با سرطان های دستگاه گوارش بیشتر آشنا شویم

سرطان های دستگاه گوارش

سرطان های دستگاه گوارش شامل سرطان مری، معده، روده کوچک، کولون، رکتوم، کبد، پانکراس، سایر قسمت های دستگاه گوارش و پرده صفاق موارد بیشتری از مرگ را در مقایسه با مجموع مرگ ناشی از سرطان برونش، نای و ریه سبب گردیده اند. مشخص است که پیشگیری از بیماریهای سرطانی دستگاه گوارش باید از اولویت برخوردار باشد.

سرطان های دستگاه گوارش در طول قرن بیستم در تمام دنیا از دلایل عمده مرگ ناشی از سرطان بوده است ولی این روند در ۵۰ سال اخیر جهتی رو به کاهش داشته است. کاهش مرگ ناشی از این نوع سرطان ها با پیشرفت صنعتی شدن کشورها همگام بوده است. با آن که هنوز مکانیسم بیولوژیک – اجتماعی تولید این نوع سرطان ها به طور كامل مشخص نشده ولی روند رو به کاهش آنها با اجرای فرایندهای بهداشتی تر در تهیه و انبار کردن مواد غذایی، بسته بندی آنها در خلاء، يخ زدن و استفاده از سردخانه ها که منجر به کاهش مصرف نمک به حداقل و جلوگیری از رشد میکروب ها در غذا شده، همگام بوده است. دلایل ایجاد سرطان مری، کولون و رکتوم و کبد متفاوت بوده و به طور جداگانه مورد بحث قرار خواهد گرفت. . ۱) سرطان معده: کشورهای صنعتی کمترین میزان سرطان معده را گزارش می کنند در حالی که سرطان کولون در این کشورها شایع تر است. کشورهای در حال پیشرفت میزان بالایی از ابتلا و مرگ ناشی از سرطان معده را دارند ولی در این کشورها سرطان کولون کمتر شایع است. آمار سازمان جهانی بهداشت مرگ ناشی از سرطان معده در تمام دنیا را سالیانه بیش از ۵۷۵ هزار مورد برآورد می کند که ۳۰۰ هزار مورد آن در کشورهای در حال توسعه اتفاق می افتد. مناطق جغرافیایی پر خطر عبارتند از ژاپن، کره، آمریکای – جنوبی و مرکزی، اروپای شرقی و شمالی، آسیای جنوبی و شرقی، و کشورهای آفریقایی زیر صحرا. اختلاف بسیار عظیم میزان مرگ ناشی از سرطان معده در کشورهای مختلف، بیش از همه به عوامل شناخته شده اخیر ایجاد و پیشگیری از این نوع سرطان، نسبت داده می شود. معمولا میزان بروز بیماری نزد مردان دو تا سه برابر زنان است.

عوامل خطر:

• مصرف اغذیه پر نمک و سایر غذاهایی که کلرور سدیم و با مونوسدیم گلوتامات به آنها اضافه شده است. این گروه از مواد غذایی معمولا شامل غذاهایی که با نمک و یا آب نمک نگهداری می گردند، می شود.
• مصرف اغذیه نیتریت دار (نیتریت ها اغلب برای نگهداری مواد غذایی به آنها اضافه می شود) و یا غذاهایی که نیترات به آنها اضافه شده است. باکتری های معده می تواند به سادگی نیترات ها را به نیریت بانیروزآمین تبدیل کنند.
• شواهد اولیه موجود نیز نشان می دهد که ممکن است ترکیبات نیتروزآمین در سایر نقاط بدن از جمله مری، کولون و با مثانه خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد.
• سیگار کشیدن در ۸ مطالعه موازی انجام شده نشان داده شده که سیگار کشیدن، خطر ابتلای به سرطان معده را تا ۵۰ درصد افزایش می دهد.
• ابتلای به عفونت مزمن هلیکوباکتر پیلوری: آلودگی به این باکتری خطر شدید ابتلای به زخم معده را دارد که در طول زمان پایه های ایجاد سرطان معده را می سازد. نقش زخم معده های ساده به عنوان عامل خطر در ایجاد سرطان معده مورد بحث است. به نظر می رسد که وجود این باکتری به تنهایی قادر به ایجاد سرطان نبوده و وجود یک ماده سرطان زا و با کاستی هایی در عوامل حفاظت کننده از این بیماری برای تولید آن ضروری باشد. انتقال هلیکوباکتر پیلوری از طریق دست آلوده به مدفوع صورت می گیرد در نتیجه بهبود بهسازی محیط در انتقال و تکرار آلودگی به آن مؤثر خواهد بود.
• التهاب آتروفیکی معده: این حالت اغلب از مخاطرات پیش روی ابتلای به سرطان معده است. حالت آتروفیکی معده ممکن است متعاقب کم خونی های بسیار شدید، برگشت صفرا از دریچه پیلور به داخل معده، با مصرف مواد محرکی مثل نمک و به خصوص الكل به وجود آید.

عوامل پیشگیری کننده:

• خوردن روزانه انواع سبزی ها، سالاد و میوه ها: مطالعات انجام شده در سراسر دنیا ارزش پیشگیری کننده بسیار زیاد مصرف این مواد را برای سرطان معده نشان داده است. مصرف سبزی های سبز و زرد و سبزی های خانواده بروکلی و – کلم در پیشگیری از سرطان های مختلف مؤثر بوده اند. میوه های حاوی ویتامین C نیز نقش بازدارنده از ابتلای به بیماریهای سرطانی دارند. با نام داد.
• استفاده از پروتئین های حیوانی در تغذيه: بعضی از مطالعات نشان داده محصولات لبنی خاصیت پیشگیری کننده دارند. ممکن است کلسیم و ویتامین های حلال در چربی این نقش را اجرا کنند.
• مصرف غذاهای آنتی اکسیدان شامل ویتامین C (حلال در آب)، ویتامین E وD (حلال در چربی) و موادی نزدیک به ویتامین A مثل بتاکاروتن: این ویتامین ها به صورت قرص در تعدادی از مطالعات بالینی به جیره غذایی شرکت کنندگان اضافه شده ولی نتایج رضایت بخشی نداشته است. خوردن این ویتامین ها از ا ز طریق مواد غذایی و به شکل طبیعی، نه تنها برای پیشگیری مؤثرتر است بلکه کم هزینه تر نیز می باشد.

ممکن است در پیشگیری از سرطان معده اضافه کردن مواد پیشگیری کننده به جیره غذایی مؤثرتر از حذف عوامل خطر غیر غذایی باشد. به عنوان مثال ممکن است تغییر رژیم غذایی و مصرف بیشتر روزانه مواد غذایی پیشگیری کننده مثل سالاد، سبزی و میوه، احتیاج به آن نداشته باشد که در انتظار برنامه های مبارزه ملی با این بیماری و یا بهبود وضع اقتصادی باشیم. گروههای رسمی و غیر رسمی محلی می توانند مردم را تشویق به کاشتن سبزی های مفید، مناسب وضعیت اقلیمی و خاک محل خود که می تواند عامل بازدارنده در ایجاد سرطان معده باشد، بنمایند. حتی در مناطق و نواحی سرد که زمستان های طولانی دارد می توان در تابستان به اندازه کافی از این نوع گیاهان پرورش داده و با تهیه کنسروهای خانگی، بدون اضافه کردن مواد نگه دارنده مضر و سرطان زا، در تمام طول زمستان از آنها استفاده نمود. در این زمینه مدارس می توانند نقش عمده را به عهده گرفته و با آموختن روش کاشت و نگهداری این نوع مواد غذایی مفید به دانش آموزان، وسیله ای برای تبلیغ و انتشار این شیوه زندگی و جیره غذایی گردند.

به نظر می رسد که مصرف مقدار کمتر نمک و ترکیبات سدیم دار در کاهش خطر ابتلای به سرطان معده و کاهش فشار خون مفید باشد. استفاده از چنین رژیم غذایی تاثیرات سوء نیز نخواهد داشت. نیاز بدن به سدیم بسیار کم است و آن نیز از طریق اغذیه مختلف تأمین می گردد. محدود کردن مصرف نمک در بالغین ممکن است شوق و تمایل انسان را به مصرف آن زیادتر کند ولی در صورت مقاومت، این حالت ولع به تدریج در طول یک ماه از بین رفته و بدن نسبت به مصرف کمتر نمک عادت می کند. در این صورت می توان با اضافه کردن ادویه های گیاهی طعم و مزه جدیدی به غذاها داده و نسبت به آن عادت نمود.

۲) سرطان کولون و رکتوم: سرطان کولون از نظر میزان بروز و مرگ نزد مردان و زنان در بین سایر سرطان ها در ایالات متحده آمریکا در رده سوم قرار دارد و بار بیماری و مرگ ناشی از آن در کشورهای اروپای غربی نیز قابل توجه است. این بیماری در کشورهای کمتر توسعه یافته، به خصوص کشورهای آفریقایی، هندوستان و چین شیوع فراوانی ندارد. میزان ابتلای به سرطان کولون در کشورهایی که دارای اقتصاد رو به رشد هستند در حال افزایش است. اختلاف بین میزان مرگ ناشی از سرطان کولون در کشورهای جهان تا ۲۰ برابر نیز می رسد و به همین دلیل بحث تأثیر عوامل زیست محیطی در ایجاد آن مطرح می شود. اغذیه ای که وارد بدن می شود سازنده بنای میکروارگانیسم های روده ای هستند و به همین دلیل تحقیقات بر روی رژیم غذایی برای روشن کردن عوامل مؤثر در ایجاد این بیماری دلگرم کننده بوده است.

سرطان کولون و رکتوم، اغلب وقتی که انسداد روده را سبب گردیده و یا به قسمت های دیگر بدن منتشر شوند، تشخیص داده می شود. تشخیص زودرس بیماری از طریق تشخیص خون در مدفوع (موارد مثبت کاذب آن زیاد است و به وسیله کولونوسکوپی داده می شود. اجرای این روش های تشخیصی در سطح وسیعی در جامعه بسیار پرهزینه خواهد بود و به همین دلیل اجرای برنامه های پیشگیری عمومی می تواند امیدوار کننده تر باشد. خوشبختانه چند عامل خطر مهم و قابل تغییر در ایجاد این بیماری شناخته شده است.

عوامل خطر:

• وجود سابقه سرطان کولون در یکی از منسوبان نزدیک: سهم مخاطرات ژنتیکی و شیوه زندگی در ایجاد سرطان کولون مشخص نشده است. سابقه فامیلی و وجود زخم روده بزرگ و یا پولیپ های آدنوماتوزی نزد افراد ضرورت تعقیب آنها را برای تشخیص زود هنگام سسرطان کولون ایجاب می کنند. وجود پولیپ های آدنوماتوزی در کولون و یا رکتوم به عنوان مقدمه ای برای رشد سرطانی آنها در نظر گرفته میشود. این نوع تومورها در هنگام کولونوسکوپی روده بزرگ، به عنوان پیشگیری از تبدیل آنها به سرطان کولون، برداشته می شوند. زخم های روده بزرگ باید برای پیشگیری از تبدیل آنها به سرطان به طور کامل تحت درمان قرار گیرند.
• مصرف خارج از اندازه گوشت قرمز و چربی حیوانی.
• مصرف مشروبات الکلی، این عامل خطر بر روی سرطان رکتوم تأثیر بیشتری از سرطان کولون دارد.
• چاقی مفرط: این عامل خطر چندان مؤثر نیست.
• استعمال دخانیات: سیگار کشیدن عامل خطری برای ایجاد پولیپهای آدنوماتوزی است.

عوامل پیشگیری کننده:

• تمرینات ورزشی ثابت شده که ورزش، به خصوص راه رفتن، از بهترین و کاهش دهنده های مخاطرات ابتلای به سرطان کولون و رکتوم است.
• جیره غذایی غنی از سبزی ها، میوه ها و سایر منابع دارنده فیبرهای سلولزی. . خوردن اغذیه های غنی از کلسیم و اسید فولیک: البته شواهد تأثیر آنها محدود است.
• خوردن ماهی و اغذيه دریایی البته شواهد تأثير آنها محدود است.
• مصرف منظم آسپیرین تأثیر پیشگیری کننده آسپیرین با مصرف منظم آن بعد از چند سال تقویت می شود.

کاهش عوامل خطر و افزایش عوامل پیشگیری کننده از ابتلا به سرطان کولون و رکتوم در ارتباط با تغییر شیوه زندگی است. ممکن است قدرت پیشگیری کننده حرکات بدنی منظم، اعم از این که این حرکات هنگام کارهای حرفه ای و یا به صورت ورزش منظم صورت گیرد، برای عده ای باور کردنی نباشد. ولی باید توجه داشت که پیاده روی و دویدن به منظور ورزش و یا داشتن شغلی که تمام اندام های بدن را به کار و حرکت وادار می کند، باعث تحریک حرکات دودی روده شده و در نتیجه زمان توقف غذاهای هضم شده و مواد دفعی در داخل روده ها کمتر گشته و از این طریق تماس سموم طبیعی مختلف، مواد تغيير شکل یافته و یا مواد شیمیایی سرطان زا با لایه داخلی روده کوچک، کولون و رکتوم کوتاه می گردد. به این وسیله مواجهه بدن با مواد شیمیایی سرطان زای اولیه و رشد دهنده تومور کاهش می یابد. ولی در هر صورت هیچ یک از دو حالت، عبور گند مواد زاید از روده و یا یبوست، به طور مستقیم در ارتباط با سرطان کولون و رکتوم نبوده اند. حرکات ورزشی در پیشگیری از سرطان کولون مؤثرتر از سرطان رکتوم است. سرطان رکتوم است.

چگونگی تأثیر مواد غذایی در ایجاد و یا پیشگیری از سرطان کولون هنوز به طور کامل ثابت نشده است. در این زمینه بسیاری از واکنش های شیمیایی و تأثیر فیزیکی مواد فیبری و سلولزی مورد آزمایش قرار گرفته اند. خوشبختانه نتایج این آزمایشات تأثیر پیشگیری کننده رژیم غذایی بهداشتی را مشخص کرده است. نقش سبزی ها در پیشگیری این نوع سرطان به شکل قوی و مشخص نشان داده شده است، مواد فیبری و سلولزی که از طریق سبزیها، میوه ها و یا حبوبات و بقولات پوست دار مصرف می شود نیز قدرت قابل توجهی برای پیشگیری از سرطان کولون دارند. نقش پروتئین های حیوانی و چربی ها نیز به عنوان فراهم کننده زمینه تأثیر عوامل خطر مشخص شده است.

مطالعه در زمینه تأثیر مصرف منظم آسپیرین به عنوان عامل پیشگیری کننده سرطان کولون در چند کشور مختلف تکرار شده است. آسپیرین ممکن است خطر ابتلای به سرطان مری و معده را نیز کاهش دهد. آسپیرین از رشد پوليپ کولون و رکتوم نیز جلوگیری می کند و گفته شده که ممکن است این عمل تحت تأثير ممانعت آسپیرین از سنتز پروستاگلاندین صورت گیرد. چون آسپیرین مخاط معده را تحریک کرده و ممکن است باعث خونریزی معده شود بهتر است که با ترکیبات بی اثری که اسیدیته آن را کاهش می دهد خورده شود. در صورتی که آسپیرین به همراه غذا خورده شود جسدار داخلی معده از تأثير اسيد آن حفاظت می گردد. شواهد محدودی از تأثیر احتمالی داروهای ضد التهاب غیر استروییدی بر سرطان های دستگاه گوارش وجود دارد.

برنامه ریزی برای پیشگیری از بیماری در سطح جامعه، باید بر مبنای تغییرات فرهنگی و شیوه زندگی تنظیم گردد. این برنامه ها باید بر پیشگیری از سرطان های کولون و معده و همچنین ایسکمی قلبی و بیماری قند تاکید داشته باشد. علاوه براین، این برنامه ها باید بر تاثیرات فوری این تغییرات در بهبود سلامت و ایمنی افراد، افزایش توانایی های آنها در انجام کار و تولید بیشتر، تاکید داشته باشد. نمایشنامه پیروزی بر سرطان های دستگاه گوارش در این راهنما از سناریوی پیشگیری از بسیاری از بیماری های دیگر تبعیت می کند. مصرف بیشتر سبزیها، میوه ها و حبوبات؛ مصرف کمتر گوشت قرمز و چربی ها؛ کاهش وزن؛ ننوشیدن مشروبات الكي؛ و ترک سیگار.