زندگی کودک در شکم مادر و نگرشی بر رشد جنین

زندگی کودک در شکم مادر

پلاسنتا یا جفت جنین:

تا دو ماه از زمان آزمایش و باروری به کودک در شکم مادر عنوان «امبریو» داده می شود و پس از آن نام «فتوس» یا جنین را به خود می گیرد. پلاسنتا یا جفت جنین موجودی است که رابطه میان جنین و مادر را در انتقال مواد غذایی و تصفیه خون و سایر مسایل مربوط به ادامه حیات برقرار میسازد. این پدیده بعد از اینکه سلول در داخل رحم به لانه گزینی خود مشغول شد، پدید می آید و تا تولد کودک به فعالیت و وظیفه خویش ادامه میدهد. اما در ماههای آخر این موجود نیز شکل و حالت تکامل یافته خودش را میگیرد. زمانی که این پدیده تکامل و رشد خود در هفته های آخر حاملگی رسید به اندازهٔ ۲ سانتیمتر ضخامت و ۲۰- ۱۸ سانتیمتر حجم و ۵۰۰ گرم وزن و به شکل یک دیسک گرد و مدور در می آید. این موجود که نقش بسزایی در تضمین حیات جنین در رحم مادر دارد با رگهای خونی و سایر ساختارهای خاص خودش در داخل رحم جای گرفته و به حیات خویش ادامه می دهد و انگار به رحم چسبیده است. جفت جنین دارای دو وجه است که یک سوی آن به جنین متمایل و سوی دیگری به بدن مادر گرفته شده است.

چهره و یا جانبی که به طرف سطح داخلی رحم گرفته شده است به رنگ سرخ تیره و شکل منقسم گونه و برجسته دارد. اما قسمتی که به طرف جنین است دارای حالتی صاف، بزاق میباشد که با غشایی پوشیده شده و مایع آمنیون که کودک درون آن غوطهور است، احاطه گردیده است. به غیر از جفت سه پدیده دیگری نیز در درون رحم موجود می باشند که حیات جنین را تضمین می نمایند و ادامه حیاتش را مقدور می سازند. این سه بخش بسیار مهم اگر دچار نقیصه ای بشوند، حیات جنین را شدیداً به مخاطره می اندازند. الف) کاسه مایع آمنیون ب) مایع آمنیون ج) رشته ناف

رشته ناف:

این جسم که به طول پنجاه سانتیمتر میباشد جنین را به پلاسنتا یا همان جفت متصل ساخته و دارای ۲ سانتیمتر ضخامت است. از درون این رشته سه رگ گذشته است که دو تای از آنها خون را به قسمت جنین می برد و یکی از آنها خون مصرف شده و کثیف جنین را به طرف جفت منتقل می سازد و به ترتیب به طرف رگهای اصلی مادر می رساند تا در اثر گردش خون، عمل تصفیه انجام پذیرد.

کاسه مایع آمنیون:

غشایی که سطح جفت را میپوشاند و به سمت جنین متمایل است در طول سطح داخلی رحم قرار گرفته و به عنوان کاسه مایع آمنیون شناخته می شود. درون این غشاء مایعی وجود دارد که جنین در درون آن به راحتی حرکت کرده و از هرگونه صدمه ای مصون می ماند و در آن غوطهور است. در حقیقت دنیا و خانهٔ اصلی جنین در داخل رحم مادر است.

مایع آمنیون:

مایع آمنیون، در حقیقت مایعی است که پس از تکوین و رشد جنین در داخل کاسه مایع پدید آمده و زندگی را برای جنین و شناور شدن آن مقدور و مهیا می سازد. چگونگی تشکیل این مایع با اینکه مشخص و محرز نیست، اما مسلم است که این مایع از طرف مادر، جنین و غشای مربوط به مایع تشکیل می شود. این مایع باعث میگردد که جنین به غشای خود نچسبد و در اثر حرکت و فشارها و تکانهای شدید مادر، دچار صدمه نشود. جنین در درون این مایع بسان ماهی در حرکت می باشد.

وظایف جفت جنین:

زمانی که تقسیم سلولی منجر به شکل گیری جنین می شود و جنین نیز پس از لانه گزینی سلول متراکم به رشد و توسعه خود می پردازد، نیازمند آن است که برای ادامه بقاء از موادغذایی، ویتامینها، پروتئینها، اکسیژن و آب بهره بگیرد. این عمل از فعالیت جنین و به کمک مادر انجام میپذیرد. یعنی به عبارتی غذای جنین در داخل رحم مادر از طریق مادر تأمین گشته و مازاد و مواد نانه نیز از طریق همان مادر برطرف میگردد. این عمل تنها به واسطهٔ جفت جنین مقدور می شود. یعنی جفت جنین تمام مواد غذایی را از خون مادر به بدن و جسم و جان کودک می رساند و پس از مصرف آن را برای تصفیه از طریق رگ رشته ناف به درون بدن مادر می رساند و در طی گردش خون مادر در وجودش عمل تصفیه خون جنین نیز انجام می گیرد.

در حقیقت جفت، در داخل رحم و چسبیده به سطح داخلی رحم وظیفه خطیری را با رگهای مختلف خود انجام می دهد. تمام تجزیه و فعل و انفعالات را به طریقه دورگ خونرسان رشته ناف به درون بدن جنین از طریق ناف بچه انتقال میدهد و از همان طریق نیز به وسیله یک رشته از رگ بزرگ رشته ناف به بدن مادر منتقل میگرداند. پس از این دو تلاش و تکاپوی اتوماتیک، کودک رشد یافته و پس از بیست هفته حرکات کودک در درون شکم مادر احساس می شود و گاهی لگد انداختن و تکانهایش از روی شکم نیز محسوس میگردد. جنین در حالیکه درون کاسه آمنیون قرار گرفته، مدام مثل ماهی از مایع آمنیون می بلعد و به عمل ادرار نیز ادامه می دهد و بدین ترتیب کلیه های کودک نیز به عمل و فعالیت خویش می پردازند. حتی در سه ماه آخر تولد نیز حرکاتی شبیه به تقسی از خود نشان می دهد. این عمل باعث می شود که نایژه ها و ریه هایش به حرکت و فعالیت افتاده و تمام راههای تنفسی در اثر فشار باز شده و کودک برای زندگی در جهان مادی حاضر و مهیا گردد. باید توجه داشت که مقدار بلعیده شده از مایع آمنیون باز به بیرون رانده می شود. طبیعی است که تمام این مراحل و حوادث با یکدیگر انطباق داشته و با همدیگر در ارتباط هستند و تعادل خاصی در فعالیت آنها حاکم است. بدینگونه است که جنین در شکم مادر و در سایر تعادل و هماهنگی به حیات خویش ادامه می دهد.

نگرشی بر رشد جنین در شکم مادر

اولین ماه: جنین در انتهای ماه نخست از تکوین خویش دارای شکل خاصی نبوده و تقریباً حالت یک دیسک گرد را دارد. بعد از این ماه است که جنین شکل خاص انسانی را بتدریح به خود می گیرد. بعد از سه هفته شکل دیسک گونه تخم مرغ در می آید. در این دوره طول جنین به ۲ میلیمتر می رسد. در پنجمین هفته از رشد خودش دارای قلب می شود که این قلب علیرغم اینکه شکل طبیعی قلب انسانی را ندارد ولی شروع به تپش می کند و این قلب به شکل یک کیسه ای در می آید که تنها شاهرگ های حیاتی و تبادل خون در آنها مشخص میگردد. قلب تکوین و رشد یافته با تپشی خود حیات جنین را آشکار می سازد و به رغم اینکه هنوز صاحب قلب شکل نگرفته است ولی قبلش قبل از خودش به حیات و زندگی می پردازد. در انتهای اولین ماه این پدیده به شکل ۵ میلیمتر رسیده و شکل نوزاد قورباغه را دارد.

دومین ماه: در این ماه رشد و تکوین جنین با سرعتی شگفت آور ادامه می یابد. ابتدا دستها و بازوها و سپس پاها مشخص می شوند. بدنبال همین موضوع بتدریج صورت جنین نیز آشکار می شود. در صورت جنین ابتدای امر محفظه ها و منفذها آشکار میگردند و گردی دو چشم به خوبی مشخص میشود. گوشها به شکل ویرگول در آمده و دو سوراخ چندان محسوس و دهان و بینی که تنها یک سوراخ بزرگی است، مشخص میگردد. در این اثنا سیستم عصبی نیز توسعه و تکوین مییابند. زیربنای ستون فقرات و نخاع گذاشته شده و به شکل گیری و رشد خود میپردازند. برجستگی ها و شکل پذیری مغز نیز ممکن می شود.

جمجمه و سر کودک بقدری نازک و صاف و شفاف است که مغز با تمام جزئیات خودش قابل رؤیت می شود. در مدت دو ماه جنین تمام این مراحل را پشت سر گذاشته و زیر بنای ارگانهای حیاتی خودش را شکل می دهد. در حقیقت در پایان ماه دوم تمام ارگانهای بدن جنین مشخص می شود. با پایان هشتمین هفته، جنین به اندازه ۳ سانتیمتر و به وزن ۲ گرم در می آید. در این مرحله است که کودک تا آن مرحله به نام موجود اصلی و مجازاً به موجود بدوی از جنین شناخته می شود، پشت پا زده و به حالت جنین واقعی در می آید.

در دومین ماه از آبستنی مادر، همانگونه که گفتیم جنین شکل میگیرد و رشد می یابد، می بایست تعقیبات و مطالعات و معاینات توسط پزشک و با نظر و مراجعات مادر مقدور شود. باید از همین ماه مادر نهایت توجه خودش را به سلامتی خود و جنین موجود در شکمش مبذول دارد. در شیوه غذایی و سلامتی روانی و جسمانی خود بیشتر دقت کند. زیرا سلامتی و توجه به خود و جنین در چنین ماهی باعث می گردد که هر دو در ماههای آتی از سلامتی و اطمینان بیشتری برخوردار گردند. البته در چنین ماهی نیز مشخص می شود که زن حامله است یا نه. و حاملگی هم از طریق سونوگرافی و هم از طریق آزمایشات محرز می شود.

سومین ماه: در پایان ماه سوم ارگانهای جنسی جنین مشخص میشود. در چنین ماهی است که پزشک می تواند با بررسیهای سونوگرافی خود به مادر اعلام دارد که جنین وی از چه جنسیتی برخوردار است. در چنین ماهی است که جنسیت جنین رو به تشکیل و توسعه می گذارد و بر اساس سلولهای کروموزومی مونث و مذکر بودنشان محرزتر می شوند، با اینکه از قدیم کسی نمی دانست که فرزند موجود در شکم مادر از چه نوعی و جنسی می باشد و لاجرم مجبور به انتظار کشیدن به مدت نه ماه می شوند، ولی امروزه علم پزشکی این موضوع را کاملاً آشکار می سازد. اما با توجه به پندارها و برداشتهای خانواده ها از داشتن جنس مونث یا مذکر، غالب پزشکان به لحاظ رعایت اصول اخلاقی و روانی از ابراز آن امتناع میورزند. اما برای اینکه کاملاً پزشک با اطمینان نتیجه سئوال بیمارش را بدهد، در نهایت ماه ششم یا هفتم می تواند جنس جنین را آشکار سازد.

در این ماه صورت شکل مشخصی می یابد. دستها و انگشتان توسعه می یابند، در درون بدن، کبد، کلیه ها، رودهها و سایر ارگانهای داخلی شکل میگیرند و رشد می یابند. موهای نخستین در اطراف لبها و چشمها مشخص شده و جنین به حرکات بسیار نامحسوسی روی می آورد. این حرکات چندان محسوس نمیباشد که مادر در شکم خود احساس کند. در آخر ماه سوم جنین به اندازهٔ ۱۱ سانتیمتر و به وزن ۴ گرم در می آید.

چهارمین ماه: جنین شکل غیرطبیعی و نا آشکار خودش را بتدریج از دست داده و حالت و قیافه واقعی انسانی را به خود می گیرد. پوست جنین مشخص گشته و مویرگها و رگهای حیاتی در درون آن و زیر پوست دیده می شود. به خاطر اینکه پوست هنوز بسیار نازک است، رنگ سرخ به خود گرفته و رگهای کبود رنگ نیز در زیر آنها مشخص می شوند. در بالای سر موهای لازم نیز روبه رشد گذاشته و مشخص می گردند.

پنجمین ماه: این ماه از نظر حادثه مادری برای هر بانویی بسیار هیجان بخش و جالب توجه است. زیرا تا آن زمان که مادر تنها بزرگ شدن شکم خودش را احساس و رؤیت می کرده، در این ماه حرکات اولیهٔ جنین خودش را در شکم خویش احساس می نماید و از داشتن فرزند و امانتی در درون وجود خویش بر خود می بالد و خشنود می شود و از همان لحظه عشق و علاقه اش به جنین موجود در شکمش جان می گیرد. این ماه از دیدگاه پزشکان نیز بسیار حائز اهمیت است. زیرا صدای قلب جنین کاملاً شنیده می شود و پزشک با آلت مخصوص خودش جنین را زیر کنترل گرفته و صدای قلب آن را مورد بررسی قرار می دهد. وسیله تشخیص صدای تپش قلب جنین را «استتسکوپ» می گویند. البته شیوه های قدیمی هم اکنون در کنار پیشرفتهای علم پزشکی بسیار رنگ باخته تر هستند و اهمیت خودشان را از دست می دهند. زیرا تکنولوژی امروزی دنیای پزشکی، کنترل و مراقبت مادر و فرزند را بسیار دقیق تر و سهل تر ساخته است. دستگاههای بسیار حساس و دقیقی ساخته شده که قبل از این زمان نیز می تواند صدای قلب جنین را تشخیص داد. یعنی از هفته ۸ و ۹ پزشک قادر می شود که رشد و حیات جنین را با صدای قلب مشخص سازد. وسیله ای به نام «اولتراسون» امروزه مورد استفاده پزشکان قرار گرفته و تشخیص حاملگی و چهار هفتگی جنین را میسر و مقدور می سازند.

البته در حال حاضر کشورهای پیشرفته و حتی خوشبختانه کشور ما نیز در امر جهاز و وسایل تکنولوژی پزشکی دست به فعالیتهای شگرفی زده اند که در هر صورت خدمات ارزنده ای برای مادران و کودکان به ارمغان خواهند آورد.

ششمین ماه: در چنین فرصتی از تکوین و تشکل، نوبت به عضلات میرسد. در ششمین ماه عضلات جنین شکل می گیرند و ضخیم تر می شوند. با شکل گیری و توسعه عضلات جنین، حرکت وی نیز در درون شکم مادر بیشتر شده و محسوس تر می گردد.

در چنین شرایطی جنین دستانش را به روی سینه گرفته و پاهایش نیز بر روی شکمش دیده می شود. اندازه جنین در ششمین ماه رویهم رفته به ۳۰ سانتیمتر و وزن آن به یک کیلوگرم میرسد. جنین در چنین موقعی از تکوین و رشد خود اگر به دنیا بیاید، باید با دستگاههای بسیار پیشرفته و تکنولوژی پزشکی مورد مراقبت قرار گیرد تا زنده بماند.

هفتمین ماه: پس از شکلگیری و توسعه عضلات بدن جنین، نوبت به رشد و توسعه سلسله اعصاب می رسد. در چنین فرصتی از رشد و تکوین، روابط بسیار پیچیده ای میان سلسله اعصاب و مرکز کنترل سیستم عصبی برقرار می گردد. بدین خاطر رفتار و حرکات جنین بسیار منظم و مرتب جلوه می نماید. در چنین شرایطی جنین تنها به حرکات دست و پایش اکتفا نکرده، به اطراف خودش نیز گاهگاهی میچرخد. چشمان و پلکهایش که تا آن موقع مدام بسته بودند، اکنون با سیستم کنترل مرکزی اعصاب گاهگاهی باز و بسته می شوند و چشمان جنین که دیگر کاملاً تشکیل شده اند، به خوبی رؤیت می شوند. جنین هفت ماهه به خاطر اینکه پوستش فاقد چربی است، به همین خاطر پوستش بسیار چروک دار به نظر میرسد و شبیه به پیر کوچکی است. در چنین ماهی که آلت تناسلی نیز به خوبی پیشرفت کرده است اگر با دستگاه اولتراسون یا سونوگرافی مورد رؤیت قرار گیرد، به خوبی جنسیت آن نیز مشخص می شود و اظهار پزشک از مشاهده اش ۹۰ درصد قابل پذیرش و اعتماد است.

هشتمین ماه: در هشتمین ماه از رشد و ترقی و تکامل تمام اعضای جنین بسیار تکمیل و تشکل یافته است. جنین زندگی خودش را با حرکات و تکانها و جابجای هایش مشخص میسازد. رنگ چهره سرخ فام جنین که فاقد چربی بوده است، اکنون با انباشته شدن لایه های چربی جوان در زیر پوست، رنگ آن نیز تغییر مییابد به رنگ صورتی روشن متمایل می شود.

موهای مشاهده شده ای که بر روی پوست دیده می شدند، از روی پوست محو گشته و به جای آن غدد چربی جای گرفته و به ترشح و فعالیت خودشان ادامه می دهند. در پایان هشتمین ماه طول قامت جنین به ۴۸ سانتیمتر می رسد و اندازه اش نیز بالغ بر دو کیلو و چهارصد گرم می شود. اگر در چنین ایامی زایمان زودرس به وقوع بپیوندد، جنین به احتمال بسیار زیادی زنده می ماند.

نهمین ماه: چنانکه همگان میدانند، جنین در چنین ماهی برای تولد خودش حاضر می شود. قرار است که کودک با به دنیا آمدن ابتدای امر گریه کند و نخستین صدای خودش را به گوش مادرش برساند. در چنین ماهی نوزاد آخرین اتام زندگی خودش را در دنیای داخل رحم میگذراند و به پایان می رساند. بر روی پوست لایه ای ضخیم از چربی وجود دارد. بطور متوسط اندازه و وزن نوزاد در هنگام تولد به ترتیب ۵۰ سانتیمتر و ۳۳۰۰ گرم است. زمانی که کودک به چنین مرحله ای برسد، دیگر زمان تشکل و تحول و رشد کودک در شکم مادر به پایان رسیده تلقی میگردد. تولد کودک در واقع دارای دو معنای مهم و در حقیقت ویزای دو وجههای برای کودک است. ابتدا اینکه، کودک با تولد طبیعی خود، رشد و تکامل طبیعی خویش را به اثبات رسانده و توسعه آناتومیک خودش را ظاهر می سازد و نشان می دهد که در کنار رشد آناتومیک، از رشد روانی نیز برخوردار خواهد شد. این عمل همانگونه که تولد طبیعی جنین را به اثبات می رساند، تولد طبیعی کودک نیز خود روادید تولد مناسب اوست. اولین موضوع اینکه تولد طبیعی خود مجوز حیات به کودکی است که دارای مادری سالم بوده است و این مادر بعد از تولد نیز فرزندش را تحت مراقبت روحی و جسمی قرار داده و پرورش و تربیت خواهد کرد.

تولد:

در زمان تولد جنین با تغییرات بسیار غیرمنتظره ای مواجه می شود. برای اینکه خودش را با چنان تغییرات محسوسی هماهنگ ساخته و منطبق نماید، نیازمند چندین ساعت وقت کافی است. زیرا می بایست بدن خودش نیز برای چنان لحظات حساسی آمادگی داشته باشد. یکی از این انطباقات و تحولات مهیا و آماده سازی سیستم تنفسی و گردش خون است.

با تولد کودک وقتی بند ناف وی گسسته می شود و دیگر ارتباط گردش خون او با وجود مادر خاتمه می یابد. بسیاری از دریچه ها و رگهای گشوده که جریان خون را از جسم مادر به جسم جنین بوسیله جفت ضمانت می نمود، مسدود می گردند تا کودک به وسیله گردش خود مستقل به زندگیش ادامه بدهد. مسلم است که با بسته شدن ناف و محل انتقال خون و مواد غذایی و اکسیژن، جنین نیازمند اکسیژن و موادغذایی می شود که این امر نیز محتاج به آماده شدن سیستم تنفسی کودک و دستگاه های هاضمه اوست. یعنی با بسته شدن راه ورود غذا و خون و اکسیژن که به طریقه ناف انجام می گرفت. تحرکات و تحولات جدیدی در وجود کودک انجام می پذیرد. جنین همینکه پا به بیرون میگذارد و دنیای رحم را ترک می گوید، برای بکاراندازی سیستم تنفسی خویش به ریه هایش فشار وارد می آورد تمام محلول و مایعات را از درون کانالهای تنفسی به بیرون می ریزد.

شاید شگفت آور باشد ولی همان گریه اولیه به طور اتوماتیک به همین خاطر انجام می پذیرد. پس از همان گریه و خالی شدن مایع درون کانالهای تنفسی، بلافاصله نایژه ها و ریه و سایر جهازات تنفسی وسعت یافته و بزرگ می شوند و سپس به طور یکنواخت عمل تنفسی شروع می شود. اما کار شگفت آور خلقت تا به این اندازه اکتفا نمی کند، بلکه هنوز چند ساعت از تولد کودک نگذشته، غذای او در پستان مادر با تمام ویتامین و مواد معدنی و پروتئین و آب و مواد کامل غذایی آماده می شود، تا مادر پس از فارغ شدن و رفع تمام دردها و مشکلات با صمیمت و احساس پاک قلبی و سخاوت تمام شیره جان خودش را به فرزندش تقدیم دارد.