آنچه مردان باید در مورد سرطان پرستات بدانند

آنچه مردان باید در مورد سرطان پرستات بدانند

سرطان چیست؟

سرطان طغیان عنان گسیخته سلول های بدن است. بدن ما از میلیاردها سلول تشکیل یافته است. رشد ناهنجار ناشی از تقسیمات بی جای این سلولها، «تومور» (tumor) را به وجود می آورد. تومورها یا «خوش خیم (benign) » و یا «بدخیم» (malignant) هستند. آنچه به عنوان سرطان شناخته می شود، در واقع رشد بدخیم سلول های طبیعی بدن است.

با وجودی که یک تومور خوش خیم نیز می تواند سبب بروز اختلال در کارکرد یک عضو خاص شود و بیماری خاصی را به وجود آورد، ولی عمدتا با مخاطرات جانی همراه نیست. برعکس، تومور سرطانی، انهدام نسوج سالم را سبب می شود، و به خصوص از آن نظر که از طریق خون، لنف یا مجاورت، به دیگر اعضا «دست اندازی – متاستاز» (metastasis) می کند، می تواند جانکاه و کشنده باشد. سرعت رشد سرطان از عوامل متعددی تأثیر می پذیرد، که از حوصله این بحث خارج است.

یکی از شایع ترین سرطان های مردان، «سرطان پرستات است».

پرستات چیست؟ و کجاست؟

پرستات غده ی کوچکی به اندازه گردو است، که دور تا دور گردن مثانه را در بر می گیرد. قسمتی از مجرای ادرار (urethra) توسط این غده احاطه می شود که به «مجرای پرستاتی» معروف است. نقش اصلی پرستات ترشح مایعی است که محمل «اسپرم ها (sperm)» است، و حين «انزال» (ejaculation) خارج می شود. این مایع را «منی »(semen) می نامند.

خوشبختانه شیوع سرطان پرستات در ایران به میزانی که در دنیای غرب به خصوص ایالات متحده دیده می شود، نیست. این تفاوت محسوس بستگی تام به عوامل گوناگونی دارد که یکی از آنها «عادات تغذیه ای» است. با عنایت به تغییر فاحش نحوه ی تغذیه بعید نیست این بیماری بد شگون گریبان مردان ایرانی را نیز بیش از پیش بگیرد. آن طور که از آمار آمریکا برمی آید، سرطان پرستات چند سالی است که از نظر شیوع اولین سرطان مردان آمریکایی شده است. میزان شروع آن با سن ارتباط مستقیم دارد و به طور شاخص در ورای چهل سالگی بروز پیدا می کند. به این دلیل هر مردی در بالای چهل سالگی باید سالیانه از این نظر مورد معاینه دقیق قرار گیرد.

تشخیص به موقع سرطان پرستات آن را از یک بیماری کشنده لاعلاج به مرضی درمان پذیر و نه چندان وخیم بدل می سازد.

علل و علایم

علایم سرطان پرستات نظیر «بزرگی خوشخیم »(BPH)  آن است. در هر دو بیماری به دلیل بزرگی این غده، علایم تحریکی بروز پیدا می کنند. تنها راه تشخیص این دو بیماری از یکدیگر مراجعه به «اورلژیست »(Urologist)  و انجام معاینه دقیق است.

علت اصلی سرطان پرستات شناخته شده نیست. آنچه مسلم است در اثر شکل گیری اولین سلول های ناهنجار، روند پیچیده ای منجر به تجمع توموری آنها می شود و سرطان را به وجود می آورد. در مراحل اولیه، به دلیل کوچکی تومور علامتی وجود ندارد. در اثر رشد تدریجی توده سرطانی کم کم به مجرای ادرار فشار می آورد و «علایم انسدادی» ظاهر می شوند. معمولا اولین علامت بیماری افزایش دفعات «بیرون روی» بیمار است. گاهی «ادرار خونی» می گردد و یا «چرک» در آن دیده می شود.

توجه به این نکته حایز اهمیت است، که سرطان پرستات در مراحل اولیه (یعنی مراحلی که درمان پذیر است) اساسا بی علامت و کاملا بی سر و صداست. این نکته مهم لزوم انجام معاینات پی گیر سالیانه در مردان بالای چهل سال را روشن می سازد. دم دست ترین و در عین حال بهترین راه تشخیص به موقع سرطان پرستات، انجام معاینه مقعدی توسط اورلژیستی ورزیده است. به این معاینه “DRE” می گویند.

علت گسترش سرطان پرستان

هورمون «تستوسترون » (testosterone) نقش تعیین کننده ای در رشد پرستات بازی می کند. این هورمون عمدتا توسط بیضه ها ساخته می شود (۹۵٪)، مقدار ناچیزی از آن نیز از «غده های فوق کلیه »(Adrenal glands) منشاء می گیرد. همان طور که نفت آتش را شعله ور می سازد، تستوسترون سبب رشد سرطان پرستات می شود. این سرطان در صورت تکوین، تا زمانی که تستوسترون در اختیار داشته باشد، هم چنان رشد خواهد کرد.

تأثیر پذیری سرطان پرستات از هورمون تستوسترون، مصرف بی رویه، بی مورد و کورکورانه آن را به شدت محکوم می کند. در اورلژی تنها زمانی باید تستوسترون تجویز شود که شاهد و مدرکی دال بر کاهش میزان آن وجود داشته باشد. در تجارب بالینی ام نکته ای همواره سبب رنجش و پریشانی خاطر بوده است؛ و آن اینکه در سال های اخیر شخصا با موارد مصرف بی رویه، بی پایه و بعضا خطرناک هورمون ها و موادی که به عنوان نیروزا یا بدن ساز معروفند، روبه رو بوده ایم. کم نیستند جوانانی که برای ساختن بدنی شکیل از هورمون ها و موادی استفاده می کنند که نصیبی جز آثار مخرب روی تراکم و حرکت اسپرم نداشته و یا تنها سبب مستعد شدن آنها به ابتلا به سرطان پرستات می شود. تاکید می کنیم مصرف مواد نیروزا و بدن ساز باید تحت نظارت مستقیم فردی آگاه و پاک نیت آن هم در شرایطی کاملا محدود انجام پذیرد.

تشخيص سرطان پرستات

خوشبختانه در دنیای امروز، امکانات زیادی برای تشخیص به موقع سرطان پرستات در دسترس است. همان طور که گفته شد، دم دست ترین و در عین حال بهترین راه تشخیص این سرطان، «معاینه پرستات از راه مقعد» است. این کار باید با دستکش مخصوص و توسط اورلژیست انجام گیرد.

این معاینه کمتر از یک دقیقه طول می کشد ؛ و به راحتی از «اندازه»، «قوام» و «میزان چسبندگی»، غده اطلاع به دست می دهد. تاکید مجدد می شود که «معاینه انگشتی مقعد» بهترین راه تشخیص سرطان پرستات است.

از دیگر راه های تشخیص سرطان پرستات، اندازه گیری میزان “PAP” یا «اسید فسفاتاز پرستات» است. این آنزیم علاوه بر بعضی از نسوج دیگر بدن در پرستات نیز ساخته می شود. زمانی که به هر دلیلی ( از جمله سرطان پرستات) بزرگ شود، میزان این ماده در خون بالا می رود و راه تشخیص خوبی را فراهم می آورد. افزایش PAP در خون بیمار مبتلا، نشانه پیشرفته بودن بیماری است.

در سال های اخیر روش قابل اعتماد و اختصاصی تری برای تشخیص سرطان پرستات معرفی شده است. بی اغراق «آنتی ژن اختصاصی پرستات» یا “PAP” تنها «ردیاب» قابل اطمینان برای سرطان پروستات محسوب می شود. اندازه گیری این آنتی ژن به خصوص اگر با معاینه مقعدی پرستات همراه باشد ، بسیار قابل اعتماد است و معیار خوبی برای تشخیص به موقع سرطان پرستات به حساب می آید.

از امواج ماورای صوت نیز می  توان برای تشخیص سرطان پرستات استفاده کرد. در کاربرد ویژه ای از این امواج ، به کمک وسیله ای که داخل مقعد قرار می گیرد ، امواج ماورای صوت به پرستات برخورد می کنند و به این ترتیب، می توان سرطان پرستات را در مراحل اولیه تشخیص داد.

زمانی که یک اورلژیست به سرطان پرستان مشکوک باشد، بعضا از راه هایی که میسر است از این غده «نمونه برداری» (biopsy) می کند. به این ترتیب بافتی تهیه می شود که امکان مطالعه آن در زیر میکروسکوپ وجود دارد. درواقع این روش تنها راه تشخیص قطعی سرطان پرستات قبل از دستکاری های جراحی است.