با انواع سنگ های دستگاه ادراری و علائم آن ها بیشتر آشنا شوید

آشنایی با انواع سنگ های مربوط به دستگاه ادراری و علائم آن ها

سنگ های ادراری چه علائمی دارند؟

سنگ بر حسب این که در کجای دستگاه ادراری قرار دارد، از بی علامت تا شدیدا دردناک می شود.

۱-سنگ کالیس

گاهی سنگ در ابتدای راه ورودی کالیس ایجاد می شود و همان جا باقی می ماند. این نوع از  سنگ ها در صورت عدم رشد معمولا مشکلی به وجود نمی آورند. تشخیص این گونه سنگ ها کاملا اتفاقی است. یعنی مثلا در عکسی که به دلیل دیگری گرفته شده است نمایان می شوند. گاهی سنگ در گردن کالیس قرار می گیرد و انسداد آن را سبب می شود. این گونه سنگ ها به خصوص اگر با عفونت همراه باشند، سبب حالتی موسوم به «پیو کالیس» می شوند.

در مراحل بعد کم کم بافت تحلیل می رود و صدمه گسترش می یابد. رشد این سنگ ها در نهایت سنگ های لگنچه یا همان طور که بعدا اشاره خواهد شد «شاخ گوزنی» را پدید می آورد.

۲-سنگ لگنچه

همان طور که قبلا اشاره شد، سنگ های لگنچه در نتیجه ی رشد سنگ های کالیس به خصوص زمانی که امکان عبور آن ها از محل اتصال حالب به لگنچه وجود ندارد، ایجاد می شوند. این سنگ ها به محض تشخیص داده شدن باید به طرق مختلف خارج شوند.

۳-سنگ حالب

سنگ هایی که به حالب وارد می شوند، در صورتی که از پنج میلی متر بزرگ تر نباشند امکان دفع خود به خود دارند. این سنگ ها درد خاصی را به وجود می آورند که به کولیک معروف است.

اصولا برای دفع خود به خود سنگ های حالب هیچ قاعده ای وجود ندارد. یعنی در حالی که گاهی سنگ های بزرگ دفع خود به خود دارند. سنگ های کوچکتر از ۵میلی متر انسدادهای شدید و کامل ایجاد می کنند.

بیمارانی وجود دارند که برای سنگ های بسیار کوچک تحت عمل جراحی قرار گرفته اند، و یا افرادی هستند که درست در لحظه ی شروع جراحی روی تخت عمل، سنگ بسیار درشت خود را دفع کرده اند.

همان طور که در بالا ذکر شد، محل انسداد معمولا در نواحی تنگ حالب است. این نواحی تنگ به قرار زیرند:

۱- محل اتصال لگنچه به حالب

۲- محل عبور عروق لگنی از روی حالب

۳- محل ورود جالب به مثانه

به طور کلی اگر سنگ در محل اتصال لگنچه به حالب گیر کند، و سبب انسداد شود، پهلوی همان طرف به شدت دردناک و حساس می شود. این درد در مسیر حالب انتشار می یابد عوام این نحوه ی انتشار در به پایین را «تیر کشیدن» می گویند؛ که از مختصات سنگ های ادراری محسوب می شود.

اگر محل انسداد در ناحیه ی عبور عروق لگن باشد، معمولا قسمت پایین سمت راست شکم دردناک می شود. این نوع سنگ ها به راحتی با آپاندیسیت اشتباه می شوند؛ زیرا از نظر علایمی که ایجاد می کنند به این بیماری که یک فوریت جراحی محسوب می شود، بسیار شباهت پیدا می کنند.

بالاخره اگر سنگ در شایع ترین محل گیرکردن آن در حالب، یعنی «محل ورود حالب به مثانه» انسداد ایجاد کند. درد پهلو به سمت پایین و به خصوص ناحیه ی شرمگاهی تیر می کشد. در این حالت معمولا علایم تحریکی شدیدی در مثانه ظاهر می شود. از جمله:

۱- حس شدید دفع ادرار

۲- ادرار مکرر

۳- سوزش حین ادرار کردن

۴- سنگ مثانه

همان طور که اشاره شد، سنگ های مثانه اکثرأ در اثر عدم دفع سنگ های حالب که وارد این عضو می شوند، شکل می گیرند. این سنگ ها در افرادی که مشکلات انسدادی در گردن مثانه (مثلا بزرگی پرستات) یا مجرای ادرار دارند، بیشتر دیده می شوند. همان طور که گفته شد، سنگ های مثانه در دنیای امروز در سرزمین های فقیر به خصوص هندوستان، اندونزی یا چین دیده می شود. از طرف دیگر اگر در غذای روزانه میزان «فسفات و پروتیین» کم باشد، سنگ مثانه تشکیل می شود. در مناطق گرم دنیا به دلیل «کم آبی» و به خصوص «اسهال و استفراغ» این سنگ ها بیشتر تکوین می یابند.

هم اکنون تعداد زیادی از کودکان محروم در جهان سوم به سنگ مثانه مبتلایند. با عنایت به ساختار تشریحی ناحیه ی شرمگاهی در پسربچه ها، دفع سنگ های مثانه با اشکال رو به روست. این خود چرایی شیوع فراوان این نوع سنگ ها را در پسربچه ها توجیه می کنند. اصولا دختربچه ها کمتر دچار سنگ مثانه می شوند.

اگر در خروجی مثانه به هر دلیل (شایع ترین بزرگی پرستات است) انسداد وجود داشته باشد، سکون و ماندگاری ادرار زمینه ساز تشکیل سنگ در مثانه خواهد شد.

در افرادی که دچار قطع نخاع می شوند، با عنایت به مشکلات ادراری، برای تخلیه مثانه بعضا از لوله های مخصوصی موسوم به «فولی»(Foley) استفاده می شود. خود این لوله ها می توانند سبب تشکیل سنگ باشند. اگر در جراحی روی مثانه از نخ های غیرقابل جذب استفاده شود کم کم به مانند هسته ای سبب رسوب مواد و تشکیل سنگ می شوند.

علایم سنگ مثانه معمولا در زمینه ی علت اصلی ظاهر می شوند. یعنی اگر سبب اصلی وجود انسداد در گردن مثانه (بزرگی پرستات) باشد، طبیعتا علایم مربوط به این بزرگی نمایان خواهند بود.

شاخص ترین علامت مثانه توقف ناگهانی جریان ادرار است، که در اثر قرارگیری ناگهانی سنگ در مسیر ادرار ایجاد می شود.

۵-سنگ شاخ گوزنی

همان طور که اشاره شد، این سنگ ها در اثر رشد تدریجی سنگ های کالیس یا لگنچه ایجاد می شوند. علت نام گذاری خاص این سنگ ها شکل ویژه ای است که در عکسهای آنها می بینیم. این شکل بسیار شبیه به شاخ گوزن است؛ یعنی در اثر قالب گیری دستگاه جمع کننده ی ادرار شکلی شبیه به شاخ گوزن ظاهر می شود.

برای درمان سنگ ادراری به چه کسی باید مراجعه کرد؟

سنگ ادراری به خصوص زمانی در درون حالب انسداد ایجاد می کند، از فوریت های اورلژی محسوب می شود. سراغ بیماران سنگی را در بخش فوریت های بیمارستان ها و در نیمه های شب می توان گرفت. اکثر قریب به اتفاق سنگ های ادراری به خصوص اگر بزرگتر از ۵میلی متر نباشند، و مشکل زمینه ای هم وجود نداشته باشد، دفع میشوند.

دفع سنگ معمولا بسیار دردناک است. همان طور که گفته شد، در بخش فوریت تمام بیمارستان ها به مواردی از این بیماران برخورد می کنیم.

با توجه به طبیعت ناگهانی بودن جریان دفع سنگ معمولا اطبای عمومی اولین پزشکانی هستند که با بیماران سنگی برخورد می کنند. اقدامات اولیه نیز در اکثر موارد توسط این دسته از پزشکان انجام می گیرد.

در هر حال درمان سنگ و مشکلات ناشی از آن بعضا از ظرایف و دقایقی برخوردار است که لزوم نظارت و اقدامات پزشکان متخصص در این خصوص را می طلبد. ارولژیست ها پزشکانی هستند که تخصص خود را در جراحی کلیه، حالب و مثانه گرفته اند. درگیرترین متخصصین پزشکی در درمان سنگ این پزشکان به شمار می آیند.

در مراجعه به ارولژیست چه اقداماتی انجام می گیرد؟

یک ارولژیست قبل و مقدم بر همه چیز به سابقه ی بیماری هایی که سبب بستری شدن بیمار می شوند، اهمیت می دهد. کسانی که از دو پا فلج هستند یا برای مثال به دلیل شکستگی استخوان ران مدت ها بستری بوده اند، مقدار زیادی کلسیم را از طریق ادرار دفع می کنند. این واقعیت زمانی که با کاهش سرعت و جریان ادرار (که در این بیماری بروز پیدا می کند) همراه می شود ، زمینه مناسبی برای سنگ سازی مهیا می کند. یعنی از یک سو با کاهش سرعت جریان ادرار و از سوی دیگر با افزایش میزان کلسیم آن، شرایط به نفع ایجاد سنگ تغییر می یابد. نتیجه نهایی سنگ سازی است.

به علاوه به شغل بیمار نیز باید توجه کرد؛ اگر محیط کار بیمار گرم باشد مثل کار در شوفاژخانه ها یا آجرپزی ها) و یا طبیعت شغل وی از تحرک کمی برخوردار باشد (نظیر شغل های دفتری و پشت میز نشینی) سنگ سازی فراوان تر اتفاق می افتد.

سابقه ی خانوادگی بیمار نیز باید مورد توجه قرار گیرد. بعضی از سنگ ها مثل سنگ های اسید اوریکی یا سیستینی اصولا زمینه خانوادگی دارند. به علاوه باید به داروهایی که بیمار مصرف می کند نیز توجه مبذول داشت. مصرف داروهای ضد درد و مسکن یا ضد اسیدها بیمار را مستعد سنگ سازی می سازد. مصرف بی رویه ی شیر یا مواد لبنی غنی از کلسیم زمینه ی مناسبی برای تشکیل سنگ های کلسیمی مهیا کند.

اورلوژیست از بیمار معاینه ی دقیقی به عمل می آورد. اهم توجه پزشک در این معاینه به حساسیت پهلوها و یا وجود توده هایی در گردن معطوف می شود. در پشت غده ی تیرویید چهار غده ی ریز موسوم به پاراتیرویید قرار دارند بزرگی این غده با افزایش کلسیم در ادرار همراه می شود و در نتیجه سنگ سازی را تسریع می کند. در بسیاری از موارد این بیماران به دلیل سنگ های ادراری تولید شده شناسایی می شوند.