مجله سلامت

با این گیاهان هم غذای خوشمزه ای داشته باشید، هم سالم تر بمانید!

سماق

یک نام دیگر آن سماک است. رنگ آن قرمز و قهوهای است، طعم آن گس است، ولی پس از رسیدن ترش می شود. در تمام قسمتهای این گیاه جوهر مازو «تانن» فراوان است. به همین جهت قابض و پاک کننده معده می باشد و از انواع اسهال حاد و مزمن و خونریزی معدی جلوگیری می نماید و خوردن گرد سماق با آب سرد از خونریزی داخلی جلوگیری میکند. خوردن نیم کوفته آن با آب سرد وزیره برای کسی که مرتباًقی می کند و شکمش بند نمی شود بسیار مفید میباشد. چاشنی خوبی برای آشها و سوپها و خورشها میباشد، ولی رنگ آن راسیاه می کند و اشتها را تحریک میکند. قدرت بو داده آن زیادتر از خام آن است. گردی که بر روی این میوه مینشیند به آن خاک سماق میگویند. بسیار قابض و کمی تلخ است و به علت داشتن املاح از ترشحات بی رنگ زنانه جلوگیری میکند. برای این منظور درمان نزله یعنی «سرماخوردگی که باعث تب و سرفه می شود» و تبهای صفراوی، ۱۵ تا ۲۴ گرم در روز مصرف دارد. غرغره جوشانده سماق جهت ورم گلو و دهان تجویز شده است. گرد سماق جهت تقویت و استحکام لثه و جوشهای چرکی دهان و تسکین درد دندان و کرم خوردگی مفید است. کمپرس پیشانی با جوشانده سماق از خون دماغ جلوگیری میکند.

«هرگز میوه تازه سماق و نرسیده آن رانخورید، زیرا تولید مسمویت میکند» و تنها از میوه خشک آن به طور چاشنی تا پنج گرم می توان استفاده کرد. سماق یک پای ثابت سفره هفت سین و چاشنی مخصوص چلوکباب است و چون رنگ قرمز سماق مرغوبترین آن است، عدهای سودجو سماق زرد و تیره را از راه تقلب رنگ می کنند. از نظر خواص و منافع نوع قرمز سماق امتیازی به رنگهای دیگر ندارد. به این جهت توصیه می شود که از خوردن سماقهای رنگ کرده خودداری نمایید.

برگ و ساقه و ریشه سماق چندین خاصیت دارد که بجز سماق سایر قسمتهای آن در دسترسی مردم نمی باشد و احتیاجی نیست که خواص آن را بنویسیم، بجز اتلاف وقت ثمر دیگری ندارد. سماق در طبیعت سرد و خشک است و برودت برگ آن کمتر از دانه آن می باشد. با زرده تخم مرغ و گشنیز خشک قاطع اسهال است و با زرده تخم مرغ که در آن پخته شود قابض و مانع اسهال است.

«مضر معده و جگر بارد» مصلحش مصطکی و انیسون (بومادران) و طبخ آن با بادمجان مقدار خوراک سه متقال. بدل سماق سرکه می باشد. گرد سماق جهت درد دندان، جهت تقویت و استحکام لثه دندان و جوش دهان و درد دندان کرم خورده. سماق را با آب مضمضه کنند. از آب جوشانده سماق یک قطره در گوش بچکانند، جهت منع سیلان چرک گوش و بروز آبله در گوشی نافع طبع، سماقی مانع ورم، ضربه و صدمه که بر اعضاء رسیده باشد. نافع و اماله (تنقیه) به طبع آن جهت زخم روده و اسهال خونی مفید است. درخت سماق شبیه به درخت انار و دندانه دار مثل اره سرخ و دندانه هایی شکل عدسی میباشد. استعمال دندانه های ساییده آن با آب سرد قاطع سیلان خون بالا و پایین و گرد آن قطع سیلان رحم، خیسانده آن در گلاب و آب با قدری کتیرا جهت بروز آبله در چشم مفید است.

سس

سس دارای انواع و اقسام کوچک و بزرگ سبز و قرمز میباشد. نوع کوچک در کتب قدیم افتمون و کشاومت بسیج شبدر مشهورترین نام آن میباشد و سخت ترین امراضی را که مهمترین آنها سرطان است، درمان کرده، دارای دو نوع خاصیت می باشد: یک خاصیت دایمی و ذاتی، و دیگری خاصیت اکتسابی و اتفاقی، منافع ذاتی آن لینت مزاج و زیاد شدن ادرار و عرق بالاخره خارج کردن سموم داخلی و اخلاط است. ولی خواص اتفاقی سس که در حقیقت اکتسابی است، هرگز ثابت نبوده و متغییر است. بستگی به گیاهی دارد که به دور آن تنیده و با قلابهای مکندهای خود عوامل مفید و درمانی آنها را مکیده بر منافع خود میافزاید. مثلاً وقتی به دور انواع بوته آویشن می پیچد، «س صعتری» لقب گرفته، برای قلب مخصوصاً رماتیسم قلب و امراض رماتیسمی مفید می شود. و چنانچه به دور گیاه سهیل الطیب، پیچیده شود، اثر و آرامش قلب به مراتب از جوهر سنبل الطیب هم زیادتر می شود. به همین دلایل است که خواص سس اتفاقی است و بستگی به شانس و اقبال بیمار دارد.

سس دارای عوامل مسهلی، صمغی، مازوتی بوده، خاکستر آن دارای فسفر و پتاسیم زیاد است. س، بادشکن، مسهل سودا و صفرا و بلغم می باشد. جهت فلج، لقوه، بی حسی اعضا، امراض دماغی و عصبی، صرع، مالیخولیا، مانیا، وسواسی و کابوس مفید و معالجه می شوند.

نوع صعتری که به دور آویشن یا گل بنفشه میپیچد برای امراض فوق مفیدتر است. وقتی به دور کاسنی بیابانی پیچیده شود، بهترین دوست کبد بوده، تشمع کبدی را از پیشرفت جلوگیری می کند. (و چنانچه به دور گیاهی سمی بپیچد، مسموم کننده خواهد شد.) اگر به دور هندوانه ابوجهل بپیچد، بیمار قندی را که منشاء عصبی داشته باشد، معالجه می کند. قسمت مورد استفاده آن تارهای نخی و بذر آن می باشد. و نفخ معده را زایل می کند. جهت درمان امراض سودا بی نظیر است، به مزاج لینت می دهد. با فلفل و ادویه مصرف شود، حالت مسهلی ان سریعتر می شود، برای پیران مناسب بود. برای ایرانی نفس، دیفتری و دلدرد به کار میرود و با سنکجبین، عروق و طحال را باز می کند و فضولات متعفن را بیرون میکند. پخته آن برای باز کردن سده جهت تب های کهنه، یرقان، تقویت معده و جگر مفید است . و انواع کوهی و بیابانی که به دور صدها گیاه طی پیچیده میشود. گاهگاهی فوائد معجزه آسایی دارد مقدار خوراک را شیخ الرئیس ابوعلی سینا، چهار متقال نوشته بذر ان را نباید کوبید و آن را نباید زیاد جوشانده و حرارت داد. برای معالجه سرطان توجه به افتیمون صعتری بوده است.

سبز آب

گیاه سبز آب در جنگلهای کوهستانی، تپه های خشک و لم یزرع و زمینهای شنزار می روید. یکی دیگر از اسامی این گیاه در اصطلاح عمومی چای اروپایی است که به فرانسه the d’Earope میگویند. گیاه سبز آب را بدون این که سال به سال بکارند، ریشه دار است و در میآید. ساقه های آن خزنده، گرد، کرکدار و درازای آن از ۲۰ تا ۴۰ سانتیمتر میرسد برگهای آن بیضی شکل دندانه دار و کرکدار، سخت و مقابل هم قرار گرفته اند. از کنار هر برگ ساقهٔ کوچکی بلند می شود که در انتهای آن خوشه ای با گلهای کوچک آبی که دارای رنگهای قرمز میباشد ظاهر می گردد.

طعم سبز آب تند و تلخ است. بوی آن تقریباً به مشام نمی رسد، ولی وقتی آن را خشک میکنند، بوی مخصوصی به خود میگیرد و آن بو دارای عطر مطبوع می باشد و به همین جهت است به ان اسم چای اروپایی داده اند. سبز آب در قسمتی از فصل تابستان گل می دهد و هنگام گل کردن باید آن را چید و خشک کرد خواص سبز آب این است که مقوی، هضم کننده، خلطآور، و به طور خفیف مدر است، و در مورد غلظت خون و ادرار مصرف میگردد. کسانی که مبتلا به نزله های ریوی مزمن، سل، برونشیت، تنبلی دستگاه هاضمه، نقرس، رماتیسم، شن کلیه و کیسه صفرا ویرقان شده اند، باید از آن مصرف کنند، مقدار مصرف آن یک قاشق مرباخوری در یک لیوان آب جوش است، که باید ده دقیقه آن را دم کرده، هر روز دو تاسه فنجان از آن را مصرف کرد. سی تا چهل گرم سبز آب را در یک لیتر آب بجوشانید و پس از آن که خشک شد زخمهای جلدی و سودا را با آن شستشو بدهید.

دکتر اوفمان Dr, Offman اطمینان میدهد که چندین نفر مسلول را با این گیاه معالجه نموده، شفا پیدا کرده اند. به این ترتیب که مدت زمان درازی در شیری که به آنها میداده، مقداری از این گیاه را در آن شیر میجوشانده، به آنها می داده است. (پرفسور لهامو فرانسوی)

شاهپسند طبی

گلهای شاه پسند را وقتی تازه شکفته شد، باید بچینند و در سایه خشک کنند و در مواقع لزوم مصرف نمایند. طعم آن تلخ و مقوی معده است. برای برونشها خلط آور است. ضد رماتیسم و ضددرد و تشنج است و کمی قبض کننده است. سی تا چهل گرم گل شاه پسند طبی را باید در یک لیتر آب، ده دقیقه دم کرده، هر روز ۲ تا ۳ فنجان از آن را مصرف کرد.

جوشانده گل شاه پسند، برای کمپرس گرم در مورد ورم و برآمدگی ضربه در بدن، رگ به رگ شدن، در رفتگی اعضا، دردهای عصبی و سینه، دل درد استعمال می شود. این گیاه کنار جاده های می روید، و محل رویش آن را در ایران دانشمندان گیاه شناس در نواحی البرز، تهران، کرج، هورمونهای گیاهی در ردیف یکی از مفیدترین سبزیهاست.

شوید یا شویت

شوید را شبات، شوت و شود یا شویت میگویند. خواص آن: مقوی معده و اشتهاآور، ضدسم مسکن دل درد و دردهای دیگر می باشد. ادرار آور و باز کننده عادت ماهانه زنانه است. جهت تنگ نفس، سکسکه و ضعف معده و کبد و سپرز تجویز میشود. سنگ کلیه و مثانه را خرد میکند و از قولنج کلیوی جلوگیری می کند و مانع فساد غذا در معده می باشد و با عسل جهت دفع سموم و کمک برای قی کردن، خوردن پخته برگ تازه و خشک آن و همچنین تخم آن جهت پراکندن باد و تسکین درد پشت و مثانه مفید است. دل به هم خوردگی و قی را نیز تسکین میدهد. پختن گوشت با شوید باعث از بین رفتن کف و بویز هم آن است، شوید دارای ویتامین ث و مقداری زیاد هورمون زنانه هست و به همین جهت شهوت زنان و شیر آنان را زیاد میکند و شهوت مردان را تسکین میدهد. در بذر آن که میوه شوید است، ۳ تا ۴ درصد اسانس قابل استخراج وجود دارد که در آن چندین ترکیب شیمیایی است و نوعی که در «هند» به عمل می آید، دارای یک ترکیب خاص است.

میوه آن دارای اثر محرک و بادشکن است. مقوی معده و زیاد کننده شیر است و برای رفع سکسکه اطفال تجویز می شود. میوه آن را می توانید به صورت دم کرده، ۴ تا هشت منقال در یک لیتر آب بنوشید، ولی بهتر آن است عرق آن را به صورت آب مقطر گرفته، ۵ تا صد گرم میل نمایید. میوه آن مانند تمام بذرهای خانواده چتریان مقوی معده بوده، در بعضی از کشورها آن را داخل ادویه کرده، چاشنی غذاها و ترشیها می نمایند و در ایران نیز داخل ترشی هفت بیجار و ترشیهای دیگر می نمایند و نیز غذایی به نام شوید پلو تهیه می نمایند.

فرنجمشک

فرنجمشک گیاهی است که به حالت وحشی در فرانسه و ایران می روید. در قسمتهای شمالی آن را می کارند به همین جهت است که در فرانسه اصطلاحاتی به نام چای فرانسه و علف لیمو دارد. زیرا بوی تند و مطبوعی شبیه به بوی لیمو دارد. فرنجمشک دارای روغن فرار، مایع اصلی و یک جزء کامفر است که دو ماده به آن بوی عطر تند و کمی سوزنده داده است. فرنجمشک ریشه ای است و بدون این که سال به سال بکارند، در میآید و ارتفاع ساقه آن به پنجاه و گاهی شصت سانتیمتر میرسد و شاخه های آن کمی چهارگوش و سخت است.

برگهای آن ساده، بیضی شکل، کمی پیچیده و دارای دندانه و خالهایی می باشد. گلهای آن سفید و صورتی کوچک و در طول ساقه و در محور برگهای ܣܕ به شکل دسته قرار گرفته اند. از اواسط اردیبهشت تا آخر تیر ماه گل میدهد. در این صورت باید سرشاخه های گلدار آن را چیده، خشک کرد. از عطاریها تخم آن را خریداری کرده ام. موجود دارند.

گلهای خشک فرنجمشک بصورت دمکرده به مقدار ۵ تا ۲۵ گرم در یک لیتر آب مصرف می شود و دارای این خاصیت است که قلب را نیرو می بخشد، سلسله اعصاب را تقویت می کند. نفخ و گاز معده و روده را دفع می نماید. ضد درد و تشنج است. بطور خفیف عرق آور و قاعده را باز می نماید و یکی از گیاهان شفا بخشی است که باید خانواده های بسیار با نظر احترام به آن بنگرند و همیشه آن را در داروخانه منزلشان داشته باشند. زیرا هنگامی که گرفتار حزن و اندوه و یا غم غصه و تشویش شدید و یا تکانهای عصبی خوردید و یا ضعف حافظه و فراموشی پیدا کردید، یا قلب شما ضعیف شد و غذایتان هضم نگردید و یا شکم شما نفخ کرد، دمکرده فرنجمشک داروی شفابخشی برای معالجه و درمان تمام این دردها و عوارض آن می باشد.

فرنجمشک دو نوع می باشد: برگی و بستانی، منبع آن سنگلاخها و نباتش و ساقش مدور و برگش مثل برگ سوسنبرتند بو با عطریت، ساقش مربع و برگش مانند ریحان کوهی و با خشونت و در بو شبیه هل و تخمش، مانند تخم ریحان و از آن درازتر، در طبیعت گرم و خشک و بری آن گرمتر و قویتر، مفتح سده دماغی، باصفا و مقوی جگر و قلب و معده، هاضم غذای غلیظ و اروغ ان خوشبو و در افعال بهتر از مرزنجوش و سوسنبر و جهت اشخاص وسواسی و خفقان بلغمی و سوداوی، ضد گاز باد و تسکین درد باطن و دردسر، بارد، اشتهاآور و رفع سپرز نافع و مولد (سودا و مصدع محرورین) و مصلحش بنفشه و سکنجبین و قدر خوراک سه در هم است. بدلش سوسنبر است و تخم ان بسیار خنک و مولد منی و رشک و نعوظ آورنده و خوراک آن تا ده درهم (هر درم یا در هم ۱۸ نخود است).

بلغور

یکی از غذاهایی که از طرف غذاشناسان برای رفع یبوست سفارش می شود، سوپ گندم یا بلغور است که تهیه آن بی اشکال و قیمت زیادی هم ندارد. گندم مقدار زیادی فسفر، کمی ید، کمی کلسیم و چند ماده دیگر دارد که علاج سوء هاضمه است. برای یک نفر یک لیتر آب را در دیگ ریخته ۲ پیاز خرد کرده در آن می ریزند، ۲۰ دقیقه میجوشانند، سه تا چهار قاشق بزرگ گندم کوبیده یا بلغور حاضر در بازار اضافه کرده می جوشانند. بعد کمی نمک، ۵ تا ۱۰ گرم به آن افزوده، استفاده می نمایند. به جای کره پنیر هم رنده کرده میافزایند، معمولاً سوپ را با یکی از میوه های فصل مانند مرکبات، گلابی، هندوانه، خربزه، انگور، گیلاس، آلبالو، آلو، گوجه و هلو و غیره مصرف می نمایند.

سوب گندم با سبزی: سبزی مثل کلم و گل کلم را با پیاز و هویج میجوشانند و همچنین ممکن است کلم و اسفناج و کنگرو کاهورا جوشانده، شلغم و چغندرقند را به آنها افزوده، عدهای هم کرفس و سیرو پیاز به آنها میافزایند. پس از ریختن سبزیها، گندم بلغور را مثل دستور قبلی پخته به آن اضافه می کنند. به عنوان چاشنی می توان به آن روغن مایه سیرداغ و گوجه فرنگی افزود.

مارچوبه

مارچوبه، مارگیاه، به عربی (خشب الحیه) میگویند. ولی بیشتر هلیون بر وزن افیون گویند. و نیز گونهای از مارچوبه را به نام ضغیوس نام برده اند که گویا همین مارچوبه خوراکی باشد. مارچوبه در آذربایجان، خوی، تبریز، نواحی البرز، قصر قجر، جلفای اصفهان، اراک، کرمانشاه، بهارلو، اطراف شیراز به طور خودرو به عمل میآید و اخیراً نیز نوع خوراکی آن را در ایران کاشته اند. هلیون از سبزیهایی است که دوست و دشمن زیاد دارد. عدهای ان را یک سبزی بسیار مفید و دسته ای مضر میدانند. ولی حقیقت امر آن است که به علت داشتن پتاسیم و ویتامینهای (آ) و (ب) برای مبتلایان به طپش قلب و برای تقویت در دوران نقاهت، برای رفع بی اشتهایی، یرقان، احتقان کبد مفید بوده، پیشاب را زیاد میکند. (ولی اشخاصی که مجرای ادرارشان زخم است و انهایی که دچار اختلالات کلیه و مثانه بوده و مبتلایان به پرستات، اشخاص عصبانی، مبتلایان به رماتیسم و نقرس باید از آن پرهیز نمایند.)

این سبزی که به نام مارچوبه فروخته می شود، خاصیت غذایی زیادی ندارد ولی زود هضسم بوده اشتها را زیاد میکند. آن را خوب بشویید و پوست آن را در بیاورید، ولی دور نریزید. بعد آن را دو دقیقه در آب جوش بگذارید. به آن چاشنی زده میل نمایید و بعد پوست آن را در آب جوشانده بپزید تا آش خوبی به دست آید.

برای زیاد شدن ادرار پنجاه گرم ریشه آن را در یک لیتر آب پنج دقیقه بجوشانید و روزی پنج فنجان ناشتا بنوشید. این جوشانده را چنان که گفتیم باید (کسانی که مجرای ادرارشان زخم است ننوشند) سرهای مارچوبه را در هاون بکوبند و بعد شیره آن را کشیده با دو برابر شکر بجوشانند تا شربت غلیظی به دست آید و روزی سه قاشق سوپخوری از آن را به مبتلایان به امراض قلبی، بسته شدن مجرای طحال و کبد و یرقان بدهند تا بهبود یابند. برای این که این شربت مفیدتر شود، بهتر است در موقع تهیه آن را روی یک آبجوش (حمام ماری) بگذارید تا حرارت مستقیم به آن نرسد.

ماش

از نظر مواد قندی و نشاسته ای ماش ضعیف، و از نظر مواد سفیدهای غنی، و در حقیقت قدرت سازندگی ماش از خاصیت غذایی آن می باشد. به همین جهت می توان ادعا کرد که برای رژیم لاغری غذایی بهتر از ماش پیدا نمی شود. با این که ماش از قدیم در ایران فراوان بوده و هست و با این که خیلی

زود گرسنه را سیر میکند و هیچ گونه خاصیت چاق کننده ندارد و از خوردن آن ضرری متوجه اشخاص نمی شود، معذالک پزشکان و داروسازان و غذاشناسان آن را نادیده گرفته اند و برای لاغر شدن و لاغر کردن از ماش استفاده نمی کنند. ماشی از تمام حبوبات زودتر هضم می شود و به هیچ وجه در معده تولید نفخ نمی کند، مشروط بر این که پوست آن را گرفته باشند، در غیر این صورت پوست دانه آن قابض بوده، ایجاد یبوست میکند و به علت داشتن ویتامینهای (آ) و (ب) مقوی نیروی بینایی و اعصاب می باشد، درمان سردرد حاد و آب ریزش بینی میباشد و سرفه و تب را تسکین میدهد، پخته ماش با روغن بادام و یا روغنهای گیاهی مولد خون صالح است و پخته آن با پوست و ترشیها شکم روش را بند می آورد.

با این که طبیعت ماش سرد است، لوزالمعده را وادار به ترشح انسولین نکرده، قند خون را پایین میآورد. طبیعت در وجودش درشتی و نرمی را به هم آمیخته، هم برای لینت و هم بند آمدن شکم مفید میباشد اگر منظور لینت مزاج است، از دانه های پوست کنده آن استفاده شود و بالعکس اگر برای قبض معده است، آن را با پوست به کار برید.

ماش را در آب جوشانده، آب آن را که لعابدار و نرم کننده است، دور بریزید. آب آن را عوض کرده دوبار بپزید، سپس میل کنید، اگر برای تسکین فشار صفرا و یا خون است آن را با انار یا سماق میل کنید و کسانی که مزاجشان سرد و معده شان رطوبت زیاد دارد، باید ماش را همراه ادویه مثل دارچین، فلفل و یا زنجبیل میل نمایند. صاحبان مزاج گرم با چاشنیهایی مثل: رب انار، رب گوجه فرنگی، آب سماق و غیره بزند.

ضماد پخته آن با سرکه برای مبتلایان به اگزما و امراضی جلدی نافع است، مالیدن پخته دانه های آن برای اعضاء بدن که خواب رفته و بیحس شده است، مفید است و درد آنها را تسکین می دهد. با ماش می توانید ماشپلو یا آش ماش و قلیه کدو که از غذاهای ایرانی است تهیه کنید. در آش ماش شلغم، کدو، هویج هم میتوانید اضافه کنید و به خواص آن بیفزایید. آش ماش با شلغم مرهم سینه بوده. آن را نرم و باز می نماید و ضد یبوست هم می باشد.

برای تهیه قلیه کدو، ماش و کدو و گوشت را کمی سرخ کرده، آب ریخته بگذارید بجوشد، بعد دانه های پوست کنده (متعشر) آن را جداگانه با آب پخته به آن بیفزاید و بعد روی آتش بگذارید و به هم بزنید تا آب آن تقریباً تمام شود و بعد به آن پیاز داغ با سر داغ اضافه کنید. بعضیها به آن مقداری کوفته ریزه اضافه میکنند. قلیه هویج با ماش هم با همین دستور تهیه میشود و قله کدو و هویج با ماشی طعم خوشی دارد.

قلیه ها غذاهای مخصوص ایرانی هستند که تهیه آن تقریبا منسوخ شده و در کتاب جامعه الحکمتین شرح مبسوطی دارد که مفصل است و بیش از این سخن به درازا می کشد.

از من بپرس 2