سلامت روان در دوره نوجوانی و جوانی

سلامت روان در بین نوجوانان و جوانان

مقدمه

دوره نوجوانی و جوانی در عین حالی که به عنوان یک دوره گذار تدریجی از کودکی به بزرگسالی امتیازات زیادی را در بر دارد و زمان طولانی تری را برای کسب مهارت ها و آماده شدن برای آینده در اختیار نوجوانان و جوانان می گذارد اما معمولا دورهای آکنده از تعارض و نوسان بین وابستگی و استقلال است و از نظر جسمی، روانی و رفتارهای اجتماعی دچار تغییرات مهمی می شود که آشنایی با آن برای گذرانیدن سالم این دوران ضروری است.

دو شاخص اساسی و مهم در دوره نوجوانی برای رشد وجود دارد که یکی دستیابی به هویت و دیگری رسیدن به استقلال می باشد. از آنجا که نیل به این دو شاخص تا پایان این دوره، بسیار مهم است و بسیاری از نابسامانی ها در این دوره و دوره های بعدی در رابطه با عدم دستیابی به این دو شاخص مهم است، به این دو مفهوم اشاره می شود.

دوره جوانی عمدتا در بر گیرنده افراد مجرد و یا زوج های جوان می باشد و جهت گیری اساسی و تصمیم گیری های مهم زندگی مثل ادامه تحصیل، انتخاب شغل و انتخاب همسر در این دوره اتفاق می افتد. در این دوره هر فرد قادر خواهد بود با همکاری صمیمانه در محیط خانواده و اجتماع، محیط زندگی سالم و با نشاطی داشته باشد.

تعریف سلامت روان: سلامت روانی، همان طوری که اشاره شد، مانند سلامت جسمی، صرفا به معنای نبودن مشکلات یا بیماری نیست. سلامت روانی هم حالات عاطفی و هم شرایط ذهنی، یعنی هم احساسات و هم افکار شما را در بر می گیرد. سلامت عاطفی معمولا به احساسات و زیروبم های روانی افراد اشاره می کند. شما ممکن است احساس کنید که غمگین، شاد، نگران، هیجان زده، شکست خورده و یا در اوج کامیابی هستید.

افراد برخوردار از سلامت عاطفی با احساسات و حالات درونی خود در تماس هستند و می توانند به وجود آنها اذعان کنند یا آنها را بروز دهند بنابراین سلامت روانی، توانایی شما را در درک واقعیت ها، همان گونه که هست و پاسخ دادن به چالش های آن و در پیش گرفتن تدابیر و شیوه های خردمندانه برای زندگی کردن، توصیف می کند.

فرد برخوردار از سلامت روانی بر آن نیست که از فشارهای زندگی بپرهیزد بلکه می کوشد با واکنش های خود نسبت به این عوامل، آنها را بشناسد، بپذیرد و بر آنها چیره شود به طوری که امکان تداوم زندگی وجود داشته باشد.

– معیارهای سلامت روان

برای تشخیص سلامت روان نیز مانند تشخیص سلامت جسم، معیارهایی وجود دارند. ملاک های سلامت روان عبارتند از:.

1. توانایی انجام وظیفه و اجرای مسوولیت های شخصی؛

۲. توانایی برقراری رابطه با دیگران؛

3. برداشت های واقع بینانه از انگیزه های دیگران؛
4. تفکر منطقی و خردمندانه؛

۵- تلاش در جهت سلامتی؛

٦. انعطاف پذیری و قدرت تطابق با شرایط گوناگون؛

۷. معنی دادن به زندگی؛

۸. درک این نکته که خود فرد مرکز جهان نیست؛

9. عشق و محبت نسبت به دیگران؛

۱۰. داشتن توانایی کمک به دیگران با ارتباط برقرار کردن با آنان، به دور از خودخواهی

۱۱. داشتن احساس رضایت بیشتر در روابمد. نزدیک با دیگران

۱۲. حس تسلط بر ذهن و جسم که فرد را قادر می سازد برای ارتقای سلامت خود . شیوه های مناسب برگر بناء و تمه هم های هندی اتخاد کند.

مفهوم بلوغ و اهمیت شناخت آن

بلوغ از نظر لغوی در فرهنگ فارسی به معنی از سپا۔ن»، «رسیدن به سن رشده، «مرد شدن»، «زن شانه و برسیا۔گی و پخنگی و به ما کمال رسیا۔ن، أما.. است. بلوغ پک دوره بحرانی است که در دوره نوجوانی اتفاق می افتند، این دوره، منشأ تغییرات زیادی در وجود شما است و موجب می شود که شما به گونه ای متفاوت، رفتار و احساس کنید. و نگاه شما نسبت به جهان تغيير کند. گاه دچار تشویش و نگرانی می شوید تصمیم گیری برایتان مشکل می شود که این عامل موجب بروز مشکلاتی در برخورد شما با خانواده و جامعه می شود، ہلو، گلار از مرحله کودکی به بزرگسالی و زمان اكتساب قدرت جنسی است اكتساب قادرت جنسی است.

اگر شما مشکلات و مسائل بلوغ را در محیملی سرشار از تفاهم و صمیمیت با کمک پدر و مادرتان بشناسید، این دوره را به طور طبیعی و بدون ناراحتی پشت سر می گذارید. بدین ترتیب شما با نشاط و سلامتی پا به عرصه زندگی بزرگسالی می گذارید و از نیرو و توان بالای دوران نوجوانی بهره مضاعف خواهید برد.

بلوغ یکی از حیاتی ترین مراحل زندگی انسان است، این مرحله، زمان تغییر سریع رشد و نمو و تغییرات سریع اجتماعی است، در حال حاضر بخش قابل توجهی از جمعیت جهان را نوجوانان تشکیل می دهند، به همین دلیل پرداختن به مسایل نوجوانان در دوره بلوغ از اهمیت ویژه ای برخوردار است. دلایل دیگری که اهمیت مسأله را افزایش می دهد، عبارتند از :

– یونانی زندگی بزرگسالی فرد در دوره بلوغ ہی ریاری می شود. ممکن است، مشکلات مختلف جسمی، روانی و اجتماعی ماننا۔ بیماری های عفونی، ازدواج های ناموفق، حاملگی های زودرس و پرخطر، مرگ و میر مادر و کودک و مشکلات روانی ناشی از أنها، ریشه در این دوران داشته باشد؛

– شما پس از ظهور علايم بلوغ که ناگهانی و غیر منتظره است، به طور طبیعی با امری اآشنا و بی سابقه مواجه می شوید. شما هم احساس شادی می کنید و هم دچار نگرانی می شوید. اگر تا آن زمان کسی شما را در جریان تغییرات و علایم بلوغ نگذاشته باشد آپ پرادر بوده و موجب تعجبه اضطراب و تشویش شما می شود؛

– در حال حاضر نسبت به گذشته، قابلیت باروری در سنین پایین تری حاصل می شود ولی سن ازدواج در حال افزایش است. در عین حال، کاهش تأثير نفوذ خانواده، رواج شهرنشینی، مهاجرت، جهانگردی، وسایل ارتباط جمعی، در مجموع تغییرات وسیعی در رفتارهای جنسی و اجتماعی به وجود آورده است. در نتیجه، در بسیاری از جوامع رابطه جنسی قبل از ازدواج و حاملگی نوجوانان تا حد هشدار دهنده ای در حال افزایش است که در نهایت، آزار جنسی، افزایش شیوع بیماری ایدز و سایر بیماری ها را به همراه می آورد. به علاوه، حاملگی و زایمان دختران در سنین بلوغ و نوجوانی با میزان بالای مرگ و میر همراه است. این مشکل با افزایش سقطها و ابتلا به بیماری های آمیزشی به ویژه ایدز تشدید می شود.

– بیشتر خطراتی که ممکن است دامن گیر نسل جوان و نوجوان شود، در فاصله چند ساله بلوغ جنسی رخ می دهد: گاهی افراد بر اثر تحریک، خشم یا خشونت و یا سایر تمایلات نفسانی خود سرانه تصمیم ناروایی اتخاذ نموده و دست به اقدام نسنجیده و عجولانه می زنند که نتایج زیان بار و جبران ناپذیری به دنبال دارد.

شما باید هنجارهای فرهنگی خود را بشناسید و با افزایش آگاهی در این زمینه، راههای پیشگیری از ابتلا و نحوه برخورد با خطرات را به کار ببندید. به علاوه لازم است شما قبل از بلوغ، اطلاعات کلی و صحیح راجع به وقایع و تغییرات جسمی و روانی بلوغ و رفتار مناسب نسبت به خود و دیگران و نحوه ابراز علاقه و محبت و دوستی های معقول را دریافت نمایید تا از بسیاری از مشکلات و پی آمدهای حاصل از عدم اطلاع و شناخت درست آنها، پیشگیری شود.

بدون شک یکی از راه های اصلی و مهم دریافت اطلاعات، والدین و مربیان و مشاوران مدرسه هستند. شما باید این حقیقت را به خوبی درک کنید که پدر و مادر، دلسوزترین مشاوران شما هستند. هرچند که برخی از والدین از این وظیفه سرباز می زنند و گاهی خود، اطلاعات مناسب و کاملی از بحرانهای دوران بلوغ ندارند ولی با این حال، والدین بهترین منبع آگاه نمودن شما هستند. باید به خاطر داشته باشید که دوره بلوغ، دوره ای با عظمت و ارزشمند است و شما باید مصون از گناه و آلودگی های اخلاقی باشید لذا بیداری احساسات اخلاقی و ارزش های معنوی در شما بهترین شرایط و موقعیت را برای آموزش ایجاد می کند تا ضمن فراگیری مسایل بلوغ و نوجوانی، تمایلات معنوی شما نیز ارضا شده و در برابر انحرافات و لغزشها، با ایمان و مستحکم مقاومت نمایید.

تغییرات روانی رفتاری شایع در دوران بلوغ

تغییرات جسمی در دوره بلوغ با وجودی که طبیعی و موقتی هستند و در مرحله ای تمام می شوند اما چون به قدر کافی سریع، ناگهانی و شدید هستند سبب تغییر رفتار، نگرش و شخصیت نوجوان می شوند. شایع ترین تغییرات روانی رفتاری در دوره بلوغ عبارتند از:

– در دوران بلوغ، شما بسیار کنجکاو می شوید و می خواهید همه چیز را بدانید. احساس آگاهی نسبت به وضعیت جسمانی، جنسیت، هویت، عقیده و سایر خصوصیات نیز در شما شکل می گیرد؛

– در این دوران، شما می توانید حدود استعدادها و توانایی های خود را بشناسید؛ سطح تفکر شما بسیار گسترده شده و رشد ذهنی و منطقی شما به تدریج به حد کمال می رسد؛ اعتماد به نفس و ارزش های اخلاقی در شما رشد می کند و با اطرافیان و جامعه سازگاری بیشتری می یابید ولی هنوز تجربه کافی ندارید؛

– یکی از مهم ترین یادگیری های شما در این دوره (از پانزده سالگی به بعد) یادگیری ارزش هاست. شما به ارزش های معنوی علاقه مند شده و به این ارزش ها بیش از ارزش های مادی گرایش می یابید. به مسایل سیاسی علاقمند می شوید و به جستجوی فلسفه زندگی می پردازید؛

– از هیجانات و حالات عاطفی مختلفی که در این دوران بیشتر گریبان گیر شما می شود خشم، ترس، حسادت و عشق به خصوص به جنس مخالف است. تمایل به رفتارهای نامطلوب مثل سیگار کشیدن، دعوا کردن، خشونت یا گوشه گیری از ویژگی های رفتاری گروهی از نوجوانان در این دوران است؛

– تمایل به روابط اجتماعی با دیگران و تعلق داشتن به گروه دوستان، همسالان با هم کلاسان) و پذیرش از سوی آنان برای شما بسیار مهم است. معمولا ارتباطات اجتماعی شما به دو یا سه دوست صمیمی محدود می شود اما این دوستی عمیق تسر و پا برجاتر می گردد؛ می گردد؛

– از مهم ترین ویژگی های این دوران، رسیدن به مرحله تفکر انتزاعی یعنی عالی ترین مرحله رشد فکری انسان است. شما می توانید مسایل را تجزیه و تحلیل کنید، تفکر منطقی داشته و نتیجه گیری نمایید؛

– شما برای آینده خود جهت گیری و برنامه ریزی می کنید و به عنوان یک جوان با اندیشه و متفکر به دنبال هویت و شناخت خود هستید، به گونه ای که روابط شما با والدین یا سایرین از رابطه کودک با بزرگسال به رابطسه بزرگسال با بزرگسال تبدیل می شود؛

– از ویژگی های روانی دیگر این دوره، گسترش دامنه رغبتها و تمایلات است. مواردی مانند علاقه به فعالیت های هنری، ورزش، مطالعه، تماشای فیلم، شرکت در مجالس دوستانه و شناختن جنس مخالف و پدید آمدن عشقهای نوجوانی خاص این دوره است که اگر همراه با تفکر منطقی و تصمیم درست نباشد، آینده نوجوان را به خطر انداخته و ممکن است منجر به بعضی از انحرافات شود؛

– در این دوران، گاهی ممکن است دچار اختلالات و مشکلات خلقی مثل افسردگی، تمایل به انزوا و بی حوصلگی شوید که با مجموعه ای از اقدامات مؤثر و راههای منطقی می توان آنها را کنترل کرد؛

– از مسایل رایج این دوران، در نوجوانان فعال شدن هورمونهای جنسی است که نشانه اختلال روانی نمی باشد و با رسیدن به آرامش جسمی – روانی از طریق ورزش، فعالیت های هنری، برنامه های روزانه فعال و نگرش های سازنده والدين قابل کنترل است.

باید توجه داشته باشید که این ویژگی ها در افراد متفاوت است و به روحیه فرد و محیط زندگی او ارتباط دارد. در ضمن باید بدانید که تمام این ویژگی ها خودبخود دارای جنبه مثبت هستند ولی آنچه سبب می شود که گاه مشکلاتی برای نوجوانان و جوانان به وجود بیاید، عبارتند از:

1. کمی تجربه نوجوانان و جوانان که مهم ترین مساله است

۲. حساسیت بالای نوجوانان و جوانان که باعث آسیب پذیر بودن آنها می شود؟

3. میزان مسوولیت پذیری و تربیت دوران کودکی که آن هم به خانواده، به خصوص والدين و رفتار آنان مربوط می شود. اگر از ابتدای کودکی حس مسوولیت در فرد ایجاد و تقویت شود کمک موثری برای به استقلال رسیدن و رشد اجتماعی در فرد می باشد و اگر نوجوان و اطرافیان آنها آگاه باشند، همه استعدادها می تواند در مسیر كمال حرکت کند.

بنابراین بر اساس آنچه از خصوصیات روانی و رفتاری در دوران بلوغ شناختید، می توان چنین نتیجه گیری کرد که :

1. استقلال طلبی، اولین و مهم ترین ویژگی این دوران اسست که از نظر رشد اجتماعی بسیار اهمیت داشته و در طرز فکر و رفتار شما مشاهده می شود. هرچند به دلیل کم تجربگی، نیاز مالی و وابستگی های دیگر، هنوز قادر به استقلال کامل (به مبحث استقلال طلبی و هویت یابی در همین فصل مراجعه کنید) نباشید؛

۲. رفتار شما در این سن نسبت به اوایل بلوغ تغییر کرده و به رفتار بزرگسالان نزدیک می شود؛

٣. شخصیت شما به تدریج پخته می شود و اعتماد به نفس تان بالا می رود ولی تجربه کافی وجود ندارد؛

4. معاشرتها و تقليدها بر شما تأثیر می گذارد. رفتار و خودباوری و هویت یابی شما در ارتباط های متقابل با دیگران شکل می گیرد. بنابراین روش ها و ارتباط های نادرست و نامناسب آثار نامطلوبی به جای خواهد گذاشت؛ .
5. دامنه رغبتها و تمایلات در شما گسترده تر شده و علاقه به فعالیت های مختلف هنری و ورزشی و شرکت در مجالس دوستانه از جمله صحبت و معاشرت با جنس مخالف پدیدار می شود و حتی در مراحل پایانی دوره بلوغ، ممکن است فکر و تمایل به ازدواج در ذهن شما مطرح شود. البته اغلب دختران در این دوره به فکر ازدواج می افتند در حالی که پسران در این سن کمتر خواهان ازدواج هستند. ازدواج، تنها راه مشروع و سالم تأمین نیازهای جسمی و روانی و اجتماعی جوانان است ولی برای یک ازدواج موفق، آمادگی زیستی، روانی، مادی و اجتماعی لازم بوده و تا رسیدن به این آمادگی ها برای ازدواج، برنامه ریزی برای فعالیتهای سازنده مانند ادامه تحصیل، کسب مهارت های شغلی و فنی یا هنری و روابط اجتماعی سالم، کمک بسیار مؤثری است.

بهداشت روانی در دوره بلوغ

همان طور که قبلا اشاره شد، این دوره از زندگی ممکن است به دلیل تغییر و تحولات سریع در رشد جسمی و روانی و اجتماعی، با مجموعه ای از نگرانی ها، هیجانات و بحران های خاصی همراه باشد که به منظور مقابله با کنار آمدن با آنها و سازگاری با موقعیت جدید و در نتیجه برخورداری از یک زندگی سالم، پرنشاط و سودمند، به کار بستن نکات مورد توجه در بهداشت روانی نقش بسیار مؤثر و مهمی ایفا می کند. در این زمینه توصیه ها و مهارتهای مقابله با اختلالات روانی در دوره بلوغ به شرح زیر به شما کمک می کند تا این دوره را با آرامش روانی بیشتری طی کنید و در برخورد با مشکلات بهتر و آگاهانه تر عمل کنید.

١- ترس یکی از حالات هیجانی در نوجوان است که به طور عمده تخیلی است یعنی بیشتر ساخته ذهن است) و مانع فعالیت های نوجوانان شده و در رشد اجتماعی آنان مداخله می کند.

این ترس ها و نگرانی های دوران نوجوانی معمولا با احساس بی کفایتی اجتماعی و عدم اطمینان در تصمیم گیری ها همراه است. برای از بین بردن این حالات، شما باید سعی کنید به تدریج موفقیت ها و تجربه های مثبت و خوشایند را با حوادث ترس آور جایگزین نمایید. به عنوان مثال اگر شما در مقایسه با سایر بچه های کلاس، قد کوتاه تری دارید و این مسأله موجب ترس و نگرانی شما در برخورد با دیگران می شود، می توانید استعداد و توانایی در سی و یا موفقیت در زمینه های دیگر مثل هنر یا ورزش را برای خود ملاک قرار دهید.

با یاد گرفتن مهارت های اجتماعی (شرکت در فعالیت ها یا ورزش های گروهی، کارهای هنری و فرهنگی و دریافت راهنمایی های تحصیلی و یا شغلی مناسب از افراد شایسته و آگاه (از جمله والدين، مربیان و اولیای مدرسه) می توانید موجب کاهش ترس و نگرانی خود شوید؛

۲- یکی دیگر از حالات روانی در این دوران، خشم است که ممکن است بیشتر به دنبال برخورد با والدین و مربیان در زمینه وظایف و تکالیف خانه و مدرسه و فعالیتهای اجتماعی بروز کند. شما می توانید با شناخت و آگاهی بیشتر و پی بردن به علل پیدایش خشم و ناراحتی خود، تا حد زیادی آن را کنترل نمایید. شما می توانید با والدین و مربیان خود صحبت کنید و همه افکار، احساسات و دلایل خود را در زمینه موضوع مورد بحث در میان بگذارید. مشورت با افراد آگاه و مطمئن مانند یک روانشناس با تجربه، به مقدار زیاد در رفع مشکل به شما کمک می کند. ورزش و مطالعه نیز راه دیگری برای به دست آوردن آرامش است؛

۳- حسادت نیز مشکل دیگری است که به طور عمده در نتیجه تبعیض والسدین و مربیان ممکن است، در شما بروز کند. از طریق مشورت و گفتگو و در میان گذاشستن دلایل منطقی خود با والدین و مربیان می توانید، در حل این مشکل بکوشید؛ به شما از طریق تنظیم برنامه های روزانه یا هفتگی فعال و منظم از قبیل فعالیت های مذهبی، هنری، ورزشی، اجتماعی و شرکت در گروه های مختلف ورزشی، فرهنگی و غیره می توانید برای حل یا کنترل مشکلاتی از قبیل افسردگی، گوشه گیری و خودارضایی بهره فراوان ببرید؛

۵- غرایز در این مرحله با قرار گرفتن در مسیر درست و منطقی قابل کنترل می باشد و با استفاده از تعالیم اخلاقی و مذهبی می توان از بسیاری از مشکلات و بیماری های مختلف نظیر ایدز پیشگیری نمود؛

۶- در صورت تداوم مشکلاتی مثل گوشه گیری و افسردگی، اضطراب و نگرانی و تغييرات و مشکلات خلقی و هیجانی دیگر، مراجعه به روانشناس با تجربه و انجام مشاوره، کمک مؤثری به رفع آنها می کند. مشورت با والدین آگاه، معلمان و مشاورین دلسوز به نوجوانان کمک می کند تا در برابر مشکلات خلقی، رفتاری و اجتماعی راه حلی منطقی و صحیح را در پیش بگیرند و دوران نوجوانی را با انرژی، نشاط و سلامت افزون تری طی کنند؛

۷- مسأله مهم دیگر، انتخاب دوستان است. دوستان ناشایست ممکن است برای نوجوانان مشکلات اخلاقی و رفتاری بسیاری ایجاد نموده و آنها را از مسیر سلامتی و نشاط به بیراهه های فساد و بیماری (از قبیل استعمال سیگار یا مواد مخدر، بی بند و باری های اخلاقی) منحرف سازند. پس نوجوانان باید با دقت نظر و توجه بیشتری دوستان خود را انتخاب کنند و در این میان از مشورت با والدین و مربیان و استفاده از نظرات منطقی و هدایت کننده آنان غافل نباشند؛

۸- نوجوانان باید سعی کنند خود را بشناسند و حدود توانایی ها و محدودیت ها و نقاط قوت و ضعف خود را دریابند و در جهت تقویت نقاط مثبت خود تلاش کرده و سعی کنند که نقاط منفی را هم اصلاح نمایند. آنها باید از جنسیت و توانایی های ذهنی خود راضی باشند و نسبت به خود اعتماد به نفس و نگرش مثبت داشته باشند؛

۹- نوجوانان باید بدانند که زندگی واقعی، بدون استثناء بسیار پیچیده تر و مشکل تسر و به همان اندازه جالب توجه تر و رضایت بخش تر است. همه ما گه گاه با رخدادهایی منفی روبه رو می شویم ولی آنچه مهم است اجتناب از مشکلات نیست بلکه مهم تر از آن یافتن راه هایی سالم و مؤثر برای روبه رو شدن و پاسخ دادن به مشکلات است. همان طور که روان پزشکی به نام م. اسکات پکا در کتاب خود به نام راهی که کمتر کسی از آن سفر کرده اظهار نظر کرده: در طی همین فرایند روبه رو شدن و حل مسایل است که زندگی معنا پیدا می کند و تنها به سبب وجود مسایل و مشکلات است که ذهن و روح ما رشد می کند؛

۱۰- باید پذیرفت که در دنیا هیچ چیز کامل نیست ولی در هر رشته از فعالیت های منجر به کامیابی، درجات بالایی وجود دارد که از طریق تلاش برای رسیدن به این درجات نسبتا بالا، باید خوشنود باشید؛

۱۱- سعی کنید ذهن خود را همیشه بر جنبه های لذت بخش زندگی و کارهایی که ممکن است سبب بهتر شدن موقعیت شما شوند، متمرکز سازید. هیچ چیز به اندازه شکست و ناکامی به کارایی شما صدمه نمی زند و هیچ چیز به اندازه موفقیت، به آن کمک نمی کند. حتی پس از تحمل بزرگ ترین شکست ها، سعی کنید با به یاد آوردن و برشمردن موفقیت های قبلی خود که هیچ کس نمی تواند آنها را انکار کند، با افکار مربوط به شکست و بی ارزشی مبارزه کنید؛

۱۲- هنگام رو به رو شدن با وظیفه ای که بسیار دردناک است ولی در عین حال برای رسیدن به اهداف تان، اجتناب ناپذیر است، انجام آن را به تأخیر نیندازید. به عنوان مثال، برای درمان دملی چرکین بهتر است مستقیما آن را با چاقو از وسط ببرید و به درد و ناراحتی خاتمه دهید نه این که با بریدن تدریجی سطح آن با نوک چاقو مدت درد را طولانی تر سازید؛

۱۳- سرانجام، به خاطر بسپارید که فرمول از پیش ساخته ای برای موفق شدن که مناسب حال همه باشد، وجود ندارد. .

هویت طلبی

هویت عبارت است از ابعاد مختلف خصوصیات یک فرد، وقتی به صورت هماهنگ و رضایت بخشی در وجود او سازمان داده شوند. بدین ترتیب، مهم ترین ابعاد هویت عبارتند از: مشخصات فردی، جنس، ملیت، رشته تحصیلی، شغل، خانواده، ویژگی های دوستان مورد انتخاب، ویژگی های همسر مورد انتخاب، سمت گیری سیاسی، ارزش های اعتقادی، ایدئولوژی، گرایش های هنری و ورزشی و منظور از «سازماندهی ابعاد مختلف هویت به صورت هماهنگ و رضایت بخش این است که فرد این ویژگی ها را بشناسد و مشخص نماید و در جهت دستیابی به آنها تلاش هماهنگ و مستمر به عمل آورد.

شما برای دستیابی به هویت، لازم است تلاش و کوشش مستمری را به عمل آورید تا بتوانید خصوصیات مختلف خود را شناخته و جواب های مناسبی را حداقل برای این سؤالات بیابید: من کیستم؟ از کجا آمده ام؟ به کجا می روم؟ چه نوع دوستانی را میخواهم؟ خصوصیات همسر آینده ام چه باید باشد؟ ارزش های مورد اعتقاد و مکتبی ام چیست؟ و خلاصه این که ابعاد مختلف وجودم بایستی در چه مسیری قرار گیرد تا به سعادت مستمر نایل گردم؟

پاسخی که شما برای خودتان نسبت به این سؤالات میدهید، همان پاسخی است که منشأ اعمال شما می شوند و راه و رسم زندگی تان را مشخص می کنند.

بنابراین جستجوی هویت، متضمن این است که شخص تشخیص دهد که برای او چه چیزهایی مهم و چه کارهایی ارزشمند است و نیز متضمن تنظيم معیارهایی است که بر اساس آنها بتواند رفتار خود و دیگران را هدایت و ارزیابی کند. علاوه بر اینها، این جستجو تکوین احساس خودکفایی و شایستگی را نیز در بر دارد.

احساس هویت در نوجوانان به تدریج بر پایه همانندسازی های گوناگون دوران کودکی تکوین می یابد. ارزش ها و معیارهای اخلاقی کودکان خردسال تا حدود زیادی همان است که والدین آنها دارند و اصولا عزت نفس در کودکان از نگرش والدینشان به آنها نشأت می گیرد ولی با ورود به دنیای نوجوانی، فرد به صورت فزاینده ای به ارزش های گروه همسالان خود و هم چنین به ارزیابی های معلمان و سایر بزرگسالان بیشتر ارج می نهد.

نوجوانان از راه جمع بندی این ارزش ها و ارزیابی ها می کوشند تصور یکپارچه ای از خود به دست آورند و هر اندازه ارزش هایی که از سوی والدین، معلمان و هم سالان ابراز می شوند، هم خوانی بیشتری با هم داشته باشند، به همان نسبت کار هویست یابی نوجوان آسان تر پیش می رود.

در مواردی که نظرها و ارزش های والدین به میزان چشم گیری با ارزش ها و نظرهای همسالان و دیگر افراد مهم در زندگی نوجوان متفاوت باشد، احتمال پیدایش تعارض در نوجوان فزونی می گیرد و وی دچار حالتی می شود که سردرگمی نقش نامیده می شود. در چنین وضعی، فرد هر از چند گاهی تن به نقش تازه ای می دهد و به دشواری می تواند با جمع بندی این نقش های متفاوت، هویتی واحد برای خود کسب کند.

اجتماع در هویت یابی نوجوانان نقش مهمی می تواند، داشته باشد. هویت یابی در جامعه ساده ای که در آن الگوهای همانندسازی و نقش های اجتماعی محدودند، به آسانی صورت می گیرد ولی در جوامع پیچیده که به سرعت روبه تغييرند، هویت یابی برای بسیاری از نوجوانان کاری است بس دشوار و طولانی. در چنین جوامعی، برای این که نوجوان بداند چگونه رفتار کند و چه کاری را در زندگی دنبال کند، باید نقش های نامحدودی را در نظر بگیرد.

هویت در حقیقت به صورت حاضر و آماده توسط جامعه به فرد داده نمی شود و نیز به صورت یک پدیده که پس از گذرانیدن چند سال از عمر، انسان خواه ناخواه به آن برسد، نیست بلکه از طریق کوشش فردی پایدار و با ثبات به دست می آید. البته ارزشها، عقاید و مدل های شایع در هر جامعه و نوع دوستان و روابط خانوادگی در شکل گیری هویت فردی مؤثرند ولی نقش اصلی با خود فرد می باشد.

استقلال طلبی

استقلال محصول یک دوره نوجوانی سالم است که عبارت است از وضعیتی که در آن فرد بدون تکیه اساسی بر کمک ها و دستورات دیگران (ولی در عین انجام هماهنگی با آن ها) به برآوردن نیازهای فردی و اجتماعی خود می پردازد. مانند وضعیتی که در بزرگسالان سالم مشاهده می شود.

روند رسیدن به استقلال در اوایل نوجوانی، به صورت گسترش روابط اجتماعی به جمع هم سن و سال ها و توجه به نقطه نظرات آنها و حتی در بعضی موارد، ترجیح نقطه نظرات آنها به نظرات والدین می باشد.

اکثر شما نوجوانان تمایل دارید در فکر و عمل مستقل باشید و اگر والدین مانند دوران کودکی به شما امر و نهی کنند، این امر سرآغازی برای لجبازی و مخالفت با والدین خواهد شد. شما فکر می کنید که خانواده به شما اعتماد ندارند و این فکر باعث دور شدن شما از خانواده و پناه بردن به دوستان تان خواهد شد. البته این امر در مورد همه عمومیت ندارد. تندخویی ها و خشونت با والدین، اغلب به دلیل همین مخالفتها اتفاق می افتد. به دلیل استقلال طلبی، شما مایل هستید در معاشرتها و انتخاب دوستان، تفریحات و سرگرمی های اوقات فراغت، آزادی عمل داشته باشید ولی ممکن است در مواردی با مخالفت پدر و مادرتان رو به رو شوید که سبب اختلاف و تضاد بین شما می گردد.

گروه همسالان، در این دوره خیلی اهمیت دارند و عقیده و رفتار دوستان بر یکدیگر بسیار تأثیر می گذارد. به عنوان مثال، ممکن است مادری به نحوه لباس پوشیدن دخترش ایراد بگیرد و نوجوان از او نپذیرد ولی وقتی که دوست اش همین تذکر را به وی بدهد، قبول کند. والدین آگاه می توانند از طریق گفتگو و استدلال منطقی، نوجوان را برای حفظ حدود قابل قبول راهنمایی کنند.

در این دوران کنجکاوی های نوجوانان و بحث و تبادل نظر در ارتباط با موضوعات مختلف نیز ابزارهایی هستند که در خدمت رشد نوجوانان می باشند. این امر باعث می شود که بسیاری از والدین، در ابتدای نوجوانی فرزندان شان را متمرد تصور نموده و یا ارزش های مورد اعتقاد خود را در معرض تهدید تصور کنند.

دوستان نوجوان، نقش مهمی را در استقلال و کسب هویت وی دارند و می توانند روند رسیدن نوجوان را به هویت و استقلالی سازنده و مفید تسریع کنند.

استقلال طلبی از مهم ترین ویژگی های این دوره زندگی است که از نظر رشد اجتماعی، بسیار اهمیت دارد و آثار آن در طرز فکر و رفتار شما مشاهده می شود هر چند به دلیل کم تجربگی و نیاز مالی و وابستگی های دیگر، هنوز قادر به کسب استقلال کامل نباشید.