چگونه می توان با استفاده از هورمون درمانی پوکی استخوان را درمان کرد؟

هورمون درمانی در پوکی استخوان

تمام درمان هایی که امروزه برای پوکی استخوان استفاده می شود عمل خود را با جلوگیری از از دست دادن استخوان انجام می دهند. این درمانها خطر بروز شکستگی ها را کاهش می دهند اما نمی توانند پوکی استخوان را درمان کنند. وقتی پوکی استخوان ایجاد می شود نمی توان با هیچ درمانی آن را معالجه نمود اما می توان از بدتر شدن آن جلوگیری کرد. بنابراین بهتر است هر چه زودتر آن را در افراد تشخیص داد و از پیشرفت آن ممانعت نمود. با جلوگیری از پیشرفت پوکی استخوان، می توان از شکستگی های بعدی جلوگیری نمود. هیچ فرد مبتلا به پوکی استخوانی نباید از درمان خودداری نماید.

درمان طولانی مدت

داروهایی که در پیشگیری از از دست دادن استخوان بکار می روند خیلی آرام اثر میکنند و اهمیت دارد که بدانیم آنها در مشکلات فعلی، بخصوص درد بیمار دارای اثرات سریعی نیستند. بعلاوه، همین که شکستگی ستون فقرات ایجاد شد، شکل مهره های تغییر یافته را نمی توان مثل قبل و بصورت طبیعی در آورد. بنابراین اگر در شکل ستون فقرات خمیدگی هایی ایجاد شد، نمی توان آن را با درمان دارویی معالجه نمود. تمام درمانهایی که برای پوکی استخوان وجود دارد را باید به مدت چندین سال مصرف نمود و از آنجایی که هیچ اثر آشکاری بر روی علایم و نشانه های بیماری ندارد، گاهی اوقات ممکن است بیمار وسوسه شود که مصرف آنها را متوقف نماید یا اینکه فقط گاه و بیگاه از آنها استفاده کند. از این وسوسه باید شدیدا جلوگیری شود زیرا برای رسیدن به یک اثر کامل در کاهش از دست دادن استخوان و جلوگیری از شکستگی ها، درمان طولانی مدت باید انجام پذیرد. براساس نوع درمان، بسیاری از پزشکان هر یک یا دو سال توصیه میکنند که بیمار، اسکن استخوان انجام دهد تا مشخص شود که آیا درمان دارویی مؤثر واقع شده است یا خیر.

هورمون درمانی

هورمون درمانی یا اصطلاحا درمان جایگزینی هورمونی (HRT) به مدت چندین سال است که برای جلوگیری از دست دادن استخوان به کار برده می شود. تحقیقات نشان داده است که این روش درمانی با جلوگیری از دست دادن استخوان در طی و بعد از یائسگی باعث کاهش شکستگی های مچ دست، گردن استخوان ران و ستون فقرات خانم ها شده است. گرچه از این روش بیشتر در خانم ها در سنین حدود یائسگی استفاده می شود اما استفاده از آن در خانم های  مسن تر و در سنین ۶۰ با ۷۰ سالگی هم مفید می باشد.

هورمون درمانی چیست؟

درمان جایگزینی هورمونی (HRT) یا هورمون درمانی عبارتست از تجويز هورمون استروژن به تنهایی یا با ترکیب با هورمون پروژسترون. هر دو هورمون استروژن و پروژسترون از تخمدان ها ترشح می شوند و مقدار آنها در هنگام یائسگی کاهش می یابد. گرچه تجویز فقط هورمون استروژن به تنهایی برای درمان علایم و نشانه های دوره یائسگی و پیشگیری از مشکلات آن مثل پوکی استخوان و بیماری قلبی موثر می باشد، اما باعث افزایش جزیی احتمال سرطان آندومتر رحم می گردد. به همین دلیل برای حداقل ۱۲ روز از هر دوره ماهانه، هورمون پروژسترون هم به هورمون استروژن اضافه می گردد. اضافه کردن هورمون پروژسترون از رشد دیواره رحم که به علت تجویز استروژن ایجاد می شود و ممکن است باعث پیدایش سرطان شود جلوگیری میکند. این لزوما بدان معنی نیست که یک خونریزی ماهانه ایجاد شود. بنابراین معمولا هر دو هورمون را برای خانمهای یائسه تجویز می کنند مگر اینکه خانمی رحمش را از طریق جراحی در آورده باشد که در آن صورت فقط تجويز هورمون استروژن کافی خواهد بود.

هورمون استروژن که در این موارد استفاده می شود برخلاف آن هورمون استروژنی که در قرصهای ضد بارداری وجود دارد، از نوع طبیعی می باشد و مصنوعی نیست. اما هورمون پروژسترون طبیعی چون مصرف آن از طریق خوراکی مشکل است و عوارض جانبی زیادی دارد، از نوع مصنوعی اش استفاده میگردد. در هنگام هورمون درمانی معمولا پروژسترون به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز از دوره ۲۸ روزه ماهانه داده می شود و استروژن هم برای ۲۱ یا ۲۸ روز تجویز می گردد (معمولا ۲۸ روز)، با این حال در بعضی ترکیب ها، هر دو هورمون در تمام طول دوره داده می شود تا از بروز خونریزی جلوگیری شود.

عوارض جانبی کوتاه مدت

بعضی از خانمها در چند ماه اولی که از هورمون درمانی می گذرد دچار بعضی از عوارض جانبی آن می شوند، اما این عوارض جانبی زیاد جدی نیستند. مشکل عمده ای که بعضی از خانم هایی که تحت هورمون درمانی قرار می گیرند به آن دچار می شوند از سرگیری دوباره خونریزیهای ماهانه است، بخصوص در خانمهای مسن تری که به مدت چند سال این خونریزیها متوقف شده بود. بسیاری از خانمها به خاطر این موضوع، هورمون درمانی را کنار می گذارند. با اینحال، هورمون درمانی ترکیبی با دو هورمون استروژن و پروژسترون و مصرف دارویی به نام تیبولون (Tibolon) از این نوع خونریزی ماهانه جلوگیری می کند، گرچه ۳۰ درصد خانمهایی که از این ترکیب استفاده می کنند در چند ماه اول دچار خونریزیهای غیر منظمی می شوند.

سایر عوارض جانبی هورمون درمانی عبارتند از:

حساس شدن پستانها، احساس ورم یا پف کردن، احتباس مایعات، تهوع، استفراغ، سردرد، سوءهاضمه و بروز خلق و خوی متغیر. این عوارض در چند ماه اول هورمون درمانی بیشتر دیده می شوند و پس از آن بتدریج از بین می روند.

خطرات و مزایای هورمون درمانی در درازمدت

وقتی به مدت طولانی از هورمون درمانی استفاده می شود هم مزايا و هم خطراتی بخاطر این درمان وجود دارد. این مزایا و خطرات هنوز در دست تحقیق هستند و اهمیت دارد بدانیم که هنوز بسیاری از پاسخ های ما بدون جواب مانده است. با اینحال اطلاعات بسیاری امروزه در دسترس است که می توانید در مورد آنها قبل از شروع هورمون درمانی با پزشک خود مشورت نمایید.

بیماری قلبی

مهمترین مزایای هورمون درمانی، اثر آن برروی عروق کرونری قلب می باشد که مشکلات این عروق، مهمترین علت مرگ و میر در خانم های یائسه می باشد. تحقیقات دانشمندان نشان داده است که هورمون درمانی سبب کاهش خطرات وقوع حمله قلبی می گردد و باعث کاهش ۵۰ درصد این موارد می شود. هنوز مشخص نشده است که چه مدت درمان با هورمون می تواند باعث پیدایش این اثرات حفاظتی برای قلب شود. بعضی از این اثرات مفید در گردش خون خیلی سریع ایجاد می شوند. در حالیکه برای ایجاد بعضی دیگر از اثرات مفید آن، به سالها زمان نیاز است. سئوال مهم دیگری که هنوز دانشمندان به جواب آن نرسیده اند این است که آیا این اثرات مفید بعد از توقف هورمون درمانی هم باقی می مانند یا خیر.

سکته مغزی

گرچه بعضی تحقیقات نشان داده است که هورمون درمانی طولانی مدت می تواند از بروز سکته مغزی جلوگیری کند اما مدارک قوی مانند آن چیزی که در مورد بیماری قلبی به دست آمده، در این مورد پیدا نشده است.

بیماری آلزایمر

بیماری آلزایمر یک بیماری ناراحت کننده و نسبتا شایعی است که باعث زوال عقل می گردد. در تحقیقی که اخیرا انجام شده، دیده شده که خانمهایی که از هورمون درمانی استفاده کرده اند نسبت به بقیه خانمها کمتر دچار بیماری آلزایمر شده اند.

سرطان آندومتر (مخاط رحم)

همانطور که قبلا هم گفته شد، خانمهایی که از استروژن به تنهایی در هورمون درمانی استفاده میکنند بیشتر به سرطان آندومتر دچار می شوند. با اینحال مصرف همزمان در هورمون پروژسترون و استروژن از این خطر می کاهد.

سرطان پستان

در اکثر تحقیقات دانشمندان دیده شده است که خانمهایی که از هورمون درمانی استفاده می کنند بیشتر در خطر ابتلا به سرطان پستان می باشند. این مقدار افزایش خطر حدود ۳۰ درصد می باشد. شواهد موجود نشان میدهد که این افزایش خطر برای خانمهایی که از استروژن به تنهایی یا از استروژن به همراه پروژسترون استفاده میکنند به یک اندازه می باشد. در بیشتر تحقیقات، این افزایش خطر ابتلاء به سرطان پستان بعد از ۵ تا ۱۰ سال که از هورمون درمانی گذشت خود را نشان می دهد. به طور تعجب انگیزی دیده شده است که خانم ها تا هنگامی که هورمون درمانی می کنند این افزایش خطر ابتلاء به سرطان پستان وجود دارد و وقتی که هورمون درمانی متوقف می گردد، خطر ابتلاء به سرطان پستان هم مانند سایر افراد می شود.

ترومبوز وریدی

ترومبوز وریدی به حالتی گفته می شود که یک لخته خون در ورید (بخصوص ورید پاها) تشکیل می شود و سپس این لخته خون به سمت ریه ها رفته و باعث آمبولی ریوی می شود. چندین سال است که دیده شده خانمهایی که از قرصهای ضد بارداری استفاده میکنند بیشتر به این وضعیت دچار می شوند، اما در تحقیقاتی که انجام شده، این خطر در افرادی که از هورمون درمانی استفاده می کنند یا وجود ندارد و یا خیلی جزئی افزایش یافته است.

چه زمانی باید هورمون درمانی را آغاز کنیم؟

اگر شما دچار پوکی استخوان هستید هیچ گاه برای شروع هورمون درمانی، خیلی زود با خیلی دیر نیست. بعضی از خانم های دچار پوکی استخوان، قبل از یائسگی اقدام به هورمون درمانی می کنند و از آن طرف هم بعضی از خانمها در سنین ۷۰ یا ۸۰ سالگی برای درمان خود شروع به هورمون درمانی می کنند. خانمهایی که قبل از دوران یائسگی هستند و از هورمون درمانی استفاده می کنند باید آگاه باشند که هورمون درمانی در جلوگیری از بارداری موثر نیست و اگر می خواهند که از بارداری هم جلوگیری کنند بهتر است بجای هورمون درمانی از داروهای ضد بارداری استفاده کنند. استفاده از هورمون درمانی در خانمهای مسن تر (کسانی که ۱۰ سال از زمان یائسگی آنها گذشته است که دچار پوکی استخوان هستند احتمالا به علت عوارض جانبی بیشتر آن کامد می یابد زیرا از سایر درمان های غیر هورمونی در این موارد استفاده می شود. با این وجود بعضی از خانم های سالخورده که دچار پوکی استخوان هستند به علت اثرات مفید بیشتر هورمون درمانی نسبت به سایر درمان ها از آن استفاده می کنند.

چه مدت زمانی باید از هورمون درمانی استفاده کنیم؟

جواب این سوال خیلی مشکل است. اگر شما می خواهید که از شکستگی استخوانهایتان به علت پوکی استخوان در بقیه عمرتان جلوگیری کنید باید از هورمون درمانی تا آخر عمرتان استفاده کنید. گرچه تحقیقات بیشتری لازم است که انجام شود اما به نظر می رسد که مزایای هورمون درمانی بعد از چند سال که از توقف آن در یک فرد می گذرد کم کم از بین می رود و استخوانها همانند سایر افرادی که از این درمان استفاده نکرده اند شروع به از دست رفتن می کنند. گرچه بعضی از پزشکان به بیماران خود توصیه می کنند که تا آخر عمر از هورمون درمانی استفاده کنند اما بعضی دیگر از پزشکان بعلت نگرانی از افزایش خط ابتلاء به سرطان پستان تر ممکن است به بیمارانشان توصیه کنند که بعد از ۵ تا ۱۰ سال هورمون درمانی را متوقف نمایند و سپس در صورت نیاز درمان غیر هورمونی را شروع کنند. به خانمهایی که دچار یائسگی زود هنگام در سنین پایین شده اند توصیه می گردد که حداقل تا سنین یائسگی طبیعی یعنی حدود ۵۰ سالگی از هورمون درمانی استفاده کنند.

چه کسانی باید از هورمون درمانی پرهیز کنند؟

چند مورد خاص وجود دارد که باید در آنها از هورمون درمانی جلوگیری شود. در خانمهای دچار سرطان پستان و سرطان آندومتر (مخاط رحم)، هورمون استروژن ممکن است پیشرفت بیماری را تشدید کند، بنابر این اینگونه افراد نباید از هورمون درمانی استفاده کنند. اگر خانمی پس از یائسگی دچار خونریزی نامشخصی از مهبل است باید تا هنگامیکه علت آن مشخص نشده و درمان نشده است از انجام هورمون درمانی پرهیز نماید. در خانم های حامله نیر باید از هورمون درمانی خودداری شود. در خانم های دچار ملانومای بدخیم (خال های سرطانی) هورمون درمانی گاهی اوقات می تواند باعث بدتر شدن بیماری شود، بنابراین این افراد نیز نباید از هورمون درمانی استفاده کنند. در بعضی شرایط می توان از هورمون درمانی با احتیاط استفاده نمود به شرطی که سایر درمان های مؤثر در دسترس نباشند. وضعیت هایی که فرد را مستعد ابتلاء به ترومبوز وریدی می کند مانند چاقی، عدم تحرک، اختلالات لخته شدن خون، فلبیت (التهاب وریدها) و سابقه قبلی ترومبوز وریدی ممکن است باعث افزایش خطر ایجاد ترومبوز وریدی در هورمون درمانی شود. بعضی از بیماریهای مخصوص زنان به ویژه آندومتریوز (التهاب دیواره رحم) و فیبروئید (توده ای غیر بدخیم در رحم) ممکن است در هورمون درمانی بدتر شوند. گاهی اوقات کنترل فشار خون در زمان هورمون درمانی بسیار مشکل می گردد. در بیماران دچار بیماری شدید کبدی، هورمون درمانی ممکن است باعث بدتر شدن عملکرد کبد شده و نیز می تواند سنگ سازی در کیسه صفرا را تشدید نماید.

مواردی که نباید از هورمون درمانی استفاده شود

• حاملگی و شیر دادن
• سرطان پستان یا رحم
• خونریزی های تشخیص داده نشده از رحم
• ملانوم بدخیم(سرطان پوست)

مواردی که می توا با احتیاط هورمون درمانی کرد

• آندومتریوز
• فیبروئید
• التهاب ورید ها(فلبیت)
• بیماری شدید کبدی
• فشار خون بالا
• میگرن

ارزیابی مزایا و خطرات

تصمیم به اینکه آیا از هورمون درمانی استفاده کنیم یا نه، می تواند بسیار مشکل باشد و بستگی به عوامل متعددی دارد. اگر از هورمون درمانی برای رفع مشکلات ناشی از یائسگی استفاده می شود، مدت دو یا سه سال درمان کافی خواهد بود. اگر برای جلوگیری از پوکی استخوان اقدام به هورمون درمانی می شود باید مدت طولانی تری از آن استفاده گردد و سنجش مزایا و خطرات آن در بین افراد مختلف متفاوت است که هر کسی باید در این موارد با پزشک خود مشورت نماید. گرچه بطور کلی مزایای هورمون درمانی بیشتر از خطرات آن است، اما ترس از بروز سرطان پستان باعث می شود که آنها مایل نباشند بیش از پنج سال از هورمون درمانی استفاده کنند و بعد از این مدت به سمت درمان های غیر هورمونی می روند تا از پوکی استخوان جلوگیری نمایند. با این حال عده ای هم هستند که با وجود خطر بروز سرطان پستان، هورمون درمانی را تا آخر عمر ادامه می دهند و از مزایای پیشگیری از پوکی استخوان و جلوگیری از بروز بیماری قلبی آن بهره مند می شوند.

سابقه خانوادگی

خانم هایی که سابقه وجود سرطان پستان در یکی از افراد خانواده خود را دارند اغلب از اثرات هورمون درمانی نگران هستند. سرطان پستان یک بیماری شایع است و بنابراین غیر معمول نیست که یک نفر از خویشاوندان هر کسی به این وضعیت دچار شده باشد، اما این بدان معنی نیست که خانمهایی که چنین خویشاوندانی دارند در صورت هورمون درمانی نسبت به سایر خانم ها بیشتر به سرطان پستان مبتلا می شوند. گرچه اگر یک سابقه قوی از ابتلاء سرطان پستان در خانواده وجود داشته باشد و چند نفر از خویشاوندان دچار سرطان پستان شده باشند، باید قبل از شروع به هورمون درمانی بایک متخصص در این مورد مشورت شود.

دیابت (مرض قند) و صرع

هورمون درمانی اثرات زیادی بر روی قند خون ندارد و افراد دیابتی می توانند بدون هیچ خطری از آن استفاده نمایند. همچنین دلیلی وجود ندارد که افراد دچار بیماری صرع نتوانند از هورمون درمانی استفاده کنند، گرچه بعضی از دارو های ضد صرع ممکن است باعث افزایش نیاز به مقدار هورمون های تجویزی بشود.

جراحی و هورمون درمانی

در بین پزشکان در مورد اینکه آیا در هنگام یک عمل جراحی باید هورمون درمانی متوقف شود یا نه، اختلاف نظر وجود دارد. بعضی از پزشکان معتقدند که توقف هورمون درمانی لزومی ندارد، در حالیکه بعضی دیگر عقیده دارند که چند هفته قبل و بعد از عمل جراحی نباید از هورمون درمانی استفاده شود. تصمیم در این موارد بستگی به نوع عمل جراحی و وجود عوامل خطر پیدایش ترومبوز وریدی در بیمار دارد.

نکات اصلی

• هورمون درمانی از پوکی استخوان جلوگیری کرده و خطر بروز شکستگی را در خانم های یائسه کاهش می دهد.
• هورمون درمانی معمولا با رو هورمون استروژن و پروژسترون انجام می شود.
• عوارض جانبی هورمون درمانی شامل خونریزی از مهبل، حساس شدن پستان ها، تهوع و احتباس مایعات می باشد.
• استفاده طولانی مدت از هورمون درمانی باعث کاهش خطر ابتلاء به بیماری عروق قلبی و احتمالا بیماری آلزایمر می گردد. با این حال خطر ابتلاء به سرطان پستان و ترومبوز وریدی را نیز افزایش می دهد.
• برای حفظ مراکثر حفاظت در مقابل ابتلاء به پوکی استخوان، از هورمون درمانی باید تا آخر عمر استفاده نمود. با اینحال می توان بعد از ۵ یا ۱۰ سال که از هورمون درمانی گذشت به جای آن از درمان های غیر هورمونی استفاده نمود.