چگونه کودکتان را آرام کنید؟!

در این بخش انواع وسایل و روشهایی مورد بررسی قرار می گیرند که هنگام خستگی و ناخشنودی ، به آرامش کودک کمک می کند، مثل نوازش کردن یک اسباب بازی که شکل حیوان دارد ، مکیدن گول زنک ، انگشت شست و سرشیشه و عادتی مانند حرکت نوسانی سر کودکان بعد از ۶ ماهگی، با احساس جدایی از مادر و شروع استقلال، اینگونه رفتارها را که قبلا به نحوی شاهد آنها بود داند ، به منظور احساس امنیت و آرامش کودک ، تکرار می کنند.

استقلال شش ماهگی و نیاز به آرامش کودک

اولین احساس جدایی

به اعتقاد ما ، کودک درحدود ۶ ماهگی به شکل مبهمی درک می کند که او فردی است جدا ومستقل از دیگران ، او می خواهد از مادرش جدا باشد و برخی امور را خود انجام دهد و این استقلال برایش اهمیت بسیار دارد و باعث آرامش کودک می شود . در این حالت کودک میل دارد خود غذا بخورد ، شیشه را با دستهایش نگاه دارد و حتی دستهای مادر را که درگرفتن شیشه به او کمک می کند ، پس بزند. از این پس، کودک در زمینه جدایی از مادر و استقلال، رشدی تدریجی را از نظر جسمی و روانی آغاز می کند.

درجستجوی امنیت و آسایش گذشته

کودک ۶ ماههای که خسته و سرخورده است ، سعی می کند راهی به سوی بازگشت به گذشته و آغوش مادر باعث آرامش کودکان می شود، باز کند (روانشناسان این حالت را “بازگشت” می نامند). بزرگسالان نیز ممکن است هنگام بیماری به صورت کودکی درمانده یا نیازمند درآیند و توقع شان زیاد شود و از سوی دیگر کودک میل ندارد مختصر استقلال گرانبهایی را که به دست آورده است ، از دست بدهد. در اینجاست که او با تکیه و توسل به وسایل آرامش بخش ، بدون اینکه استقلال خود را از دست بدهد، احساس شادی و امنیت می کند، مکیدن انگشت یا گول زنک و سرشیشه در تختخواب او را به یاد تغذیه در آغوش مادر می اندازد و نوازش اسباب بازیها، بازی با وسایل مختلف وانجام رفتار های گوناگون ممکن است خاطرات خوش گذشته را در او زنده کند.

کودک با استفاده از این وسایل ، جنبه های مختلف آرامش کودک را که با مادر داشت ، بازسازی می کند. ولی در اینجا مادری نیست که فعالیت او را محدود سازد. (جالب است که گاه کودک اسباب بازیهای گرانبهایش را بشدت کتک می زند)

هدف از تشریح مفصل این موضوع، نشان دادن کسب استقلال در ۶ ماهگی از نظر روانی ، و روشن تر شدن مفهوم “بازگشت” است که علت بسیاری از مسایل پیچیده نخستین دوره کودکی را بیان می کند . مثلا علت مکیدن شست تا ۶ ماهگی ، ارضاء غریزه مکیدن – بخصوص در وقت گرسنگی است. ولی این عمل و یا استفاده از سایر وسایل وروشها ، بعد از ۶ ماهگی (هنگام خستگی و قبل از استراحت)، برای آرامش و یادآوری خاطره های خوش گذشته صورت می گیرد . گاه مکیدن شست وسیله آرام بخشی است که بیشتر کودکان تا ۴ یا ۵ سالگی حاضر به ترک آن و رها کردن این “بازگشت ” به گذشته نیستند.

مفهوم شیشه شیر نیز تغییر می کند. به نظر من، علت گرایش بسیاری از کودکان بعد از ۶ ماهگی به شیشه این است که دراختیار کودک قرار می گیرد و به تدریج به یک وسیله آرام بخش تبدیل می شود و گاه تا دو سالگی نمی توان آن را کنار گذاشت. درحالی که اگر کودک هنگام تغذیه در دامان مادر قرارگیرد ، شیشه شیر به یک وسیله تسلی دهنده که جای مادر را بگیرد، مبدل نمی شود.

برخی کودکان برای آرامش خود ، به هیچ وسیلهای متوسل نمی شوند ومن علت آن را نمی دانم . من نتوانسته ام از نظر روانی تفاوتی میان این دو گروه از کودکان پیدا کنم . به علاوه دلیلی برای تشویق یا انصراف کودکان به استفاده از وسایل آرامش بخش وجود ندارد ، مگر نمونه هایی مثل شیر خوردن در تختخواب و مکیدن گول زنک.

نوازش وسایل بازی

کودکی که به مکیدن شست عادت دارد بهتر می تواند به یک وسیله تسلیدهنده قابل نوازش خوبگیرد و باعث آرامش کودک شود. شاید چنین کودکی ابتدا با مکیدن شست به گذشته “بازگشت” می کند و سپس برای لذت بیشتر ناز و نوازش وسایل بازی را در پیش می گیرد.

برخی کودکان به یک شیء یا اسباب بازی وابستگی شدید پیدا می کنند که گاه تا چند سال ادامه دارد. گرایش بعضیها کوتاه مدت است و عده ای نیز اسباب بازی مورد علاقه شان را دایم عوض می کنند.

وابستگی کودک به یک شی ، گاه باعث گرفتاری مادر می شود. زیرا او مایل است آن را به همه جا همراه ببرد. گاه نیز آن وسیله کثیف ، خراب یا پاره می شود و کودک با تمیز کردن ، تعمیر یا تعویض آن با اسباب بازی دیگر مخالفت می کند و اگر این شیء گم شود تا مدتها ناراحت است.

به اعتقاد من تلاش برای قطع این گونه وابستگیها، نا به جا وگاه غیرممکن است ، هرچند برخی مادران ، با احساس نگرانی ، از آغاز سختگیری می کنند.

گاه می توان وسیله مورد علاقه کودک را شست یا نمونه مشابه آن را تهیه کرد ، بدون این که او متوجه این تغییر شود . اگر کودک اسباب بازی (تمیز) مورد علاقه اش را به رختخواب ببرد ، نباید نگران شوید . رفتار ملایم شما به او یاری می دهد که دراولین زمان مناسب، این وابستگی را قطع کند.

مکیدن شست

امروزه، مکیدن شست به اندازه گذشته ناپسند به نظر نمی رسد. مهم ترین علت انجام این عمل، ارضاء غریزه مکیدن و آرامش کودک است . کودکانی که برنامه تغذیه ۳ ساعتی دارند کمتر از شیرخواران ۴ ساعتی شست خود را می مکند. همچنین انجام آزمایش بر روی توله سگهایی که با قطره چکان تغذیه می شوند و فرصت مکیدن از آنها گرفته شده است ، نتیجه ای مشابه آزمون با نوزاد انسان را به دست داده است : توله سگهایی که هنگام تغذیه نتوانستند به اندازه کافی عمل مکیدن را انجام دهند ، آن چنان شروع به مکیدن پنجه هایشان کردند که پوست آن قسمتها از از بین رفت. زمان مکیدن نیز باید به اندازه کافی طولانی باشد.

بنابراین ، راه درمان مکیدن شست، جلوگیری مستقیم از این رفتار نیست، بلکه باید علت اصلی را از میان برداشت. اگر فرزند شما انگشت خود را می مکد ، بهتر است هنگام تنذیه فرصت بیشتری برای مکیدن به او بدهید . بهترین راه ترک مکیدن شست ، استفاده از گول زنک در ۳ ماه اول تولد است، که به تمایل والدین بستگی دارد . به علاوه دو نکته دیگر را نیز باید به یاد داشته باشید: تعداد نوبتهای شیر خوردن و طول مدت هربار تغذیه را.

زمان توجه به مکیدن شست

مناسب ترین زمان برای جلوگیری از مکیدن شست هنگامی است که ، کودک این عمل را شروع کرده و هنوز به آن عادت نکرده است . بیشتر کودکانی که در ماههای اول زندگی دست خود را به سوی دهان می برند تا آن را بمکند، نیاز شدیدی به مکیدن دارند و باید امکان ارضای این غریزه آنان را فراهم کرد.

هرقدر کودک کوچکتر باشد ، به توجه بیشتری نیاز دارد. در ۳ تا ۴ ماهگی ، غریزه مکیدن شدید است و به تدریج کم می شود و بین ۷ تا ۱۲ ماهگی از بین می رود. شدت غریزه کودکان نیز یکسان نیست . مثلا کودکی با کمتر از ۱۵ دقیقه مکیدن ، نیازی به مکیدن انگشت احساس نمی کند و طفلی دیگر ، با وجود بیش از ۲۰ دقیقه مکیدن سینه مادر یا سر شیشه، به مکیدن انگشت تمایل دارد.

برخی نوزادان، لحظه هایی بعد از تولد ، مکیدن انگشت را آغاز می کنند. با این حال تصور نمی کنم شدت غریزه مکیدن، ارثی باشد.

اگر کودکی چند لحظه قبل از شیر خوردن ، انگشت خود را می مکد، به احتمال گرسنه است. ولی اگر این عمل بعد از تغذیه صورت می گیرد ، باید غریزه مکیدن فرزند را ارضاء کنید. این کودکان معمولا مکیدن انگشت را از سه ماهگی شروع می کنند . ان تمام کودکان هنگام درآوردن دندان (۴ تا ۶ ماهگی)، دست و انگشتان خود را می مکند و گاه می جوند، که این حالت را نباید با ارضای غریزه مکیدن اشتباه کرد.

مکیدن انگشت در تغذیه با پستان

من تصور می کنم کودکی که با پستان تغذیه می شود ، کمتر به مکیدن انگشت معتاد می شود زیرا مادر نمی داند سینه اش خالی است یا نه و به فرزندش اجازه می دهد هرقدر که می خواهد به مکیدن ادامه بدهد. در حالی که تغذیه با بطری چنین امتیازی ندارد. گاه کودک به زودی سیر شده در حالی که هنوز به مکیدن نیاز دارد و به همین علت انگشت خود را می مکد . دراین حالت نیز باید با پستانی که خالی تر است نیازش را برآورد.

مکیدن انگشت در تغذیه با بطری

مکیدن انگشت در کودکانی که با بطری تغذیه می شوند، معمولا وقتی آغاز می گردد که شیشه را سریع تر از زمان لازم خالی کنند. در این حالت باید سرشیشه را عوض کرد تا کودک دست کم به مدت ۲۰ دقیقه از بطری شیر بمکد . اگر کودک قوی باشد و بازهم به سرعت و در مدتی کوتاه (۱۰ تا ۱۲ دقیقه) ، شیشه را خالی کند ، باید سر شیشه ای با سوراخ های تنگتر انتخاب با تهیه کرد. با محکم کردن سرپیچ پلاستیکی شیشه ها و جلوگیری از عبور هوا نیز، می توان زمان مکیدن را طولانی تر کرد.

درمان مکیدن انگشت

برای درمان مکیدن انگشت ، بهتر است آهسته تر و دیرتر از معمول وعده های شیر خوردن کودک را حذف کنید. زیرا تنها طول مدت هر وعده تغذیه ، برای ارضای غریزه مکیدن و آرامش کودک کافی نیست، بلکه تعداد نوبت های شیر خوردن در شبانه روز هم تاثیر زیادی در رفع این نیاز دارند. بیاین ترتیب از شیر گرفتن کودک مدتی به تاخیر می افتد. البته خود کودک هم باید به خوردن شیر تمایل داشته باشد.

تاثیر مکیدن انگشت بردندانها

مکیدن انگشت باعث کج روییدن دندانهای شیری وجلو آمدن دندانهای پیشین بالا و عقب رفتن دندانهای پیشین پایین می شود. میزان وجهت انحراف دندانها، به شدت و مدت مکیدن انگشت وطرز قرار گرفتن آن در دهان به هنگام مکیدن، بستگی دارد و دندانپزشکان عقیده دارند کجی دندانهای شیری ، تاثیر شدیدی بردندانهای دایمی که معمولا قبل از ۶ سالگی می رویند، ندارد. به عبارت دیگر، اگر کودک مکیدن انگشت را تا قبل از ۶ سالگی ترک کند ، احتمال، کجی و تغییر شکل دندانهای دایمی کاهش می یابد. بهرحال، بهتر است با توجه به رهنمود هایی که در این زمینه مطرح کرده ام، هرچه زودتر این عادت از بین برود.

جلوگیری اجباری

بستن دستهای کودک، استفاده از دستکش ، آلودن انگشت به ماده ای تلخ و یا کاربرد هرروش دیگری که هدفش جلوگیری اجباری کودک از مکیدن انگشت باشد ، بی نتیجه است و باعثبهه هم خوردن آرامش کودک می شود.

مکیدن انگشت در بچه های بزرگتر

اگر مکیدن انگشت تا ۳ سالگی ادامه یابد ، ممکن است علت آن تسکین حالتهایی مثل خستگی ، بی حوصلگی ، ناکامی یا عصبانیت باشد .

اگر کودک سالم و شاداب است و گاهی انگشت خود را می مکد، جای نگرانی نیست. ولی اگر کودک بیشترین وقتش را صرف مکیدن انگشت می کند، باید وسایل دیگری را برای تسکین او جستجو کرد ، ممکن است کودک تنها، بدون همبازی و اسباب بازی، مجبور باشد ساعتها بدون سرگرمی درگوشهای بنشیند . گاه مادری به جای آنکه با مهربانی و کاردانی فرزند را به بازیهای آموزنده و جالب مشغول سازد ، کودک را از پرداختن به سرگرمی هایی که محرک حس کنجکاوی اوست منع می کند.

کودک دیگری ممکن است با وجود داشتن آزادی کامل وهمبازی کافی ، خود را را وارد بازی دیگران نکند و همیشه ترسو، گوشه گیر و تماشاچی باشد و دراین حالت به مکیدن انگشت مشغول شود. منظور این نیست که هرکودکی که انگشت خود را می مکد، غیرطبیعی است، زیرا حتی شاداب ترین بچه ها نیز کاه بی حوصله می شوند. در برابر بسیاری از کودکانی که انگشت خود یا شی دیگری را می مکند نیز تغییر رفتار لازم نیست، به خصوص اگر شاد و سرحال باشند، زیرا هدف از تغییر رفتار ما، فراهم کردن آرامش کودک است.

استفاده از وسایل دیگری که بخواهد به اجبار این عادت را در کودک از بین ببرد بی نتیجه است و گاه تاثیر منفی هم دارد و همچنین سرزنش کردن کودک و یا بیرون کشیدن انگشت یا هر شی دیگر از دهان او، این عادت را طولانی تر می کند. من داستان کودکی را به خاطر دارم که بالاخره در سه سالگی مکیدن انگشت را ترک کرد . ولی ۶ماه بعد به محض ورود دوباره عمویش که در گذشته با آنها زندگی می کرد و دایم این کودک را برای ترک این عادت سرزنش می کرد ، و شروع مجدد زندگی مشترک آن کودک مکیدن انگشت را از سر گرفت . معمولا توصیه می شود وقتی کودک انگشت خود را می مکد یک اسباب بازی به دستش بدهید . ولی این وسیله باید برای او تازه و جالب باشد. دادن پاداش ( پول ) و استفاده از لاک روی ناخن ( دخترها ) نیز تاثیر مفیدی ندارد .

تشویق، تذکر دوستانه و رفتار ملایم ، تاثیر بلند مدت و مثبت دارد. باید از قرزدن به کودک خودداری کرد و در صورت امکان این عادت را به فراموشی سپرد . نگرانی از این امر به کودک منتقل می شود و آرامش کودک را به هم می زند. به علاوه ممکن است برای جلب توجه بیشتر شما این عمل را تشدید کند.

ترک این عادت، یکنواخت و ثابت نیست و احتمال دارد با بروز برخی ناراحتیها به حال اول بازگردد. این عادت، قبل از ۳ سالگی و گاه تا ۶ سالگی از بین می رود.

بسیاری از کودکانی که تا یک سالگی انگشت خود را می مکند به کارهای دیگر نیز عادت می کنند. بعضی کودکان گوشه پتو، تکهای کهنه یا اسباب بازی را مالش می دهند و یا آن را روی صورتشان می گیرند و با انگشت روی بینی یا لب های خود می زنند، نرمه گوش خود را می کشند یا مویشان را تاب می دهند. این حرکتها شما را به یاد بازی ملایم کودک با مادر، به هنگام شیرخوارگی می اندازد. این عادتها، با توقف مکیدن انگشت، از بین می روند.

نشخوار کردن

گاه بعضی کودکان باقی مانده غذا بر روی زبان را آنقدر می کند و می جوندکه آخرین غذای معده به دهان باز می گردد (تقریبا شبیه به عمل گاو) ، که نشخوار کردن نام دارد. علت این حالت، نداشتن همبازی، ندیدن محبت از والدین و مهم تر از همه محدود کردن کودک به منظور جلوگیری از مکیدن انگشت است. به علاوه استفاده از غذای جامد نیز از بروز این حالت جلوگیری می کند.

گول زنک راهی برای آرامش کودک

گول زنک برای آرام کردن کودکان عصبانی یا جلوگیری از مکیدن انگشت مورد استفاده قرار می گیرد. این وسیله ، پستانکی بدون سوراخ و متصل به حلقهای پلاستیکی است که کودک می تواند آن را به راحتی و با شدت بمکد. همچنین می توان از یک تکه لاستیک بی خطر نیز در این زمینه استفاده کرد.

کودکی که عصبانیت ملایم دوره ای دارد ، معمولا با گول زنک آرام میگیرد . ما نمی دانیم علت این آرامش کودک مکیدن است یا مشغول نگاهداشتن دهان. اما گول زنک دل درد را کمی تسکین می دهد ، ضمن آنکه با رفع این مشکل باید گول زنک را از کودک گرفت تا خود به صورت عادت درنیاید.

گول زنک به جای مکیدن انگشت

اگر استفاده از گول زنک به درستی صورت گیرد، روش موثری است برای جلوگیری از مکیدن انگشت. کودکانی که از این وسیله استفاده می کنند ، کمتر انگشت خود را می مکند. تفاوت این دو عادت این است که معمولا کودکانی که به مکیدن انگشت عادت می کنند گاه تا سن ۵ سالگی نیز حاضر به ترک آن نیستند، در حالی که گول زنک را تا ۴ ماهگی کنار می گذارند. امتیاز دیگر گول زنک این است که کمتر از مکیدن انگشت باعث انحراف دندانها می شود.

ترک استفاده از گول زنک

کنار گذاشتن گول زنک ، معمولا آسان است. بسیاری از مردم شکل ظاهری گول زنکی را که به گردن طفل آویخته است دوست ندارند . بنابراین با مشاهده آمادگی کودک ، به تدریج استفاده از گول زنک را کنار بگذارید و این عمل باید به میل او صورت گیرد و اجباری در کار نباشد.

در صورت کهنه وخراب شدن گول زنک آن را عوض کنید تا از خطرهای احتمالی (بلعیدن تکه های آن و فشار حلقه لاستیکی برلثه ها به هنگام در آوردن دندان)، جلوگیری کرده باشید. به علاوه ، نوک لاستیکی بعضی از این وسایل، بلند است و ایجاد حالت تهوع می کند که باید نوع مناسب را انتخاب کرد.

عادتهای موزون

حرکتهای منظم و موزون سر

برخی کودکان سرخود را به شکل منظم وموزون حرکت می دهند و گاه آن را به دیوار می کوبند که برای والدین ناراحت کننده است. معنی این حرکتهای موزون چیست ؟ همه ملتها روشن نیستند ولی حدسهایی دراین زمینه وجود دارند. این گونه عادتها معمولا در نیمه دوم سال اول تولد ، به وجود میآید ، یعنی زمانی که معمولا کودکان به طور طبیعی با وزن و حرکتهای موزون و موسیقی آشنا می شوند ، که گاه با آموزش راه رفتن آهنگین (قردادن) نیز همراه است . من تصور می کنم این حالت در پسران عصبی تر، بیشتر مشاهده می شود . به علاوه این حرکتها مثل مکیدن انگشت یا ضربه زدن به یک وسیله نرم – هنگام خستگی، خواب آلودگی یا سرخوردگی افزایش پیدا می کند. بنابراین، من تصور می کنم این روش را نیز باید، در ردیف شیوه های آرامش کودک قرار می گیرد.

اگر کودکی سرش را مرتب به تخت می کوبد، یا خود را از تخت به زیر می اندازد، محل برخورد سر به دیوار را با کهنه به شکل نرمی درآورید و رختخواب او را روی کف اتاق بیاندازید. سرزنش کودک و بستن دستهای طفل تاثیر منفی در آرامش کودک دارد و برخورد و رفتار ملایم و خودداری از نگرانی و عصبانیت والدین موثر واقع می شود.