عمل وازکتومی چگونه انجام می شود و چه عوارضی به همراه دارد؟

آشنایی با نحوه ی انجام وازکتومی و عوارضی که به همراه دارد

آزمایش های مورد نیاز

برای انجام وازکتومی آزمایش ویژه ای لازم نیست؛ مگر آنکه جراح صلاح بداند. آزمایش هایی که معمولا انجام می شوند به قرار زیر هستند:

۱- هموگلوبین و هماتوکریت (Hemoglobin Hematocrit)

۲-تجزیه ی ادرار از نظر وجود پروتئین، خون یا قند

۳- زمان خونریزی و زمان تشکیل لخته

مردی که طالب انجام وازکتومی است باید از موارد زیر آگاه باشد:

١۔ لزوم مراجعه بعد از عمل به منظور کشیدن بخیه ها (مگر آنکه از بخیه های قابل جذب استفاده شده باشد)

۲- عدم مقاربت بدون جلوگیری تا زمانی که فقدان اسپرم در مایع منی ثابت شود.

۳- آزمایش منی بعد از ۱۵بار انزال يا ۱۲هفته

بعد از عمل وازکتومی بیمار تنها باید روز عمل را در منزل استراحت داشته باشد. انجام کار های سنگین بدنی تا ۴۸ساعت ممنوع است. در صورتی که بعد از عمل از پوشش های مخصوص موسوم به «سرجی فیکس» (surgifix) استفاده شود، شیوع عوارض مترقب بسیار کاهش پیدا خواهد کرد. تراشیدن موهای ناحیه ی عمل، چه توسط خود بیمار و چه وسیله ی پزشک، باید با دقت انجام شود، تا سبب جراحت پوست نشود. در غیر این صورت احتمال عفونت قوت می گیرد. رعایت شرایط و موازین «استرون سازی» (sterility) نیز از الزامات وازکتومی است.

مقدمات انجام وازکتومی

این که وازکتومی چگونه انجام می شود در این مطلب قابل گنجاندن نیست. آن چه ذکر می شود، تنها به منظور آشنایی بیمار به سادگی عمل و بی دردسر بودن انجام آن است.

برای انجام وازکتومی شرایط زیر را باید مهیا کرد:

۱-فضا و مکان مناسب برای انجام عمل

۲- رعایت موازین سترون سازی

٣۔ تجویز داروهای قبل از عمل

فضا و مکان مناسب برای انجام عمل

برای انجام وازکتومی، به دلیل سادگی و سهولت کار، به اطاق عمل مجهز نیازی نیست. اما شرایط را باید مهیا کرد.

سترون سازی

جراح باید دست های خود را قبل از عمل با محلول «بتادین» به طور کامل شست وشو دهد. استفاده از نقاب، کلاه یا لباس مخصوص جراحی تنها توسط بعضی از جراحان توصیه می شود. در بسیاری از مراکز، برای انجام وازکتومی استفاده از دستکش سترون مخصوص جراحی به تنهایی کفایت می کند. همان طور که قبلا اشاره شد، ناحیه ی عمل باید کاملا تراشیده و به خوبی با محلول بتادین شست وشو شود. ناحیه ی اطراف عمل را باید با پارچه های سترون به طور کامل پوشانید، طوری که تنها محل عمل باز ماند.

دارو های قبل از عمل

استفاده از «دیازپام» به میزان ۵میلی گرم خوراکی ۳۰دقیقه قبل از عمل سبب آرامش و قرار بیمار خواهد شد. در بعضی از مراکز تجویز حين عمل آنتی بیوتیک توصیه شده است.

نحوه ی انجام وازکتومی

برای انجام وازکتومی بیهوشی لازم نیست. تنها تزریق ۱۵ «محلول ٪۱ لیدوکایین بدون اپینفرین» کفایت می کند. ناحیه ی تزریق باید شامل پوست و نسوج اطراف «واز» (vas) باشد.

زمانی که از بی حسی نسوج اطمینان حاصل شد، توسط چاقویی ظریف شکافی به اندازه ی یک سانتی متر در ناحیه ی بالای کیسه ی بیضه داده می شود که تا روی «واز» ادامه می یابد.

در این مرحله، به کمک وسایلی «واز» کاملا جدا می گردد، و به اندازه ی سانتی متر از آن به طور کامل برداشته می شود. دو انتهای باز «واز»، با نخ محکمی از جنس ابریشم بسته می شوند. در بعضی از جراحان برای کسب اطمینان بیش تر، دو انتهای باز «واز» را با کوتر (cautery) می سوزانند تا از عود جلوگیری کنند. به علاوه می توان پوشش خارجی «واز» را روی ناحیه ی گره زده شده کشانید و آن را خوب دوخت. به این ترتیب احتمال عود به صفر نزدیک می شود.

در پایان عمل باید نسوج باز شده را با نخ قابل جذب دوخت. بعضی از جراحان استفاده از نخ های غیر قابل جذب را برای پوست توصیه می کنند (نایلون). در این حالت باید برای کشیدن نخ ۵یا ۶روز بعد اقدام کرد.

پانسمان

پانسمان ساده ی ناحیه ی عمل کفایت می کند. توصیه می شود ناحیه ی عمل روزانه با «پماد بتادین» و یک «گاز استریل» سترون نگه داشته شود. به این ترتیب می توان احتمال عفونت پوست را بسیار کاهش داد. همان طور که گفته شد بهتر است بیمار از «سرجی فیکس» (surgifix) استفاده کند. به این ترتیب احتمال بروز «هماتوم» (hematoma)  بسیار کاهش می یابد.

در سال های اخیر، منبعث از تجربیات وسیع چینی ها روشی موسوم به «وازکتومی بدون تیغ» معرفی شده است. در این روش همان طور که از نامش پیداست، به کمک وسیله ی مخصوص بدون ایجاد شکاف، لایه های پوست و نسوج زیر آن از هم گسسته می شوند و «واز» در دسترس قرار می گیرد تا انجام عمل ممکن شود. احتمال عفونت و تشکیل هماتوم در «روش بدون تیغ» وازکتومی بسیار کمتر از «شیوه ی رایج» آن است. به همین دلیل این روش در سال های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

مراقبت های بعد از عمل :

عوارض زودرس

در محلی که وازکتومی انجام می شود، باید وسایل مخصوصی موجود باشد. این وسایل عبارتند از:

۱- وسایل بازکننده ی راه های تنفس

۲- محلول های تزریقی

۳-آنژیوکت (angiocath)

۴- دارو هایی که در فوریت های ناشی از «حساسیت به داروهای بی حسی» کاربرد دارند.

آموزش های لازم بعد از عمل

بعد از انجام وازکتومی باید بیمار را از موارد زیر آگاه کرد:

١-نحوه ی مراقبت از ناحیه ی عمل

۲-عوارض مترتب

۳-اقداماتی که در مواجهه با عوارض باید انجام داد

۴-در فوریت ها به کجا باید مراجعه کرد؟

باید توجه داشت که کبودی و درد خفیف ناحیه ی عمل کاملا طبیعی است و اقدامی را نمی طلبد.

در صورت بروز هر یک از حالت زیر باید به پزشک مراجعه کرد

۱۔ تب

۲- خون ریزی یا چرکریزی از ناحیه ی عمل

٣- درد و تورم شدید

همان طور که گفته شد فعالیت های سنگین بدنی برای ۴۸ساعت ممنوع است. بیمار بعد از ۲تا ۳روز می تواند با استفاده از وسایل جلوگیری نزدیکی داشته باشد.

بیمار بعد از تقریبا ۱۵بار انزال يا ۱۲هفته کاملا عقیم می شود و می تواند بدون جلوگیری نزدیکی داشته باشد. عاقلانه این است که قبل از مبادرت به مقاربت آزاد، با انجام آزمایش منی «فقدان اسپرم» ثابت شود.

داروها

تجویز داروهای ضد درد برای چند روز بعد از عمل مورد دارد. مصرف آنتی بیوتیک بی جاست. مگر آنکه صدمه ی نسج زیاد باشد، یا عارضه ی غیرمترقبه ای حادث گردد.

نحوه ی پیگیری

پیگیری در شرایطی که عارضه ای ظاهر نشود، تنها به منظور کشیدن بخیه ها و به خصوص برای آزمایش منی انجام می شود.

آزمایش منی

همان طور که گفته شد، بعد از ۱۵بار انزال يا ۱۲هفته، از بیمار به منظور مشاهده ی «آزوسپرمی»ZOOspermia  نمونه ی منی گرفته می شود. در این آزمایش تنها معیار مورد توجه «وجود» یا «عدم وجود» اسپرم است. بعضی از مراکز بسیار محتاط تر عمل می کنند. یعنی برای «صدور اجازه ی نزدیکی های آزاد» حداقل دو آزمایش آزوسپرمی را لازم می دانند. در ۱٪موارد، وازکتومی نارسا می شود و بیمار همچنان بارور می ماند. این همه احتیاط معطوف به این واقعیت آماری است.

عوارض

عوارض وازکتومی بسیار محدود و قابل اغماض هستند. با این وجود آنها را می توان به دو دسته ی: ۱)عوارض حين عمل ۲)بعد از عمل تقسیم کرد.

عوارض حین عمل

این عوارض بسیار نادرند. گاهی اوقات فشار خون پایین می آید و سرگیجه بروز پیدا می کند. تجویز داخل وریدی مایعات در جلوگیری از این عوارض بسیار مفید است.

حساسیت به لیدوکایین به صورت تشنج ظاهر می شود؛ به خصوص اگر بیش از حد معمول تزریق شود. این عارضه به قدری نادر است که اصلا مورد توجه نیست.

عوارض بعد از عمل

عفونت

شیوع عفونت تنها ۲٪است. عفونت ها معمولا سطحی و محدود به پوست هستند ۳تا ۴روز بعد از وازکتومی ظاهر می شوند، و در اکثر موارد خود به خود از بین می روند؛ گو این که در صورت بروز، تجویز آنتی بیوتیک مناسب جایز است.

هماتوم

شیوع هماتوم تنها ۱٪است. نسج کیسه ی بیضه بسیار قابل اتساع  است و این خصیصه به سادگی سبب تجمع خون در ناحیه ی عمل و تشکیل هماتوم می شود. بسیاری از هماتوم ها به خصوص اگر وسیع  نباشند خود به خود بهبود می یابند. در مواردی باید ناحیه ی عمل را باز کرد و خون جمع شده را خارج ساخت.

گرانولوم (granoloma)

گرانولوم توده ی سفت کوچک محتوی اسپرم است که در ناحیه ی قطع شده «واز» به وجود می آید. شیوع آن تقریبا ۳٪است. اگر برای بستن «واز» از کوتر استفاده شود، معمولا شیوع گرانولوم بیش تر است. اهمیت تشکیل گرانولوم در بروز «درد» است. به علاوه در مواردی که برگشت وازکتومی و «باورکردن مجدد» بیمار مد نظر باشد، گرانولوم ایجاد اشکال می کند.

اپیدیدیمیت (epididymitis)

بر اثر دستکاری و از بعضا التهاب اپیدیدیم ایجاد می شود، بسیاری از این اپیدیدمیت ها باکتریایی هستند و خود به خود در عرض چند روز بهبود می یابند.

آن چه در بالا به عنوان عوارض وازکتومی ذکر شد، بسیار نادر و قابل اغماض است. اصولا سادگی، کارایی و به خصوص امنیت زیاد وازکتومی سبب مقبولیت آن به عنوان یک شیوه ی جلوگیری از حاملگی شده است.

همان طور که قبلا گفته شد، با رعایت موازین بهداشت در حین و بعد از عمل و نیز کاربرد «سرجی فیکس» می توان از شیوع عوارض فوق کاست. به علاوه، عدم نزدیکی برای حداقل ۲تا ۳روز از بروز بسیاری از عوارض جلوگیری می کند.

آیا وازکتومی سبب بیماری قلب و عروق می شود؟

با وجودی که در ابتدا وازکتومی را متهم به زمینه سازی برای بروز بیماری های قلب و عروق می کردند، ولی تحقیقات فراگیری که انجام شده اند، حاکی از چنین زمینه سازی ای نیستند. بسیاری از تغییرات قلب و عروق که در تحقیقات دهه ی ۷۰میلادی در مورد میمون ها مشاهده شد، ناشی از وقایع و «رویدادهای طبیعی مربوط به سن» معرفی شده اند.

آیا وازکتومی اختلال هورمونی ایجاد می کند؟

در باب احتمال بروز اختلالاتی هورمونی بعد از وازکتومی نیز تحقیقات زیادی شده است که همگی حاکی از عدم بروز چنین اختلالاتی هستند.

آیا وازکتومی سبب بروز سرطان می شود؟

در سال های قبل مقالاتی مبنی بر استعداد بیشتر مردان وازکتومی شده به ابتلا به بعضی از سرطان های مردانه گزارش شدند. تاکنون برای هیچ یک از مقالات فوق دلایلی علمی و قابل قبول ارایه نشده است.

با وجودی که سال ها از اجرای برنامه های فراگیر وازکتومی می گذرد و تعداد مردان وازکتومی شده در ایالات متحد به ۸میلیون نفر بالغ شده است، ولی همچنان هیچ دلیلی مبنی به استعداد بیشتر این مردان به ابتلای سرطان وجود ندارد.

آیا وازکتومی مرگ بار هم می تواند باشد؟

در ایالات متحده آمریکا ۸میلیون مرد وازکتومی شده اند. در این بین تنها یک مورد مرگ را می توان به حساسیت ناشی از تزریق ماده بی حسی مربوط دانست. یعنی میزان مرگ و میر ناشی از این روش از نظر آماری یک در هشت میلیون است. این میزان خطر بسیار ناچیز تر و قابل اغماض تر از رویدادهای جاری در زندگی روزمره ی همه ی ماست.

میزان کارایی

همان طور که گفته شد، نارسایی وازکتومی تنها ۱٪است. اصولا میزان موفقیت وازکتومی با روش بستن لوله های رحم در خانم ها برابری می کند. این دو، موفق ترین روش های جلوگیری محسوب می شوند.

برای مواردی که وازکتومی نارسایی نشان می دهد، معمولا دلایلی وجود دارد که به قرار زیرند:

۱-مقاربت زود هنگام بعد از وازکتومی

۲- «برقراری ارتباط مجدد» بین دو سر قطع شده ی «واز»

٣- اشکال در نحوه ی انجام عمل .

مقاربت زود هنگام

همان طور که گفته شد، اجازه ی انجام مقاربت های آزاد بعد از ۱۵بار انزال یا ۱۲هفته صادر می شود. «مقاربت های زود هنگام» از اهم علل نارسایی وازکتومی محسوب می شوند.

برقراری ارتباط مجدد بین دو سر قطع شده ی واز

به ندرت به فاصله ی سه یا چهار ماه بعد از عمل وازکتومی دو سر قطع شده ی واز به هم جوش می خورند و ارتباط بیضه با «راه های منوی» مجددا برقرار می شود. شایع ترین علت برقراری مجدد در ارتباط، تشکیل گرانولوم است.

اشکال در نحوه ی انجام عمل

اگر در صورت عدم تسلط فردی که وازکتومی را انجام می دهد، «واز» به درستی پیدا نگردد و اصولی قطع نشود، طبیعتا عمل نتیجه بخش نخواهد بود. برای اینکه وازکتومی روش موفقی باشد، باید به نکات زیر توجه کرد:

۱-«واز» به درستی قطع گردد و دو سر قطع شده ی آن کاملا بسته شوند.

۲-پوشاندن دو سر قطع شده ی «واز» در پوششی از غلاف دور آن

۳- پرهیز از مقاربت های زود هنگام با استفاده از وسایل جلوگیری طی دوره ای که آزوسپرمی وجود ندارد.

۴- آزمایش منی بعد از ۱۵بار انزال يا ۱ هفته به منظور مشاهده ی آزوسپرمی

آیا وازکتومی برگشت پذیر است؟

در بعضی موارد مردی که وازکتومی کرده است، خواهان برگشت به شرایط بارور قبلی خود می شود. با امکانات موجود این کار میسر است و درجه ی موفقیت بالایی نیز دارد.

علل اصلی تصمیم گیری در خصوص برگشت به شرایط بارور قبلی عبارتند از:

١- ازدواج مجدد

۲- مرگ فرزند

۳- نیاز فرزندان دیگر به معاشرین بیشتر

به ندرت پیش می آید که مرد به دلیل احساس درد و فشار ناشی از التهاب اپیدیدیم یا تشکیل گرانولوم پشیمان و خواهان «برگشت» می شود.

میزان موفقیت برگشت

میزان موفقیت «عمل برگشت وازکتومی» در ورود اسپرم به داخل مایع منی حدود ۹۰٪است. ولی میزان باروری مجدد از ۴۰٪تا ۸۰٪تفاوت می کند. بنابراین «عمل برگشت وازکتومی» به مفهوم برقراری ارتباط مجدد از نقطه نظر جراحی مشکلی ندارد. در اکثر موارد، پادتن هایی که در دوره ی انسداد مسیر ساخته شده اند، مشکل ساز می شوند. بنابراین هرچه از مدت عمل وازکتومی بیشتر گذشته باشد، میزان موفقیت عمل برگشت آن کمتر می شود.

انجام عمل برگشت وازکتومی هم «با» و هم «بی مدد» میکروسکوپ یا عینک های مخصوص جراحی امکان پذیر است. با وجودی که در گذشته راجع به ارجحیت و توفق روش میکروسکوپی زیاد نوشته بودند، ولی آخرین مطالعات «دکتر میدل تن» (Middleton) حاکی از عدم وجود تفاوت محسوس بین دو شیوه است.

موفقیت «عمل برگشت وازکتومی» به عوامل گوناگونی بستگی دارد که به قرار زیر هستند:

١۔ نحوه ی انسداد دو سر قطع شده واز

۲- سن و زمان

۳- وجود پادتن ها

۴- اشکالات اجرایی

نحوه ی انسداد دو سر قطع شده ی واز

اصولا عمل وازکتومی می باید به طریقی انجام شود که در عین اطمینان از کارایی آن در جلوگیری از حاملگی، در هنگام برگشت مشکل ساز نباشد.

سن و زمان

هر چه مرد جوان تر باشد و از زمان وازکتومی مدت کمتری گذشته باشد. موفقیت عمل برگشت بیش تر است.

پادتن ها

اصلی ترین دلیل عدم موفقیت «عمل برگشت وازکتومی» تولید پادتن هاست. به این دلیل در بعضی مراکز تجویز داروهایی که با این پادتن ها مقابله می کنند، توصیه شده است.

اشکالات اجرایی

در هر یک از شرایط زیر عمل برگشت «واز» موفقیت کم تری دارد:

۱- برداشت بیش از ۲/۵سانتی متر از «واز»

۲-بد جوش خوردن دو انتهای قطع شده ی «واز»

۳- نزدیک بودن محل وازکتومی به بیضه ها

۴- اتساع قطعه ی طرف بیضه ی «واز» قطع شده که عمل اتصال مجدد به تکه ی دیگر را مشکل می سازد.

همان طور که گفته شد، وازکتومی به طریق زیر انجام می گردد: ۱-جراحی بدون استفاده از عینک های مخصوص یا میکروسکوپ ۲- جراحی به کمک عینک های مخصوص با درشت نمایی دو تا چهار ۳-جراحی به کمک میکروسکوپ با درشت نمایی ۵تا ۴۰

با وجودی که عمل وازکتومی سرپایی و به سادگی و با امکانات کم قابل انجام است، ولی برگشت آن نیاز به تجهیزات کامل، تجربه ی کافی جراحی، و بستری شدن در بیمارستان دارد.

آیا وازکتومی مشکل جنسی ایجاد می کند؟

وازکتومی هیچ تاثیری بر قوای جنسی مرد ندارد. اصولا «باروری، و توان جنسی» در مقوله ی کاملا جدا و مجزایند. آنچه در وازکتومی منظور نظر است، قطع مسیر حمل اسپرم ها به کسیه ی منی است. یعنی انجام این عمل منی از اسپرم تهی می شود. به این ترتیب، در عین سلامت جنسی، باروری از بین می رود.