بیماری واریکوسل چیست و چگونه می توان آن را تشخیص داد؟

بیماری واریکوسل چیست و چگونه می توان آن را تشخیص داد؟

باروری مرد چگونه بروز می کند؟

عامل باروری مرد «سلول زایای نرینگی» یا «اسپرم (sperm)» است. این عامل زایا در نتیجه ی فرآیند بسیار پیچده ای موسوم به «زایش اسپرم»(Spermatogenesis)  از سلول ابتدایی موسوم به «اسپرماتوگونی»(Spermatogonia) ناشی می شود.

اسپرماتوگونی ها در اثر تقسیمات «میتونیک و میوتیک«Mitosis Meiosis & » سلولی نهایتا به اسپرم ها با ۲۳ کروموزوم تبدیل می شوند.

همان طور که می دانید سلول های انسان دارای ۴۶ کروموزم است. اگر قرار بود در اثر امتزاج عامل نر با ماده سلول ۴۶ کروموزومی دخالت می کرد، تعداد کروموزوم های انسان در هر نسل ۲ برابر می شد؛ نظام قانون مند و فکور حاکم بر هستی به ترتیبی عمل کرده است تا سلول های زایا در جریان تکامل به عوامل ویژه ای با تعداد کروموزم ها نصف سلول های عادی بدل شود. به این ترتیب است که سلول های نرینه و مادینه دارای ۲۳ کروموزوم بوده که در جریان لقاح به سلولی با ۴۶ کروموزم تبدیل می شود. پس عامل باروری مرد سلول زایای نرینگی یا اسپرم با ۲۳ کروموزم است.

عوامل مؤثر در رشد اسپرم کدام اند؟

برای رشد و تعالی اسپرم ها از سلول های ابتدایی به «سلول کامل زایای نرینگی»، عوامل متعدد و تأثیرگذاری نقش بازی می کنند.

صرف نظر از خصوصیات ژنی، عوامل هورونی و غیره حرارت مناسب و اکسیژن کافی از اهم شرایط مورد لزوم برای تکوین و استمرار فرآیند زایش اسپرم، محسوب می شوند. این بدان معناست که اسپرم ها تنها در درجه ی حرارت مناسب و در اثر تغذیه ی به جا امکان رشد کافی دارند. اختلالی که «واریکوسل» به بار می آورد درست در محدوده ی اثر این دو عامل مورد بحث و توجه است.

واریکوسل چیست؟

 همه ی افراد اجتماع به نوعی «واریس» را می شناسند. تعدادی از آن ها ممکن است بدانند که واریس در مشاغل ویژه ای که با «ایستادن های مستمر» همراه است؛ و یا در «خانم های باردار» بیشتر دیده می شود. اما این که واریکوسل در واقع نوعی واریس است که اختصاصا وریدهای اطراف بیضه را درگیر می سازد، مطلبی است که همگان از آن آگاهی ندارند. بله واریکوسل، واریس اختصاصی وریدهای اطراف بیضه که به شبکه ی «پان پنی فورم»(Panpeniform Plexus) معروف است محسوب می شود.

آثار مخرب واریکوس کدام اند؟

همان طور که گفته شد واریکوسل، واریس اختصاصی وریدهای اطراف بیضه است، وريدها گروهی از رگ ها هستند که مسئول بازگردان خون از اعضاء به قلب اند. یعنی خونی که توسط شراین به یک عضو خاص می رسد، پس از تبادلات لازم در عروق ویژه ای موسوم به ورید داخل گشته، و به قلب باز می گردد؛ تا در گردش ریوی خود مجددا از اکسیژن اشباع شود.

زمانی که وریدهای اطراف بیضه متسع شوند، طبق اصلی در فیزیک به اصطلاح دبی جریان در عروق کاهش می یابد. (منظور از دبی سرعت و مقدار جریان مایع در یک لوله در واحد زمان است). این میزان با قطر لوله ارتباط معکوس دارد. یعنی اگر قطر لوله دو برابر شود، سرعت عبور جریان یک چهارم خواهد شد.

نتیجه ی واریکوسل چیست؟

زمانی که واریکوسل وجود داشته باشد؛ یعنی وریدها گشاد شوند، طبیعتا سرعت عبور جریان خون کاهش می یابد. نتیجه ی این امر مختل شدن اثر «خنک کنندگی» جریان خون و نیز تغذیه ی اسپرم ها است.

اگر توجه کرده باشید بیضه ها در داخل کیسه ی مخصوصی قرار دارند. ساختمان سلولی این کیسه از عجایب بافت شناسی است. یعنی در اثر سرما منقبض شده و در نتیجه بیضه ها را به شکم نزدیک می سازد. به این ترتیب دمای لازم جهت اسپرم سازی مهیا می شود. برعکس اگر در معرض گرمای شدید قرار گیریم کیسه شل شده و بیضه ها را از بدن دور می گرداند و به این ترتیب دمای بیضه افت کرده، و شرایط لازم جهت تولید اسپرم مهیا می شود.

 این رفتار فیزیولژیک حاکی از اهمیت وجود دمای مناسب برای اسپرم سازی است. نشان داده شده است که واریکوسل سبب افزایش دمای متوسط بیضه ها گردیده و در نتیجه اسپرم سازی را مختل می سازد.

پر پیداست که با وجود واریکوسل تبادل اکسیژن و تغذیه ی سلول های بیضه دچار اختلال می گردد. گرسنگی و محیط نامناسب زیستی اسپرم ها سبب افت توان باروری آنها می گردد.

واریکوسل چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص واریکوسل معمولا توسط معاینه ی دستگاه تناسلی توسط پزشک مجرب میسر می شود. تعداد زیادی از بیماران در اثر عدم مهیبی در بارورکردن همسر خویش به پزشک مراجعه کرده و علت ماجرا به حساب واریکوسل گذاشته می شود.

صرف نظر از مواد پیشرفته ی واریکوسل که به «درجه ی ۳» معروف است از نظر ظاهری معمولا خود بیمار متوجه وجود این مشکل نمی شود.

نکته ی مهم این است که واریکوسل درد ایجاد نمی کند و به خصوص اگر از این نقطه نظر مورد درمان قرار گیرد، نتایج نا امید کننده ای مترقب خواهد بود.

بسیاری از بیماران از وجود احساس سنگینی شکایت دارند. با وجودی که برای توجیه این علامت دلیل علمی قانع کننده ای وجود ندارد؛ ولی بسیاری آن را به حساب احساس معیوب بیمار از مشکلی که دارد می گذارند.

درجه بندی واریکوسل چگونه است؟

واریکوسل را به سه درجه تقسیم می کنند:

درجه ی یک: اتساع وریدها توسط پزشک و بیمار قابل مشاهده نیست. تنها دستان ورزیده ی یک پزشک می تواند این اختلال را لمس کند. به خصوص اگر در اثر سرفه کردن انبساط بیشتری در عروق پیدا شود، احتمال وجود واریکوسل قوت می گیرد.

درجه ی دو: اتساع وریدها به قدری است که معمولا پزشک با مشاهده ی آن می بیند. بدیهی است که در این درجه واریکوسل قابل لمس است.

درجه ی سه: اتساع وریدهای معیوب به قدری است که آن را در داخل کیسه ی بیضه به «کیسه ای از کرم» تشبیه می کنند. لمس کیسه ی بیضه در این درجه احساس دست زدن به کیسه ای مملو از کرم را به انسان می دهد.

آیا بين درجه ی واریکوسل و آثار مخرب آن ارتباط وجود دارد؟

نکته ی مهم این است که تغییرات مخرب ناشی از واریکوسل هیچ ارتباط مستقیمی با درجه ی آن ندارد. بعضا واریکوسلی با درجه ی وخامت تغییرات نطفه ای واضحی را سبب می شود، که درجهی سه آن فاقد آنها خواهد بود.

بسیاری از مؤلفین و صاحب نظران درجه ی جداگانه ای موسوم به “Subclinical”  را برای واریکوسل قایل اند. زمانی که هیچ دلیلی حتی با معاینه ی دقیق یک اورلژیست مبنی بر وجود این ضایعه مشاهده نمی شود، ولی تغییرات نطفه ای ویژه ی آن حضور دارد، واریکوسل را ,”subclinical” می نامند.

در صورت مشاهده ی تغییرات مشکوک چه باید کرد؟

همان طور که گفته شد تشخيص واریکوسل در درجات پایین به خصوص توسط بیمار چندان میسر نیست. به هر حال مواردی مشاهده می شوند که بیمار به علت درجه ی بالای واریکوسل خود متوجه عیبی که وجود دارد شده، و در صدد درمان آن برمی آید.

با مشاهده ی اتساع غیر معمول در داخل کیسه ی بیضه هم به دلیل احتمال وجود واریکوسل و هم به دلایل دیگر باید به «اورلژیست» (urologist) مراجعه کرد،

اور لژیست کیست؟

تشخیص و درمان بیماری های دستگاه تناسلی در حیطه ی تخصص جراحان ویژه ای است که به «اورلژیست» (urologist) معروفند. اورلژیست پزشک متخصص در جراحی کلیه، مجاری ادرار و تناسلی است.

در صورت مشاهده ی هر گونه یافته ی غیر عادی در کیسه ی بیضه از جمله واریکوسل حتما باید به یک اورلژیست مراجعه کنید.

در مطب اور لژیست چه خواهد گذشت؟

یک اور لژیست در برخورد با کسی که احتمالا واریکوسل دارد، بعد از گرفتن یک شرح حال کامل به معاینه ی بیمار خواهد پرداخت.

واریکوسل در معاینه یک اورلژیست خود را به سادگی نشان خواهد داد. اورلژیست از طریق معاینه ی دقیق واریکوسل را درجه بندی می کند. توجه به تخلیه ی واریکوسل در صورت درازکش شدن بیمار اهمیت زیادی دارد. در صورتی که واریکوسل در اثر دراز کشیدن بیمار تخلیه نشود باید به نکات مهم دیگری توجه کرد.

آیا برای تشخیص واریکوسل اقدامات دیگری نیز لازم است؟

از امکاناتی که به خصوص در تصمیم گیری به کمک اورلژیست می آید به «سونوگرافی، (ulthrosound)  » باید اشاره کرد. این وسیله ی تشخیصی بی خطر و بی ضرر قادر است که واریکوسل را با دقت بالایی تشخیص دهد. و به خصوص پزشک را در صورتی که به احتمالات دیگر مشکوک شده، کمک دهد. اینکه واریکوسل در یک مرد بالغ در درون یک زندگی مزدوج یا یک نوجوان مشاهده می شود نیز اهمیت دارد.

برای دست کاری جراحی «واریکوسل نوجوانان» یعنی زمانی که نا باروری مورد شکایت نیست، نکاتی وجود دارد که به موقع به آنها اشاره خواهد شد.

انجام آزمایش بررسی نطفه یا (Semen analysis) به خصوص زمانی که واریکوسل در بالغین وجود دارد یک الزام است.