کرچک و سنا؛ با این دو مسهل کننده طبیعی بیشتر آشنا شوید

کرچک و سنا؛ با این دو مسهل کننده طبیعی بیشتر آشنا شوید

سنا

فارسى و عربى ستا گویند، در بلوچستان مېند، نبل تاک، دید وال، سنا گوری، گویند. خاصیت آن مسهلی میباشد، قسمت مورد استفاده آن برگ و میوه آن است. معمولاً از پنج تا ۷ زوج برگچه تشکیل شده، کمی دارای صمغ، املاح معدنی و نوعی قند است و به مقدار کم و مختصری ایجاد دل پیچه می کند. به این جهت با مقداری بلادن تجویز می شود.

نوع ایرانی سنا که به سنای فارسی معروف است در بلوچستان، بندرعباس و جنوب ایران می روید. ضخامت برگچه های آن زیاد است و برگچه ها دارای دمبرگ کوتاهی به رنگ نارنجی است، میوه سنا با سنای مکی فرق فاحش دارد. کناره میوه سنا بر خلاف سنای هند و مکی تحدب “زیادتر داشته، رنگ آن قرمز مایل به قهوهای است. در برگچه و میوه سنا عوامل دارویی گوناگون وجود دارد، و بعلاوه دارای کمی صمغ، املاح منیزی و نوعی قند است که مقدار آنها در گیاهان خودرو و پرورش یافته فرق می کند.

برگچه و میوه انواع سنا دارای اثر مسهلی است و به مقدار کم، مختصری ایجاد دل پیچه میکند، ولی داروسازان سنتی ایرانی سنا را با روغن بادام یا گل سرخ به مریضها می دادند تا عوارض دل پیچه را از بین ببرد. در داروسازی جدید، برای رفع این عوارض برگچه های آن را قبل از مصرف ۴۸ ساعت در چهار برابر وزن آن در الکل ۹۵ درجه قرار می دهند. با این عملی از قدرت مسهلی سنا کاسته شده، عوارض ان برطرف میشود. برگچه های سنا اگر مدتی در آب جوشیده شوند، اثر مسهلی خود را از دست خواهد داد. «تجویز سنا برای زنان باردار و بچه شیرده ممنوع است»، مگر موقعی که بخواهند به بچه شیرخوار مسهل بدهند. در این موقع به مادر سنا می دهند تا شیر او در کودک حالت مسهلی ایجاد نماید. سنا مسهل بلغم، سودا و صفراست و اخلاط سوخته را دفع می نماید. سنا مقوی و ضد عفونی کننده پوست بدن می باشد. سنا را جهت درد شقیقه، صداع کهنه، جنون، درد پهلو، تنگی نفس، قولنج، سیاتیک، نقرس، داء الثعلب، داء الحیه، زخمهای کهنه، کشتن کرم معده، ترک دست و پا و درد مفاصل تجویز می نمایند. نوشیدن جوشانده چهار گرم برگ سنا در شانزده گرم روغن زیتون که به نصف برسد، جهت درد کمر و بواسیر نافع است.

خوردن یک مثقال کوبیده برگ سنا با عسل سه روز متوالی تا هفت روز جهت برطرف شدن درد مفاصل و نقرس سودمند میباشد. مقدار خوراک برگ سنا ۳ تا ۵ گرم است. و این مقدار ابتدا تولید قرقر در شکم کرده، بعد اثر دفع به طور خفیف ظاهر می شود و پس از پنج تا شش ساعت کامل میگردد. دمکرده ۰ ۱ تا ۱۵ گرم برگچه های سنا در ۲۵۰ تا ۰ ۳۰ گرم آب به عنوان مسهل و یک چهارم آن به عنوان ملین داده میشود.

کسانی که از برگچه و میوه به عنوان مسهل استفاده می کنند نباید قلیاییات مثل جوش شیرین و آب آهک مصرف نمایند.

کرچک

نام فارسی آن بید انجیر است. در شیراز کنتور گویند، ولی در همه شهرهای ایران به نام ترکی آن کرچک معروف است. نام عربی آن شروع میباشد. میوه آن به صورت کپسولی خاردار است معمولاً دارای سه دانه روغنی است. در این دانه ها مقدار روغن تا شصت درصد هم می رسد. دانههای کرچک ملین و محلل اروام است و خاصیت لینت دهنده دارد. دانه های کرچک علاوه بر روغن، دارای مواد سفیدهای و چند عامل دارویی است. دانه های آن بیشتر از برگ آن است. برگهای آن بزرگ و شبیه به برگ انجیر است. چون دو عدد مغز و دانه آن را ساییده با عسل بنوشند، مسهل خوبی برای بلغم است و اشتها را از بین میبرد. مقدار خوراک دانه های کرچک از پنج تا ده عدد است (ولی برای اطفال خوب نیست. گاهی تولید مسمومیت شدید و خطرناک میکند، به طوری که مصرف ۳ تا ۴ دانه در اطفال و ۱۵ دانه در اشخاص بزرگ موجب مرگ می شود.)

ضماد دانه های کرچک جهت زگیل و کک مک و نرم کردن ورمهای سخت و تسکین ورم مفاصل و نقرس و با سرکه جهت ورم پستان و اواخر باد سرخ تجویز می شود.

برگ کرچک ضعیف تر از دانه های آن است، ولی قدرت پادزهری آن بیشتر است. برای رفع مسمومیت تریاک خورده میشود. استفاده از عصاره برگ کرچک به طور مکرر برای قی کردن توصیه میشود. ضماد دانه های کرچک با آرد جو جهت ورمهای گرم چشم و ورم زیر گلو و سایر اعضا نافع است. مالیدن آن به بنا گوش برای رفع گوش درد و با کف دریا «نمک یدکف دریا» جهت گری، مالیدن این روغن جهت پوسته پوسته شدن پوست بدن و جوشهای عصبی و کک مک نیز مفید است. با آب تره جهت بواسیر چه بمالند و چه بخورند. از دانه های پوست کنده کرچک روغنی به دست میآید که به روغن کرچک معروف است و در داروخانه ها و روغن گیریها و عطاریها به فراوانی یافت می شود. روغن فشار اول برای مصرف دارویی مفیدتر از فشار دوم و سولفوره جهت کارهای صنعتی است. با زغال حیوانی آن را صاف زلال می نمایند و بعداً آن را به قطر ۷ یا ۸ سانتیمتر در برابر خورشید قرار می دهند تا به کلی بی رنگ شود. اگر بخواهند آن را بدون بو نمایند، کافی است که بخار آب را مدتی در داخل روغن نموده، جریان دهند تا بوی آن به کلی از بین برود.

روغن کرچک ملین و مسهلی قوی و خوبی است. در معده و رودهها ایجاد ترک نمی کند و به همین جهت است که بهترین مسهل برای زنان باردار می باشد و این روزها برای عکس برداری از معده، بهترین مسهلی که قبلاً می دهند روغن است، و یگانه عیب آن بوی بد و طعم ناگوار آن است. برای رفع این عیب معمولاً بازرده تخم مرغ و آب به هم زده مخلوط نیم محلولی درست می کنند. عده ای آن را با قهوه و یا مخلوط آبجو می نوشند.

مالیدن روغن کرچک به سر شوره آن را از بین میبرد و مو را تقویت می کند.  مقدار خوراک روغن کرچک به عنوان ملین، دو تا ده گرم و به عنوان مسهل ده تا شصت گرم و برای اطفال دو گرم ضرب در عمر انهاست و همین مقدار را با یک زرده تخم مرغ مخلوط کرده، تنقیه نمایند بهتر است.