سرطان پستان و قواعد پیشگیری و درمان زودهنگام آن

آشنایی با سرطان پستان و اصول پیشگیری و درمان آن

بهبود شرایط اقتصادی، افزایش سطح تحصیلات، افزایش توجه به بهداشت فردی و نیز تدارک امکانات بهداشتی بیشتر در منازل، امکان استفاده از خدمات بهتر و بیشتر پزشکی را نیز با خود به ارمغان می آورد. داشتن تحصیلات بیشتر به انسان احساس بیشتری از مسوولیت فردی داده و توانایی بیشتری برای تصمیم گیری در زمینه ملزومات زندگی به او می دهد. این پیشرفت های اجتماعی و تغییرات ناشی از آن از جمله شرکت بیشتر زنان در کارهای خارج از منزل باعث می شود که زنان دیرتر ازدواج کرده، تعداد حاملگی آنها کمتر شده و مدت زمان شیر دادن از پستان نیز کاهش یابد و تمام این تغییرات خطر ابتلای به سرطان پستان را افزایش می دهد. سرطان پستان نزد زنان طبقه متوسط و بالای جامعه شیوع بیشتری دارد.

خطر ابتلای به سرطان پستان رابطه چندانی با مرگ ناشی از این بیماری ندارد. در اینجا نیز طبقه اجتماعی – اقتصادی نقش عمده ای را بازی می کند. زنانی که به برنامه های تشخیص زودرس بیماری دسترسی داشته و در آنها شرکت می کنند شانس بسیار بیشتری برای زنده ماندن از بیماری و برگشت به زندگی فعال و عادی خود دارند. برنامه های مداخلهای پر هزینه ای که در گذشته اجرا می شده در مقایسه با تشخیص زودرس و درمان فوری بیماری، در کاهش میزان بروز آن در جامعه نقشی نسبتا ناموفق داشته است.

بالاترین میزان بروز سرطان پستان در ایالات متحده آمریکا دیده میشود. در شهرهای بزرگ ایالت کالیفرنیا میزان بروز سرطان پستان نزد زنان سفید پوستی که ریشه اسپانیایی ندارند بیش از ۱۰۰ مورد برای هر ۱۰۰ هزار نفر در سال است. این میزان برای زنان کشورهای اروپای غربی و اسکاندیناوی سالیانه بین ۴۰ تا ۹۰ مورد برای هر ۱۰۰ هزار نفر می باشد. گرچه میزان بروز سرطان پستان در کشورها و مناطق کمتر توسعه یافته بسیار کمتر از کشورهای پیشرفته صنعتی است ولی این کشورها سالیانه در مجموع ۱۲۵ هزار مورد مرگ ناشی از سرطان پستان را دارند. این تعداد مرگ، نیمی از ۲۵۰ هزار مورد مرگ ناشی از سرطان پستان در کل جمعیت دنیا، و تقریبا معادل تعداد مرگ ناشی از این بیماری در مجموع کشورهای پیشرفته صنعتی دنیا را تشکیل میدهد. در حال حاضر خوشبختانه:

• بعضی از عوامل خطر افزایش دهنده میزان بروز بیماری شناخته شده است.
• تشخیص زودرس و درمان بیماری خطر مرگ را در هر ۱۰۰۰ مورد به مقدار قابل توجهی کاهش می دهد.
• در بسیاری از مطالعات، نقش مفید معاینه پستان و رادیوگرافی آن (ماموگرافی) برای تشخیص زودرس بیماری نشان داده شده است.

اما هنوز

• در طول سال های دهه ۱۹۸۰ در ایالات متحده آمریکا میزان بروز سرطان پستان در هر سال در حدود ۳ درصد افزایش یافته است. در حالی که گروهی از کارشناسان بیماری این افزایش را منسوب به تأثیر برنامه های غربالگری بهتر مینمایند ولی مشخص نیست که چه نسبت از این افزایش میزان بروز به طور واقعی به دلیل موارد ابتلای بیشتر افراد به این بیماری بوده است. در سالهای دهه ۱۹۹۰ این افزایش از بین رفته است. بنابراین می توان تصور کرد که زنان این کشور، مانند سایر کشورهای دنیا، با آزمایش پستان و شرکت در برنامه های غربالگری ماموگرافی موفق به تشخیص زودرس بیماری شده و به خدمات پیشرفته درمانی نیاز دارند. باید دانست که تدارک این خدمات به کاهش میزان مرگ در اثر ابتلای به این بیماری می انجامد.
• عوامل خطر شناخته شده تنها شامل ۲۰ تا ۳۰ درصد از موارد سرطان پستان می شود. این به آن معنی است که هنوز بسیاری از موارد جدید ابتلای به بیماری نزد زنان را نمی توان به عامل خطر مشخصی منسوب نمود. به این دلیل برنامه غربالگری باید شامل تمام جمعیت زنان یک جامعه باشد. عوامل خطری که در زیر به آنها اشاره می شود را می توان برای تعیین اولویت برنامه غربالگری مورد استفاده قرار داد ولی هیچ گاه مرزی برای توقف این برنامه نمی توان قایل شد.

عوامل خطر:

• سن: مرگ در اثر سرطان پستان با افزایش سن به شدت زیاد می شود. شروع آن را بعضی از منابع ۴ سالگی و بعضی ۶۵ سالگی ذکر کرده اند. خطر ابتلای به این بیماری نزد زنان مسن تر از ۱۵ سال ۴ برابر بیشتر از زنان جوان تر از ۴۰ سال بوده و گروه های سنی ۴۰ تا ۴۶ سال از این نظر در حد میانی قرار دارند. سیر سعودی خطر سن برای ابتلای به سرطان پستان در کشورهای در حال توسعه آرام بوده در حالی که در کشورهای پیشرفته دنیا بسیار سریع است.
• سابقه فردی: ابتلای قبلی به سرطان پستان و یا تشخیص هایپرپلازی غیرعادی در بیوپسی نسج پستان، خطر ابتلای به بیماری را افزایش میدهد.
• سابقه خانوادگی ابتلای قبل از یائسگی و یا سرطان پستان دو سویه در افراد نزدیک خانواده، خطر ایجاد بیماری را تشدید می کند.
• قاعدگی اولین بار زودتر از موقع و ورود با تاخیر به دوران یائسگی، در مقایسه با روند سنی ورود افراد جامعه به این مراحل:
• زنان سفید پوست در آمریکای شمالی و با اروپای شمالی: عوامل ژنتیک، به شخصوه در موارد ابتلای قبل از ۵۰ سالگی به بیماری، مؤثر است.
• رده های بالای اقتصادی – اجتماعی جامعه.
• نداشتن یک حاملگی کامل و با داشتن اولین حاملگی در سنین بالا .
• وجود سانحه مواجهه با اشعه و یا درمان با اشعه رادیو اکتیو در ناحیه سینه، قسمت میانی پشت، به خصوص قبل از ۲۰ سالگی.

– بعضی از عوامل خطر قابل تغییر:

• چاقی مفرط و احتمالا، مشرف بیش از اندازه غذاهای چرب، به خصوص بعد از ورود به مرحله یائسگی.
• داشتن رژیم غذایی کم سبزی و میوه.
• مصرف روزانه مشروبات الکلی.

با وجود آن که در مطالعات مربوط به سرطان پستان عوامل خطر متعددی یافت شده است ولی برنامه ریزان بهداشتی و متخصصین بالینی باید توجه داشته باشند که اغلب بیماران مبتلا به سرطان پستان ممکن است در مواجهه با هیچ یک از این عوامل خطر قرار نگرفته باشند.

– عوامل پیشگیری کننده:

• پرهیز از از نوشیدن مشروبات الکلی .
• داشتن وزن مناسب و رعایت نسبت بین چربی های ذخیره شده و وزن بدن.
• اجتناب از مواجهه غير ضروری با اشعه، به خصوص قبل از ۲۰ سالگی.
• خوردن سبزی و میوه به طور منظم.
• داشتن یک رژیم غذایی کم چربی (اثر مفید رژیم غذایی کم چربی هنوز مورد بحث است).
• – پیشگیری ثانویه:

هدف پیشگیری ثانویه تشخیص زودرس و درمان فوری بیماری است. این روش به ما اجازه میدهد که با مشکل سرطان پستان، برای پیشگیری از رنج، ناتوانی و مرگ ناشی از آن، برخوردی ساده تر و مؤثرتر صورت گیرد. سه رویکرد برای غربالگری، در سه رده از فن آوری وجود دارد. اولین روش غربالگری ارزان ترین آن است ولی نیاز به تلاش فراوانی برای تحت پوشش قرار دادن تمام افراد جامعه دارد.

• خود آزمایی پستان می توان روش آزمایش پستان را توسط یک کارشناس زن به سایر زنان آموزش داد. در بسیاری از نقاط، پرستاران با این روش آزمایش پستان آشنا شده و آموزش سایر زنان را به عهده می گیرند. هدف از این برنامه آموزشی آشنا کردن زنان مسن تر از ۴۰ سال با چگونگی آزمایش صحیح پستان خود و تکرار آن هر ماه یک بار، یک هفته بعد از خاتمه دوره قاعدگی می باشد در مناطقی که افراد، آزمایش پستان خود را انجام می دهند، بین ۷۰ تا ۸۰ درصد از موارد بیماری توسط خود بیماران کشف می شود. در صورت وجود غده های کوچک و یا نقاط سخت شده مشکوک در نسج پستان باید برای تشخیص قطعی به پزشک مراجعه شود. زنان باید ضمن انجام این آزمایش بدانند که تا ۸۰ درصد از غده های کوچکی که در نسج پستان یافت می شود بی آزار بوده و غده های خطرناک هم قبل از ایجاد مخاطرات بزرگتر، قابل برداشت و درمان است.

علیرغم سال ها آموزش و اجرای صحیح و منظم آزمایش پستان توسط خود افراد، تا امروز مطالعات انجام شده نتوانسته است تأثیر اجرای این برنامه در سطح جامعه را مشخص کند. برنامه های آموزشی خودآزمایی پستان که بر مبنای مدل آموزش سلامت شناخت اجتماعی توسط کلارک و بیکر (۱۹۹۹) صورت گرفته، نتایج مثبتی که ۶ ماه و بیشتر ادامه داشته به دست داده است. برای درک این نکته که آیا می توان نتایجی مثبت، در زمینه مرحله رشد تومورهای سرطانی که به وسیله خود بیماران کشف می شود، کسب نمود، به کارشناسان آموزش دیده و زمان بیشتری نیاز است.

• آزمایش بالینی توسط پزشکان متخصص. رده دوم غربالگری باید سالیانه یکبار به وسیله پزشکان متخصصی که آموزش های خاص آزمایش پستان را دیده اند، انجام شود. در این آزمایش بالینی پاید، بیشتر موارد خفیفی که با خودآزمایی کشف نشده، تشخیص داده شود. علاوه بر این، در این مرحله پزشکان فرصتی خواهند یافت تا روش خود آزمایی را که بیمار انجام داده ارزیابی کرده و در صورت لزوم مجددا روش کار را به آنها آموزش داده و انگیزه و ایمان به ضرورت ادامه خود آزمایی با مراجعه بعدی به درمانگاه را در آنها ایجاد کنند.
• ماموگرافی حساس ترین روش برای تشخیص زودرس ضایعات پستان استفاده از ماموگرافی این اندام است. سرویس خدمات پیشگیری در ایالات متحده آمریکا توصیه نموده که تمام زنان بعد از ۵۰ سالگی حداقل هر یک تا ۲ سال یک بار تحت آزمایش ماموگرافی قرار گیرند. البته در صورتی که خود آزمایی و یا آزمایش بالینی مشکوک باشد باید برای تشخیص قطعی، ماموگرافی و یا بیوپسی پستان انجام شود. مطالعات گسترده ای که برای غربالگری سرطان پستان با استفاده از ماموگرافی صورت گرفته نشان داده که این روش تنها می تواند نزد زنان مسن تر از ۵۰ سال مفید باشد.

در مناطقی که خطر بروز سرطان پستان زیاد است باید به اجرای برنامه غربالگری در سطح وسیع با استفاده از ماموگرام اولویت داده شود. اولویست اجرای این برنامه نیز مانند تمام برنامه های پیشگیری از بیماری ها، با توجه به بار محلی بیماری و با استفاده از نوعی از محاسبه سالهای زندگی تطبیق یافته برحسب کیفیت (QALY8)، برای هر ۱۰۰ هزار واحد از پول رایج محلی تعیین می گردد.

آزمایش ماموگرام، نشان داده که علیرغم هزینه زیاد آن، یکی از آزمایش های نادر غربالگری است (آزمایش پاپ اسمیر برای غربالگری سرطان دهانه رحم نیز در همین رده قرار دارد که حتی بعد از منظور کردن تورش های آن، یک نجات بخش واقعی است. این روش آزمایش بیش از هر روش دیگری، سرطان پستان را در مراحل اولیه ایجاد و رشد، وقتی که به استفاده از درمان های عمیق و سخت نیاز نیست، تشخیص می دهد.