دیابت و راهکارهایی برای درمان آن

با دیابت آشنا شویم

قند و مواد قندی که بصورت مختلف وارد بدن می شود از دستگاه هاضمه وارد خون می گردد و بوسیله دستگاه منظم و پیچدهای مقدار آن همواره در خون و سایر دستگاهها به يك میزان بوده و تاحدی تغییر ناپذیر است.

باید دانست که این بیماری قند از دویست سال قبل از میلاد مسیح شناخته شده بود و از آن زمان تا کنون مطالعات و آزمایشات زیادی برای شناسائی و درمان آن شده است و این بیماری را بعناوین مختلف طبقه بندی نموده اند.

علل بیماری زا

شیوع دیابت – تامدتها دیابت را بیماری نادری میدانستند ، ولی حالیه معلوم شده که بیماری بسیار شایعی است ، بطوریکه طبق تحقیقات جوسلين (Joslin) تعداد مبتلایان در امریکا در حدود ۲ میلیون یعنی يك هفتادم كل جمعیت است و این نسبت بتدریج بالا می رود . در سایر کشورهاهم وضع بهمين منوال است ، ولی البته از نظر زیادی تعداد مبتلایان آمریکا در رأس سایر کشورها قرار دارد.

عوامل مستعد کننده

سن – معمولا دیابت بدون اسیدوستوز پس از ۵۰ سالگی و دیابت با اسیدوستوز قبل از ۵۰ سالگی پیدا می شود.

جنس – تاثیری ندارد.

نژاد – نژاد کلیمی بیشتر باین بیماری دچار می شود ولی از نظر ابتلاء بین نژاد سفید و سیاه فرقی نیست.

توارت – راجع به مسئله توارت در این بیماری تحقیقات بسیار دامنه داری شده و میتوان مثلا گفت که ارث در این بیماری دخالت قطعی دارد و بهتر است از ازدواج بين دو دیابتی و نیز بین اشخاصی که چندین دیابتی در خانواده شان بوده است جلوگیری کرد.

پرخوری و فربهی این موضوع یکی از علل مهم دیابت است . طبق آمار جوسلین، در ۱۰۰۰ دیابتی ۷۷۲ نفر، در موقع شروع مرض وز نشان از وزن مطلوب ( Ideal) بیشتر بوده است . بهمین دلیل دیابت در سنين متوسط عمر ، در نزد یهودیها ، خواربار فروشها ، شیرینی فروشها و آشپزها شایع و در ایام قحط وغلا کمیاب است مطالعات جدید نشان داده است که در نزد اشخاص چاق همیشه اختلالی در تنظیم قند وجود دارد.

شغل – دیابت بین کسانیکه کار بدنی دارند کمتر و بین کسانیکه کارهای فکری دارند زیادتر است.

فعالیتهای بدنی – هرچه فعالیت بدنی بیشتر باشد دیابت کمتر است و برعکس بهمین دلیل دیابت در نزد ورزشکاران و افراد فعال کم و در نزداشخاص گوشه نشبن زیاد است.

حاملگی – دیابت اکثرا در نزد چند زایان دیده می شود . زایمان های اول ممکن است کاملا طبیعی بوده باشد و یا اختلال مختصری در تنظیم قند (مانند گلیکوی زوری گذرا) پیدا شده باشد ، موقع بروز آن معلوم نیست .گاهی در میان ماه اول و گاهی در اواخر حاملگی پیدا می شود. این نوع دیابت برای مادر و بچه هردو خطر نا کست و گاهی مشی آن خیلی سریع است.

عفونت های حاد – روی هم رفته تأثیری در بروز دیابت ندارند . ولی ممکنست بدو تر تیب عمل کنند : یکی ایجاد دیابت در يك زمینه مساعد، دیگری ایجاد اختلال در یکی از چهارراه های متابولیسم مواد نشاسته ای زیرا تجربیات جدید نشان داده است که در این متابولیسم تعداد بیشماری انزیمها دخیلندو نباید پنداشت که ویروس تنها از راه ایجاد ضایعه در پانکراس یا هیپوفیز ممکنست ایجاد دیابت کند .

عفونتهای مزمن – سفلیس وسل و پالودیسم و عفونتهای دندانی عامل سببی مهمی برای دیابت محسوب نمی شوند.

اختلالات کیسه صفرا – پاره ای موارد ذکر شده است و برخی از دانشمندان برداشتن کیسه صفرا از راه ایجاد تصلب در لوزالمعده سبب بروز دیابت شده است و برخی از دانشمندان برداشتن کیسه صفرا را در هر دیابتی پیشنهاد کرده اند ولی تصلب لوزالمعده ناشی از کوله سیستیت بیشتر از ترشح خارجی لوزالمعده مؤثر است تنها چیزی که می توان گفت اینست که سنگ صفرا و دیابت هردو در يك زمينه مزاجي واحد بروز می کنند و چون علت بروز هیچکدام فعلا برما معلوم نیست ، نمی توان بطور قطع رابطه علت و معلولی برای ایندو قائل شد و برداشتن کیسه صفرا هم برای جلو گیری از دیابت احتمالی کار صحیحی نیست.

اولسرهای معده و دوازدهه، مسمومیت های خارجی و داخلی عامل سببی مهمی برای دیابت نیستند.

بیماریهای لوزالمعده – بیش از همه سنگ پانکراس ممکن است بندرت ايجاد دیابت کند.

بیماریهای کبد – تنها بیماری کبد که اکثرا با دیابت همراهست ، سيروز برونزه (Bronze) یا سیروز رنگدانه ای است که بعقيده پاره ای مصنفین تا ۴۰ درصد موارد با دیابت همراه است.

بیماریهای غده فوق کلیوی در پاره ای تومرهای سورانال ، مانند سارکوم ياسندرم تناسلی فوق کلیوی. (Gnito Surrenal ) آپر(Apert) ممکن است اختلالی در تنظیم قند رخ دهد که آنرا دیابت زنان ریشدار میگویند بعقیده ژوزه (Joust) اهمیت سورنال در ایجاد دیابت زیاد است.

ضایعات تیروئید دیابت در هیپرتیروئیدی شدید، بخصوص در نزدز نان از ۴۰ به بالا شایعتر است.

ضایعات هیپوفیز – آکرومگالی از همه ضایعات هیپوفیز بیشتر ایجاد دیابت می کند یکی از موارد جالب همراه بودن دیابت قندی با دیابت بی مزه است و اگر مراکز تو بری ( Tuberien ) پولیوری و گليكوز وری را در لر بگیریم بهتر مسئله روشن می شود.

ضایعات دستگاه عصبی – وجود دیابت در بیماران روحی بسیار نادر است هیجانات گاهی ایجاد دیابت می کند (دیابت مواقع امتحان، دیابت کودکان درس خوان دبستانی، دیابت یهودیها که قومی بسیار سریع التأثيرند) ولی روی هم رفته نمی توان ازرش قطعی اینحال را در وقوع دیابت تعیین کرد.

از آنچه گذشت آشکار است که با در دست داشتن تمام این اسناد و مدارك اطلاعات ما راجع به علل دیابت منحصر به مطالب اندکی است . دیابت مرضی است در حال بسط و توسعه و بیشتر در سنین متوسط عمر دیده می شود و تاحدی ارثی است . تنها عامل سببی مهم همانا پرخوری و کم کاریست (Sedentarité et Suralinientation ) اما علت پاره انواع دیابت مانند دیابت برنزه بکلی نامعلوم است.

مطالعه بالینی – علائم بالینی دیابت را می توان بدین ترتیب شرح داد: علائم عملی ( پرخوری و پرنوشی)، علائم عمومی (لاغری، ضعف، کمی حرارت بدن) علائم ادراری (پولیوری و گلیکوزوری) علائم خونی(هیپر کلیسمی).

علائم عملی

پرنوشی – یکی از علائم مهم دیابت است و در ۶۷ درصد موارد دیده می شود، بیمار بین ۲ تا ۵ لیتر در روز آب می آشامد. دهان وحلق بیمار خشك است و نوع مشروبات از نظر رفع عطش فرقی نمی کند. این اختلال ناشی از هیپرگلیسمی است و بموازات آن تغییر می کند.

پرخوری – در ۴۵ درصد موارد دیده میشود و چون بدنبال يك مرحله پرخوری فر بھی پیش می آید، بیمار و اطرافیانش به آن توجهی نمی کنند

گاهی مقدار غذای روزانه تا ۱۰ الی ۱۵ کیلو گرم می رسد. بیمار از همه چیز زیاد می خورد. در مرحله پر کمار (Preconn) پر خوری جای خود را به بی اشتهائی مطلق میدهد . این بی اشتهائی باوجود گلیکوزوری شدید خودعلامت خطر مهمی محسوب می شود.

علائم عمومی

لاغری علامت مهمی است و بعقیده جوسلین در ۶۷ موارد دیده میشود در دیابت های متوسط بین ۵ تا ۱۰ کیلوگرم و در دیابتهای خطير ۱۰، ۲۰ وحتی ۴۰ کیلو گرم نقصان وزن پیدا می شود . این لاغری شاید نه تنها مربوط بخود دیابت بلکه بیشتر منسوب ببك عارضه مقارن (از قبیل هیپرتیروئیدی با نارسائی ترشح خارجی لوزالمعده) است.

ضعف این ضعف جسمی، روحی و تناسلی است- ضعف جسمی گاهی بعدی است که بیمار ساعتها در بستر می نشیند و یا اشیائی را که در دست دارد رها می کند و نمی تواند راه برود با آنکه بظاهر نیروهای شعوری این بیماران جز مختصر کم حافظه گی و بی دقتی ، عیبی ندارد بعكس، اکثر آنها مأیوس، نومید، بدبین باینده بوده، دائما در انتظار حادثه بدی هستند و ناراحتیهای كوچك خودرا بزرگی می کنند تا جائیکه به مرحله بیماری خیالی(lypchondrie]) می رسند – ضعف جنسی خیلی در این بیماران شایع است در مرد ناتوانی (Impuissance) وعدم میل جنسی و از بین رفتن نعوظ دیده میشود .در زن جستجوی این حالات مشکلتر است و معتقدند که سرد مزاجی و بی میلی به مقاربت در آنها شایع است.

کمی حرارت بدن. معمولا حرارت بدن بیمار کمتر از ۳۷ درجه است.

دستور عملی اینست که کوچکترین هیپر ترمی را در این بیماران باید بدقت جستجو و درمان کرد.

علائم ادراری

پولیوری – مانند پر نوشی زود پیدا می شود و با درمان بیماری از بین می رود . معمولا مقدار ادرار بین ۲ تا ۵ لیتر است . جوسلین شرح حال طفلي را ذکر می کند که در شبانه روز ۵۸ درصد وزن بدنش ادرار می کرد ، ولی این نوع پو لیوری نادر است و بیشتر در دیابت بی مزه دیده می شود. بطورکلی پولیوری علامت ابتدائی و یا نشانه تحول بیماری است.

گلیكوزوری – علامت مهم دیابت کلیکوزوری است ، بطوری که بعنوان اصل می توان چنین گفت: هر کلیکوزوری ناشی از دیابت و هر دیابتی موجد کلبكوزوری است مگر آنکه در اثر آزمایش خون خلافش ثابت شود ، چون جستجوی قند ادرار بوسیله واکنش فهلینگ بعمل می آید ، ممکنست وجود بعضی دیگر از قندهار مواد احیاء کننده در نتیجه آن اختلال و ابهامی ایجاد کند . بدین لحاظ باید محلول فهلینگ تازه استعمال کرد و از طرف دیگر ادرار را دفکه (Défequé ) کرد تا از وجود سایر مواد احیاء کننده غیر از گلوکز پاك شود . در تحت این شرایط رسوب قرمز آجري مبين وجود گلوکز است ، ولی بعضی داروها از قبیل کلوال، کلروفرم ، آنتی پیرین ، بنزوات دوسود همچنان ایجاد رسوب قرمز می کنند.

در آمریکا از معرف بندیکت (Benedict) استفاده می شود و حسنش اینست که از محلول فهلینگ حساستر بوده و بوسیله کراتین، اسید اوريك و کلروفرم احیاء نمی شود.

برای تعیین مقدار قند ادرار محلول فهلینگی بکار می رود که قبلاعبارش تعیین شده است در تمام کشورها لوله هائی وجود دارد که با كمك فهلینگ با معرف بندیکت بیماران بتقریب می توانند میزان قندادرارشان را تعیین کنند.

باید میزان قند ادرار را در بیست و چهار ساعت تعیین کرد نه بر حسب ليتر ادرار و این نوع اندازه گیری بخصوص در موارد تجویز انسولين. پرو تامين – زنگ ضروری است.

میزان قند ادرار در بیست و چهار ساعت در بیماران فرق می کند . ارقامی در حدود ۲۲۷۸ گرم هم داده شده است . مقدار قند ادرار تبعیت از سه عامل می کند: میزان هیدرات دو کر بن، رژیم ، میزان تحمل بمواد نشاسته ای و بالاخره آستانه کلیوی برای قند.

میزان هیدرات دو کر بن خیلی مهم است زیرا از خواص دیابت تناسب آن با مقدار مواد نشاسته ای غذاست. بنا بر این رقم مطلق گلیکوزوری مهم نیست بلکه باید مقدار هیدرات دو کر بن رژیم را هم در نظر داشت.

بنا به تعریف فن نوردن Von Noorden تحمل عبارت از مقدار مواد نشاسته ای که بیمار می تواند بخورد. بدون آنکه در ادرارش قند پیدا شود براین جاری است که میزان مواد نشاسته ای رژیم و مقدار لازم انسولین را برای آنکه بیمار تند در ادرارش پیدا شود و تعیین می کنند و از مقایسه این دو رقم پی بوخامت د پاہت می برند. از مجموع مطالعاتی که تاکنون در این قسمت شده بیماران را بدین ترتیب تقسیم بندی کرده اند.

بیمارانی که تحملشان نسبت بمواد نشاستهای زیاد و بیمارانی که تحملشان اندك است. اگر حد تحمل از ۵۰ گرم بیشتر باشد، آنرا زیاد و اگر کمتر باشد کم می گویند ممکسنت د تحمل از ۵۰ گرم پائین تر بوده و بصفر برسد و حتی منفی شود ، یعنی بیمار بیش از مقدار نشاسته ای که می خورد ، قند در ادرارش باشد. در این موارد معمولا چربیها و مواد سفیدهای تبدیل به قند می شوند و معمولا این دیابتها با اسید وستوز همراهند ، عواملی که در تحمل نسبت بمواد نشاسته ای مؤثرند عبارتند از : اولا نوع دیابت که برخی پیشرونده و برخی درجا زن ( Stationnaire ) و پارهای پسرونده هستند و میزان تحمل به همین نسبت تغییر می کند مسئله دیگر نوع مواد نشاسته ای است که برخی مانند سیب زمینی بهتر تحمل می شود و پاره ای مانند گلوکز حد تحملش خیلی اندك است .کار عضلاني سبك از قبیل پیاده روی، تحمل نسبت به مواد نشاسته ای را زیاد می کند. هیجانات و کارهای فکری سنگین و قاعدگی و عفونتهای حاد و مزمن بر تحمل مواد نشاسته ای تاثیر نامطلوب دارد.

آستانه کلیوی گلوکز آستانه کلیوی گلوکز عبارت از گلیسمی است که از آنموقع ببعد قند پالایه گلومرولها تماما بوسیله لوله های پیچیده در باره جذب نمی شود. در شخص سالم آستانه گلیکوزوری ۱۱۸ گرم قند در لیتر خون است. در نزد اشخاص دیابتی آستانه کلیوی بالا است.

علائمی که در خون دیده می شود

علامت مهم هیپرگلیسمی است که باید در دو مرحله مورد نظر قرار داد. و گلیسمی ناشتا ، منحنی گلیسمی پس از خوردن مواد نشاسته ای.

گلیسمی ناشتا ۔ در حالت عادی قند خون بین ۸ دهم کرم تا ۱۵ گرم در لیتر است ممکسنت گلیسمی ناشتا بندرت در بیماران پیر و یا در اشکال

خوش خیم دیابت طبیعی باشد، ولی اکثرا ( ۹۸ درصد موارد) گلیسمی ناشتای بیماران دیابتی درمان نشده بالاتر از طبیعی است. بالا بودن گلیسمی ناشتا علامت وخامت دیابت نیست و با وسائل کنونی بیمی از آن نباید داشت.

منحنی گلیسمی پس از خوردن مواد نشاسته ای به این آزمایش بهترین معرف دیابت است و در تمام حالات و مواد صدق می کند ، ابتدا بیمار را در تحت يك رژیم طبیعی میگذارند. باید از ۱۲ ساعت بازمایش مانده بیمار ناشتا باشد. ابتدا گلیسمی ناشتا بیمار را اندازه گرفته ، سپس ۵۰ گرم گلوکز بار میخورانند ( در بچه های کمتر از ۱۰ سال نصف این مقدار داده میشود) . به بیمار استراحت داده و پس از ۲۰، ۴۰، ۵۰، ۶۰، ۱۲۰ و ۱۸۰ دقیقه قند خونرا اندازه می گیرندو چون باید ۶ بار خون بیمار امتحان شود ، بهتر است میکرومتد به روش بانك ( Bang ) انجام گیرد . در شرایط ذکر شده و بالادیده می شود که در نزد اشخاص سالم گلیسمی بین ۸۵ سانتی گرم و ۱۵ ۱۶ گرم بوده ، ۵ دقیقه پس از خوردن قند بالا می رود و پس از ۳۰ دقیقه به بیشینه مقدار (۱۵ گرم ) رسیده و پس از ۷۰ دقیقه بميزان اولیه برمی گردد . در نزد اشخاص دیابتی منحنی از حد بالاتری شروع شده و مدت مدیدی بالا می ماند و سپس بکندی پائین می آید و پس از ۳ تا ۸ ساعت بميزان اولیه میرسد ، مقدار بیشینه همیشه بالاتر از ۲ گرم بوده و گاهی تا ۴٫۵ گرم می رسد.

چیزی که در این منحنی اهمیت دارد حداعلای گلیسمی است و رویهمرفته از ۲ گرم ببالا قطعة و محققا يك دیابت واقعی در کار است. از مطالعات فراوانی که تاکنون شده نتیجه میشود که گلیسمی ناشتا بهیچوجه معیار دقیقی برای پی بردن باشد. بنابراین باید برای پی بردن بوضع واقعی مریض دوره گلیسمی (Cycle) را در شبانه روز اندازه گرفت و برای این منظور کافی است قند خون ناشتا، ساعت ۱۱ صبح ساعت ۱۶ ساعت ۱۸ و دوباره فردا صبح ناشتا اندازه گیری شود، در حالت طبیعی مقدار هیچکدام از اینها از ۵ را گرم زیادتر نمی شود.

راه دیگر برای پی بردن به وضع بيمار تست هيمس ورث، یعنی تجویز انسولين و قند در آن واحد ببیمار است که اگر بدقت انجام شود، اطلاع روشنی از ظرفیت عملي لوزالمعده بدست می دهد.

هیبرکلی سیستی (Hyperglycistie) افزونی مقدار قند د دیابت منحصر بخون نیست. در تمام مایعات بدنی حال بهین منوال . مقدار در لنفت مساوی با بیشتر از پلاسماست. کلیکوراشی گاهی بالا و گاهی پائین است و در مواقعی که دیابت درمان شود، بحد طبیعی برمی گردد.