مجله سلامت

با ویتامین آ (A) بیشتر آشنا شویم

ویتامین (آ) ضد شب کوری و آن را ویتامین رشد هم میگویند. از زمان بقراط بیماری شب کلوری شناخته شده بود و به طوری که گفته شد، برای معالجه آن جگر هر حیوانی را که در دسترسی بوده ورقه کرده روی چشم می گذاشتند، در روش مداوای بقراط یک دلیل علمی وجود داشته که حقیقت آن در آن زمان مجهول بود.

پس از دو هزار سال که کرسی طبابت به دست محمدبن زکریایی رازی و این سینا افتاد، از راه تجربه پزشکان سنتی ایران دریافتند که این اکسیر نامعلوم در چربی کبد بوده، چربیهای حیوانی دیگر مثل کره، درمان این بیماری نیز می باشد. ولی هرگز پیش بینی نکرده بودند که پس از دو هزار سال دیگر یعنی در اوایل قرن بیستم بشر پی به ماهیت این اکسیر خواهد برد.

کمبود این ویتامین علاوه بر شب کوری و اختلالات پنهانی و آشکار، موجب توقف رشد جوانان می شود. چربیهای حیوانی مانند لبنیات و روغن کبد و بعضی از میوهها مانند: خرما، نارگیل و بعضی از سبزیها منابع طبیعی ویتامین (آ) هستند.

کمبود این ویتامین درگذشته همواره یک سلسله عواقب مرگبار همراه داشته است. در کشورهای چین و ژاپن کمبود این ویتامین در قرون گذشته یکی از بیماریهای بومی شناخته شده بود. همواره پس از قحطیها و گرسنگیهایی که هر چند سال یکبار در ایران پیدا میشد، آمار مبتلایان به کوری رو به افزایش می گذاشت. چنانچه پس از قحطی ۱۳۳۶ قمری تعداد زیادی کور در همین تهران دیده شد و در شهرهای دیگر ایران نیز مشاهده شد.

این ارتباط کوری با قحطی در طب سنتی ایران از مدتها پیش، قبل از کشف ویتامین (آ) شناخته شده بود و همه میدانستند که افزایش کوری، یکی از عوارض خشکسالی و گرسنگی حاد می باشد. پس از شکستن سد شاپور و استیلای گرسنگی خوزستان، بسیاری از شهرهای این استان، شهر کوران لقب گرفت، ولی امروزه بازرخیز استان و فراوانی نعمت، کم کم این لقب از روی شهرهایی مانند شوشتر و دزفول برداشته حال حاضر گرسنگهای مرئی و نامرئی ویتامین (آ) در شهرهای ایران و روستاهای آباد کمتر دیده می شود، ولی در کوهپایه ها و دهاتی که هنوز آباد نشده و مردم غذای کامل ندارند، هنوز این بیماری عرض اندام می کند و از ساکنان آنها خراج گزاف می گیرد.

بیست سال پیش که خشکسالی در قسمت اعظم خاک، ايران مستولى شد، مبتلایان به شب کوری در روستاهای دور افتاده، مخصوصاً نواحی کوهستانی زیاد مشاھده شدند. این نواحی در سالهای عادی، حاصلخیز و سرسبز میباشند و در بهار و تابستان سیل رمه ها و سیاه چادران به سوی آنها سرازیر می شوند، تا از مراتع سرسبز آنها برای چرانیدن گله های گوسفند استفاده نمایند. ولی در سالهای خشکسالی که معمولاً هر چند سال یکمرتبه دیده میشوند، همه گیاهان نابود می شود و مرتعی برای چرانیدن رمه ها دیده نمی شود و مردم محل که در سالهای عادی از لبنیات مهمانان خود بهره مند میشوند، گرسنه می مانند و در این موقع است که بیماریهای ناشی از فقدان عوامل غذایی از جمله کمبود ویتامین (آ) در بین آنها رواج پیدا می نماید و با مردمان گرسنه و فقیر این نواحی برای معالجه و پیدا کردن کار به سوی شهرها سرازیر می شوند، و در نتیجه تعداد بیماران مراجعه کننده به درمانگاههای دولتی زیاد می شوند و آمار مبتلایان به شب کوری بالا می رود.

این بیماران هنگام غروب آفتاب در ظلمت محض فرو می روند و علت آن این است که در روز چشم آنها به نور خیره میشود و چون به حد کافی تغذیه نشده است، خسته شده آخر روز قدرت دید خود را در اثر خستگی از دست میدهد. در طب جدید علت شب کوری را ضایع شدن مواد رنگی چشم، و در نتیجه تابش آفتاب میدانند و چنانچه این اشخاص دچار گرسنگی ویتامین (آ) باشند، قادر به ساختن این مواد رنگی نخواهد بود.

ویتامین (آ) تبادلات یاخته ها را منظم می کند و از مصالح ساختمانی و غذایی قسمتهای سخت بدن مانند استخوانها، غضروف ها و قسمت شاخی موها و پوست می باشد و از غذاهای ضروری و ساختمانی رگها و مویرگها می باشد. وجود ویتامین (آ) برای قسمتهای حساس دستگاه گوارشی است. کمبود این ویتامین پوست را سخت و فلس دار کرده، تولید پینه می نماید، روی مغز مخصوصاً آن قسمت که مربوط به رشد است اثر قطعی دارد و به طور غیر مستقیم روی غده سیب آدم اثر میکند. کمبود ویتامین (آ) باعث پرکاری این غده میشود.

ویتامین (آ) در روغن ماهی، جگر، کره، میوهای روغنی، سیر، پیاز، غلات، است: تخم مرغ، گوجهفرنگی، هویج، عدس، کنگر، قارج، انواع کلم، مرکبات، شلغم و میوه های می شود. در بعضی از میوهها و سبزیها به صورت جوهر زردک بوده، و در بدن تبدیل به ویتامین (آ) می گردد.