شناخت دستگاه گوارش بدن انسان و مسمومیت های مربوط به آن

آشنایی با دستگاه گوارش بدن انسان و انواع مسمویت های مربوط به این دستگاه

دستگاه گوارش، شامل مجموعه اعضایی است که در امر هضم و گوارش غذا موثرند. این اعضا مجرایی را متشکل از دهان، حلق، مری، روده کوچک، روده بزرگ، و مقعد به وجود می آوردند. علاوه بر این اعضا، غدد بزاقی، کبد، کیسه صفرا، و پانکراس در هضم و جذب مواد در مجاری گوارشی نقش دارند.

دهان: شامل لب ها، گونه ها، لثه ها، دندان ها، و زبان می باشد که از غشای مخاطی پوشیده شده است و وظیفه آن، جویدن و کمک به بلع غذا می باشد.

غدد بزاقی: شامل دو غده بنا گوشی(در زیر لاله گوش)، دو غده زیرفکی (در زیر فک پایین) و غدد زیرزبانی (درست در زیر زبان) می باشد که تقریبا ۱/۵ لیتر در روز ترشح بزاق داشته، می تواند به هضم مواد قندی و نرم شدن غذا در دهان کمک کند. علاوه بر آن غذا را لغزنده کرده، بلع آن را راحت تر می نماید.

حلق: لوله ای به طول ۱۲/۵سانتی متر است که به طور عمودی از پشت دهان شروع شده، به مری و نای ختم می شود. گردش و چرخش آناتومیک حلق باعث می شود که در زمان بلع، حنجره بالا آمده، دریچه اپیگلوت بسته شود تا مایعات و مواد غذایی به راحتی وارد مری شده، داخل نای نشود.

مری: لوله ای به طول ۲۵سانتی متر است که از انتهای حلق شروع شده، به معده

ختم می شود. انقباضات دیواره مری (به صورت حرکات دودی)، غذا را به داخل معده هدایت می کند.

معده: معده در بالا و سمت چپ حفره شکمی قرار داشته، انقباضات دیواره آن باعث هضم غذا می شود و همراه با مایعات و اسید ترشح شده از آن، غذا را به صورت سوپ در می آورد. در مدت یک تا سه ساعت، غذا توسط انقباضات معده وارد ابتدای روده کوچک می شود.

پانکراس: یک عضو سنت و پهن می باشد که پشت معده قرار گرفته است. به دلیل وضعیت آناتومیک مناسب آن، کمتر در صدمات آسیب می بیند. دو نوع غده دارد:

نوع اول، وظيفه ترشح آنزیم هایی را به عهده دارند که در هضم چربی، پروتئین، نشاسته مؤثرند. ترشح این آنزیم ها از طریق مجرایی که در ابتدای روده کوچک باز می شود، صورت می گیرد.

نوع دوم، غدد درون ریز می باشند که مواد تنظیم کننده مختلفی را به داخل خون ترشح می کنند. معروف ترین این مواد، انسولین است که توسط جزایر لانگرهانس ترشح شده، عامل تنظیم قند خون می باشد.

کبد: یک عضو سفت و بزرگ است که در سمت راست حفره شکم در زیر دیافراگم قرار دارد. جریان خون کبد زیاد است و تقریبا ۱/۵لیتر خون در دقیقه از کبد عبور می کند، زیرا تمام خونی که از مجاری گوارشی خارج می شود، از طریق وریدی به نام ورید باب از داخل کبد عبور می کند و سپس به قلب باز می گردد. علاوه بر ورید باب، کبد دارای شریان های مخصوص به خود می باشد.

کبد بسیار ترد بوده، اندازه اش آن را مستعد آسیب و صدمه می کند و به دلیل جریان خون زیاد کبد، احتمال خونریزی داخلی بسیار زیاد و کشنده ای وجود دارد.

اعمال كبد شامل موارد زیر است:

۱-مواد غذایی جذب شده که به مولکول های ساختمانی اولیه شکسته شده اند، در کبد به مواد اساسی نظیر گلیکوژن و آلبومین تبدیل می شوند.

۲-مواد سمی حاصل از گوارش از کبد عبور داده شده، تبدیل به مواد بی ضرر می شوند.

۳-عواملی که برای لخته شدن خون و ساختن پلاسمای طبیعی مورد نیازند، در کبد ساخته می شوند.

۴-روزانه حدود ۰/۵تا ۱لیتر صفرا جهت هضم چربی در کبد ساخته می شود.

۵-کبد می تواند قند و نشاسته را جهت نیاز فوری برای تولید انرژی به صورت ذخيره نگهداری کند.

۶-عواملی که کمک به تنظیم پاسخ های ایمنی بدن می کنند، در کبد ساخته می شوند.

دستگاه صفراوی: مجاری صفراوی ریز داخل کبد به هم پیوسته، نهایتا در خارج از کبد مجرای صفراوی مشترک را تشکیل می دهند. کیسه صفرا که به این مجرا راه دارد، وظیفه تغلیظ صفرا و تخلیه آن هنگام خوردن غذای چرب را بر عهده دارد. صفرا در نهایت تحت کنترل هورمونهای متعدد به ابتدای روده کوچک می ریزد.

روده کوچک: مجرایی تقریبا به طول ۷متر است که سلول های آن، آنزیم و موکوس جهت کمک به هضم غذا می سازند. آنزیم های پانکراس، روده کوچک، و صفرا، آخرین اعمال هضم را بر روی مواد غذایی در ابتدای روده کوچک انجام می دهند و سپس جذب (۹۰درصد جذب) مواد مورد نیاز بدن و ویتامین ها و مقداری آب از دیواره روده کوچک صورت می گیرد.

روده بزرگ: طول روده بزرگ تقریبا ۱/۵متر است که در حفره شکم در اطراف روده کوچک قرار دارد. حدود ۵تا ۱۰درصد هضم غذا در روده بزرگ صورت می گیرد و آب گیری نهایی و تبدیل مواد زائد آبکی به مدفوع جامد و خروج این مواد از مقعد بر عهده روده بزرگ است.

آپاندیس: لوله ای به طول ۵تا ۲۰سانتی متر است که به ابتدای روده بزرگ باز شده، در قسمت پایین سمت راست شکم قرار دارد و ممکن است به راحتی مسدود شده، باعث التهاب و عفونت گردد. التهاب آپاندیس (آپاندیسیت)، یکی از شایع ترین علل جراحی به دلیل دردهای شکمی می باشد. اعمال آپاندیس هنوز به طور کامل مشخص نشده است.

مسمومیت

سم: سم هر ماده ای است که پس از ورود به بدن باعث به وجود آمدن واکنش های شیمیایی در بدن شده، به ساختار و فعالیت های بدن آسیب برساند و سلامتی را تحت تأثیر قرار دهد که در نهایت می تواند به مرگ منجر شود.

علل مسمومیت:

۱-عمدی مانند خودکشی و دیگر کشی

۲-غیرعمدی مانند بی احتیاطی و تصادفی.

راه های ورود سم به بدن:

۱-گوارشی

۲- تنفسی

۳- تزریقی

۴-از طریق تماس و جذب از سطح پوست.

درمان کلی مسمومیت ها:

الف) تشخیص نوع سم ب) رقیق کردن سم ج) خارج کردن سم

مسمومیت گوارشی:

۸۰درصد مسمومیت ها از طریق دهان می باشند (خصوصا در کودکان زیر ۵ سال). مسمومیت گوارشی می تواند به دلایل زیر باشد

۱-خوردن مایعات مسموم مانند نفت، اسیدها، قلیاها، و غیره

۲-خوردن پاک کننده های خانگی

۳-خوردن غذای آلوده

۴-خوردن گیاهان خانگی (به خصوص در کودکان)

۵-خوردن الكل

۶ -خوردن داروها و غیره

علائم مسمومیت گوارشی:

الف) دل درد و گرفتگی عضلات شکم ب) تهوع و استفراغ ج) اسهال د) سوزش دهان مصدوم و استشمام بوی سم از دهان یا استفراغ او ه) وجود علائم سوختگی و التهاب روی لبها، زبان، و مخاط دهان مصدوم و) آب ریزش فراوان از دهان مصدوم (خصوصا در کودکان) ز) ناتوانی در بلع (بیرون ریختن شیر از دهان شیرخوار) ح) وجود ظرف محتوی سم در کنار مصدوم  ط) خواب آلودگی و عدم هوشیاری.

به فردی که دچار مسمومیت گوارشی شده چه کمکی می توان کرد؟

۱.تماس با بخش اورژانس یا مرکز کنترل مسمومیت ها

۲.تعیین موقعیت بحرانی که براساس معیارهای زیر سنجیده می شود:

الف) اندازه و سن مصدوم

ب) نوع ماده بلعیده شده

ج) مقدار ماده بلعیده شده-

د) زمان بلعیدن سم.

٣. اقدامات امدادی براساس کنترل سطح هوشیاری مصدوم صورت می گیرد:

الف) اگر مصدوم هوشیار باشد، ابتدا سریعا با اورژانس و مرکز کنترل مسمومیت تماس بگیرید. سپس به مصدومی که مواد شیمیایی یا محصولات پاک کننده خورده است، آب یا شیر جهت رقیق کردن سم بخورانید (شیر باید سرد باشد). مصدوم را پس از ارزیابی A.B.C فورا به مراکز درمانی برسانید. بعضی از سموم باعث آسیب فوری می شوند، اما اثر بعضی از سموم چند ساعت بعد بروز می کند.

ب) اگر مصدوم بیهوش باشد، ابتدا هوشیاری او را کنترل کنید و با اورژانس و مرکز کنترل مسمومیت تماس بگیرید A.B.C را در مصدوم کنترل کنید و از طریق دهان چیزی به او نخورانید.

۴.مصدوم را به پهلوی چپ بخوابانید. در این وضعیت، معده طوری قرار بگیرد که دریچه ورود غذا از معده به روده کوچک در بالا قرار گرفته، جاذبه باعث مسعود غذا با تأخیر وارد روده کوچک شود(حدود ۲ساعت). این وضعیت، جلوی ورود مواد به داخل ریه ها را نیز می گیرد.

۵.وادار کردن مصدوم به استفراغ فقط بر طبق دستور پزشک صورت می گیرد و اگر پزشک دستور وادار کردن او به استفراغ را داد، از شربت ایپکاک (به همراه آب کافی) استفاده کنید.وادار کردن به استفراغ در ۳۰دقیقه اول بعد از خوردن سم باید صورت گیرد. توجه داشته باشید که در بعضی از موارد نظير مسمومیت با مواد سوزاننده (اسیدها و قلیاها) و نفت، وادار کردن به استفراغ می تواند مضر و حتی کشنده باشد.

۶ خوراندن شارکول احیا شده (زغال طبی فعال ) بر طبق تجویز پزشک که بیشترین تاثیر را علیه مسمومیت گوارشی دارد. شارکول احیا شده، مانند اسفنج سموم را در دستگاه گوارش به خود گرفته، از جذب آنها از دستگاه گوارش به خون جلوگیری می کند. بنابراین شاركول سالم تر از شربت ایپکاک است. شارکول احیا شده بد مزه و بد منظر است (شبیه زغال)، بنابراین بهتر است به همراه شیر یا شربت شکلاتی و بستنی خورده شود. مقدار مصرفی شارکول، یک گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد. عوارض شارکول عبارتند از: تهوع و استفراغ، سیاه شدن مدفوع، و اختلال تنفس.

۷. ظرف محتوای سم، گیاهان و استفراغ مصدوم کمک به تشخیص نوع سم و درمان مسمومیت می کند، بنابراین باید به همراه او به مراکز درمانی فرستاده شود.

انواع مسمومیت گوارشی

الف) مسمومیت غذایی. وقتی به وجود می آید که غذای خورده شده با باکتری آلوده شده باشد. در بدن، باکتریها ماده ای به نام توکسین ایجاد کرده، باعث اختلال در فعالیت های بدن می شوند و سلامتی را مختل می سازند. اکثر باکتری ها بر اثر حرارت و پختن غذا از بین می روند. علائم مسمومیت غذایی شامل: ۱) تهوع و استفراغ، ۲) درد شکم، و ۳) ضعن عمومی می باشند. اگر باکتری موجود در غذا از نوع سالمونلا باشد، مسموم دچار حالت تب و ضعن عمومی می شود.

اگر باکتری موجود در غذا از نوع استافیلوکوک باشد (حتی در غذای موجود در یخچال نیز این باکتری رشد می کند)، مصدوم دچار حالت تهوع، استفراغ و اسهال می شود.

اگر باکتری موجود در غذا از نوع عامل مولد بوتولیسم باشد، بیماری کشنده ای با علائم تاری دید، افتادگی پلک و دوبینی، ضعف، اشکال در صحبت و بلع، اختلال در تنفس، و در نهایت فلج اندام ها به وجود می آید. این باکتری بی هوازی بود، در قوطی کنسرو رشد می کند. در صورت تورم قوطی کنسرو، احتمال وجود باکتری و آلودگی وجود داشته، آن را  مصرف نکنید و قبل از مصرف مواد کنسرو شده، آنها را در آب جوش ۲۰دقیقه بجوشانید.

کمک های ضروری به این نوع افراد

کنترل A.B.C و در صورت لزوم، انجام  C.P.R به ندرت مورد نیاز است.

 ب) مسمومیت با الکل: علائم عبارتند از:

۱-استنشاق بوی الکل از دهان، تنفس و لباس های مصدوم

۲-ناتوانی در ایستادن و نداشتن تعادل

۳-اختلال در صحبت کردن

۴-برافروختگی صورت

۵-تهوع و استفراغ

کمک های اضطراری در این گونه موارد:

۱-کنترل A.B.C.D و تماس با اورژانس

۲-وجود صدمات را در مصدوم جستجو کنید زیرا الكل حس درد را کاهش می دهد.

۳- به دلیل احتمال استفراغ و تاخیر در جذب، مصدوم را به پهلوی چپ بخوابانید. این وضعیت هم در مصدوم هوشیار و هم بیهوش داده می شود.

۴- قبل از حرکت دادن، مصدوم بیهوش را از نظر آسیب های نخاعی بررسی کنید.

۵- در صورتی که مصدوم در معرض سرما و لباس های او ناکافی یا خیس است، او را پوشانده، به محل گرم منتقل کنید.

۶- چنانچه فرد مسموم حالت تهاجمی و خطرناک دارد، از وی دور شوید و به پلیس و مراکز امدادی اطلاع دهید.

مسمومیت با داروها: مسمومیت های دارویی به دو دسته تقسیم می شوند:

۱-مسمومیت با داروهای آرام بخش، خواب آورها یا مخدر مانند ماری جوانا حشیش و آمفتامین.

۲ مسمومیت با سایر داروها مانند آسپیرین، داروهای خوراکی ضد دیابت مانند گلی بنکلامید، داروهای قلبی و  غیره.

کمک های اضطراری

*کنترل هوشیاری مصدوم و تماس با اورژانس

*کنترل A.B.C.D (در مسمومیت دارویی، کنترل تنفس از اهمیت خاصی برخوردار است).

*خارج کردن قرص های موجود در دهان مصدوم

*کنترل صدمات

*مصدوم را به پهلوی چپ بخوابانید و از نظر روحی او را آرامش دهید.

*مصدوم نیاز به توجهات پزشکی دارد. او را به مراکز درمانی منتقل سازید.

مسمومیت تنفسی: استنشاق گاز طبیعی و دیگر گازهای سمی مانند گاز خانگی و گاز CO مونواکسیدکربن) و گاز سیانید باعث مسمومیت تنفسی می شود. گاز سیانید، از سوختن مواد پلاستیکی به وجود می آید (در آتش سوزیها) و استنشاق آن باعث بروز مسمومیت خطرناک و کشنده می شود.

گاز CO (مونواکسید کربن)، گازی بی بو، بی مزه و بی رنگ است که از احتراق ناقص (سوختن ناقص) مواد طبیعی مانند چوب، روزنامه، بنزین، زغال چوب، زغال سنگ، و گاز طبیعی به وجود می آید. گاز CO و سیانید، مانع از انتقال اکسیژن (O2) به سلول ها و بافت های بدن شده بسیار خطرناک می باشند.

علائم مسمومیت تنفسی:

۱.سردرد، سرگیجه، و شنیده شدن صدای زنگ در گوش

2. درد سینه

۳.تهوع و استفراغ

۴.سرگیجه و حالت خواب آلودگی

۵.تغییرات بینایی

۶.ایست تنفسی و قلبی

۷.تغییر ناگهانی هوشیاری

۸.سایر علائم شامل : سوزش چشم، گرفتگی صدا، سوزش گلو، تشنی خس خس کردن سینه، سرفه، و بیهوشی.

علائم احتمال مسمومیت با گاز CO

*علائم در یک زمان معین از روز و در یک جای معین بد تر و بهتر می شود علائم گاهی از بین می رود و گاه دوباره ظاهر می شود.

*علائم در افراد اطراف مصدوم خفیف تر می باشد.

به افرادی که دچار مسمومیت تنفسی شده اند چه کمکی می توان کرد؟

۱.خارج کردن سریع مصدوم از محل آلوده و سر بسته و بردن به هوای تازه

۲.کنترل A.B.C و در صورت نیاز، انجام  C.P.R

۳. مصدوم نیاز مبرم به اکسیژن خالص (%۱۰۰ ) خصوصا در مسمومیت با گاز CO  و گاز سیانید دارد. بنابراین هرچه سریع تر با اورژانس تماس بگیرید.

۴. او را به پهلو بخوابانید.

۵.مصدوم را به مراکز درمانی برسانید از عوارض مسمومیت تنفسی، آسیب به ریه ها می باشد. بنابراین مصدوم باید ۲تا ۳روز در مراکز درمانی بستری باشد.

مسمومیت تماسی:

الف) مسمومیت تماسی ناشی از مواد شیمیایی: ریخته شدن مواد کشنده ای مانند اسیدها، بازها و بعضی از مشتقات نفتی بر روی پوست، مخاط و چشم ها که باعث آسیب به پوست و سوختگی شیمیایی می شود.

علائم مسمومیت تماسی:

۱-سوختگی موضع

۲-ایجاد تاول در محل

۳-استشمام بوی خاص از موضع

۴- خارش و تحریک موضع

۵ -قرمزی و التهاب

کمک های اضطراری در مسمومیت های تماسی

*عدم آلودگی خود و دیگران. سعی کنید از دست کش یا عینک محافظ استفاده کنید.

*خیلی سریع مواد محرک را از مصدوم دور کنید، مثلا خارج کردن لباس های آلوده به مواد مسموم کننده

*بر روی پوست قرمز شده، آب جاری خنک به مدت ۲۰دقیقه ریخته، سپس با صابون و آب آن را بشویید. در صورت وسیع بودن محل آسیب، مصدوم با آب فراوان دوش بگیرد.

* اگر مواد شیمیایی در چشم ریخته باشد، شستشو با آب فراوان (به مدت ۲۰دقیقه) از قسمت داخل گوشه چشم به سمت خارج باید صورت گیرد(آب نباید با فشار بر روی چشم ریخته شود).

* سعی در خنثی نمودن مواد نکنید، زیرا آسیب را بیشتر می کند و در عوض، فورا با آب فراوان موضع را بشویید.

*اگر موادی که بر روی پوست ریخته است به صورت جامد و پودر باشد و احتمال واکنش با آب وجود داشته باشد، از ریختن آب اجتناب کنید، زیرا باعث آتش گرفتن مواد می شود. جهت برطرف کردن مواد، ابتدا لباس های آلوده را از بدن مصدوم خارج کنید. سپس مواد شیمیایی را از روی بدن او توسط برس کاملا پاک کرده، موضع را با آب بشویید (مانند پودر فسفیدسدیم).

* بر روی سطوح سوخته پانسمان خشک قرار دهید و مصدوم را سریع به مراکز درمانی برسانید.

ب) مسمومیت ناشی از حساسیت به بعضی از گیاهان (مانند گیاه تزئینی دیفن باخیا یا برگ های درخت سماق، پیچک، و بلوط). بعضی از گیاهان می توانند باعث تحریک پوست و غشاهای مخاطی شوند یا می توانند بر روی دستگاه گردش خون و مجاری گوارشی با دستگاه اعصاب مرکزی اثر بگذارند. تحریک غشاهای مخاطی باعث تورم مجاری هوایی شده، تنفس و صحبت کردن را مختل می سازد. گاهی مجاری هوایی کاملا بسته شده، مصدوم دچار خفگی می شود.

چگونه می توان به این گونه افراد کمک کرد؟

۱-باز نگه داشتن راه هوایی و در صورت نیاز، انجام تنفس مصنوعی

۲- در صورت تحریک پوست، شستشو با آب سرد و صابون و ماليدن الكل بر روی موضع. در صورت بروز علائم خفيف مانند قرمزی و خارش می توان از زینک اکساید و لوسیون کالامین جهت کاهش خارش با مالیدن جوش شیرین (۱قاشق چایخوری و ۲قاشق چایخوری جوش شیرین را مخلوط کنید) استفاده کرد.

۳-مصدوم را به مراکز درمانی و متخصصین پوست ارجاع دهید.

مسمومیت تزریقی:

اغلب بر اثر تزریق زیاد دارد مانند کوکائین، هروئین، یا تزریق سم از طریق نیش زدگی یا گاز گرفتگی حیوانات و  مسمومیت رخ می دهد.

سم وارد شده از طریق تزریق، قابل رقیق کردن و خارج کردن از بدن نیست، بنابراین ان اختلال و آسیب بافت های موضعی و کل بدن می شود. علائم عبارتند از:

۱.ضعف و سرگیجه

۲. احساس سرما

۳.تهوع و استفراغ

۴. تب

۵. تحریک پذیر بودن

۶. عدم هوشیاری.

کمک های اضطراری در این گونه مسمومیت ها

*کنترل سطح هوشیاری و تماس با اورژانس

*کنترل A.B.C و در صورت نیاز، انجام  C.P.R

* مصدوم را جهت جلوگیری از استنشاق مواد استفراغی به دلیل وجود احتمال استفراغ، به پهلوی چپ بخوابانید.

* به دلیل احتمال تورم، حلقه، ساعت، و النگوی مصدوم را در سطوح نزدیک به محل تزریق خارج کنید.

*مصدوم را سریعا به همراه ظرف، بطری و سرنگ و علائم دیگر به مراکز درمانی منتقل کنید.