آیا علائم بیماری ام اس را میشناسید؟/ برخی از درمان های بیماری ام اس

علایم بیماری ام اس

از آنجایی که دانشمندان بطور کلی عقیده دارند که حملات خود ایمنی به مبلینها باعث بروز بیماری ام اس می گردد، بسیاری از محققین در تلاش هستند که کشف کنند که چگونه حمله به میلین در افراد مختلف باعث بوجود آمدن علایم و مشکلات متفاوتی می شود. یک تیم از دانشمندان به سرپرستی دکتر سارا آبرومسون (Sara Abromson) در دانشکده پزشکی دانشگاه هاروارد کشف کرده اند که بعضی از انواع تی سل ها در موشها به میلین در قسمتهای پایین تر مغز حمله میکند و باعث مشکلات خاص آن مناطق می شود. هدف نی سلهای دیگر، قسمتهای دیگر مغز می باشد و بنابراین آنها نیز سبب مشکلات آن مناطق می گردند. دکتر آبرومسون و همکارانش در حال تلاش بر روی این موضوع هستند که آیا بعضی از مواد شیمیایی در قسمتهای مختلفی از مغز وجود دارد که باعث جذب و کشیده شدن بعضی از تی سل های خاص به سمت خودشان بشوند یا خیر.

در تحقیق دیگری که به نام پروژه آسیب ام اس معروف می باشد و در کلینیک مایو در مینه سوتای سال : آمریکا در حال انجام است علت اینکه چرا در افراد مختلف، بیماری ام اس باعث علایم متفاوتی میشود جستجو می گردد. دانشمندان بر روی نمونه هایی از پلاک ها یا ضایعات ام اس که از بافتهای کوچکی از مغز بیماران به دست می آید تحقیق می کنند. این نمونه برداری (بیوپسی) از مغز را سپس به آزمایشگاه می فرستند تا بر روی آن بررسی های لازم بعمل آید. یافته های اولیه از این آزمایشها نشان میدهد که ضایعات با پلاک های ام اس که از بیماران مختلف به دست آمده است دارای الگوهای متفاوتی از از بین رفتن میلین می باشد و سطوح مختلفی از فعالیت پروتئین ها و سلولهای ایمنی در آنها دیده می شود. دکتر کلودیا لوچیشی (Claudia Luochinneti) که سرپرستی این گروه تحقیقاتی را عهده دار می باشد، در این مورد چنین اظهار می دارد: “یافته هایی که تا کنون در این آزمایشات به دست آورده ایم نشان می دهد که ممکن است چندین نوع مختلف ام اس وجود داشته باشد و این انواع مختلف نیز ممکن است بعلت سلولهای ایمنی متفاوتی ایجاد شده باشند. ام اس ممکن است سندرومی از چندین بیماری مختلف باشد. یک تیم تحقیقاتی به سرپرستی دکتر سانتو چیو (Sanntuccio) در میلان ایتالیا مشغول تحقیق بر روی پلاک های ام اس هستند و کشف کرده اند که بیماران مبتلا به ام اس نوع پیشرونده – اولیه دارای پلاکهای کمتری هستند اما آكسون سلولهای عصبی آنها نسبت به افرادی که به ام اس نوع پیشرونده – ثانویه مبتلا هستند آسیب بیشتری دیده است. بعلاوه آنها کشف کرده اند که بیمارانی که دارای آسیبهای بیشتری در قسمت گردنی نخاع هستند دچار ناتوانی های شدیدتری نسبت به کسانی که در قسمتهای دیگری دچار ضایعه هستند می باشند. چنین یافته هایی می تواند در مورد بعضی از انواع بیماری ام اس منجر به پیشرفتهایی در امر تشخیص و درمان شود.

تحقیق جدید دیگری که بر روی صدمات عصبی صورت گرفته است بر روی اثرات تخریب تمام آکسون و علایمی که این تخریب ایجاد می کند و نیز بر روی پیشرفت بیماری در طولانی مدت متمرکز شده است. برای مثال، امروزه تصور می شود که بیشتر ناتوانی های غیر قابل برگشتی که در بیماران مبتلا به ام اس دیده می شود ممکن است بعلت صدماتی باشد که به آكسونها وارد می آید، زیرا آکسونها بطور طبیعی قادر نیستند که خود را ترمیم نمایند اما میلبنها گاهی اوقات ترمیم می شوند. بنابراین آکسونهای آسیب دیده تقریبا همیشه صدمه دیده باقی می مانند اما میلینها شانس این را دارند که خودشان را ترمیم کنند.

تحقیق در مورد درمان های جدید

همچنان که پزشکان اطلاعات بیشتری در مورد مواد شیمیایی موجود در بدن، سلولهای ایمنی و سایر عواملی که در ایجاد بیماری ام اس اهمیت دارند به دست می آورند، این بافته ها باعث می شود که درهای تازه ای به سمت درمان های جدید و نیز پیشگیری از این بیماری باز شود. یکی از قسمتهای اصلی در امر تحقیق برای کشف درمانهای تازه، انجام آزمایش بر روی داروهای جدید می باشد. در ابتدا، محققین داروهای جدید را در آزمایشگاه بوجود می آوردند و برای اینکه اثر آنها و بی خطری شان را مشخص نمایند آنها را بر روی حیوانات آزمایشگاهی امتحان می کنند. وقتی یک دارو توانست که آن مرحله را با موفقیت طی نماید، پزشکان شروع به آزمایش آن بر روی انسانها . می کنند. اکثر این تحقیقات بالینی توسط انستیتوهای تحقیقاتی و با شرکت های دارویی پشتیبانی می شوند و مخارج آنها از این طریق تأمین می گردد. آنها در چندین بیمارستان و کلینیک در سرتاسر جهان تحقیقات خود را انجام می دهند. بیماران می توانند از آزمایشهایی که بر روی داروهای جدید در حال انجام است از طریق انجمن ام اس، ژورنالهای پزشکی با از پزشک خود، اطلاعات را کسب نمایند و در صورتی که مایل باشند می توانند بطور داوطلبانه در این آزمایشها شرکت نموده و از داروهای جدید استفاده نمایند. در ایالات متحده آمریکا این آزمایشهایی که بر روی داروهای جديد انجام می شود توسط سازمان غذا و دارو  نظارت می شود و قوانین ومقررات . خاصی در این مورد وجود دارد. در کشورهای دیگر نیز چنین سازمانهای مشابهی وجود دارد که بر روی این آزمایشها نظارت می کنند. بیمارانی که بطور داوطلبانه در این آزمایشها شرکت می کنند و داروهای جدید بر روی آنها امتحان می شود، از این نکته اطلاع دارند که این داروی جدید ممكن است هیچ اثری بر روی آنها نداشته باشد. قبل از اینکه یک داروی جدید بتواند مورد تایید قرار گرفته و وارد داروخانه ها شود، سه یا چهار مرحله را باید بطور موفقیت آمیز پشت سر بگذارد.

در مرحله اول، تعداد کمی از بیماران (معمولا کمتر از بیست بیمار) این داروهای جدید را  استفاده می کنند تا معلوم شود که آیا این دارو بی خطر می باشد یا خیر و چه مقدار باید از آن در روز مصرف شود. عوارض جانبی احتمالی این دارو بر روی تک تک این بیماران بررسی می شود. در مرحله دوم بر روی تعداد بیشتری از بیماران (حدود صد نفر) و به مدت چندین سال این بررسی ادامه می یابد. اگر مشخص شد که این درمان هیچ استفاده ای ندارد، این آزمایش متوقف شده و دارو را دوباره به آزمایشگاه می فرستند تا بر روی آن کار شود. از سوی دیگر، اگر معلوم شد که این داروی جدید دارای اثرات خیلی خوبی بوده و در کوتاه مدت نیز دارای عوارض جانبی اندکی می باشد ممکن است سازمان غذا و دارو (FDA) آن را بعنوان یک مورد ویژه فرض نموده و مدت این مرحله را کوتاه نماید تا افراد بیشتری هر چه زودتر بتوانند از آن استفاده نمایند.

در مرحله سوم هزاران بیمار در این آزمایش شرکت می کنند و این افراد را بطور تصادفی در دو گروه به نام گروه آزمایشی و گروه کنترل تقسیم بندی می کنند. به افرادی که در گروه آزمایشی قرار دارند داروی جدید داده می شود اما به افرادی که در گروه کنترل قرار دارند دارویی داده می شود که هیچ اثر با خاصیتی نداشته و فقط شکل آن شبیه به دارو می باشد (این دارو را اصطلاحا پلاسبو می نامند. نتایجی که از گروه کنترل به دست می آید به متخصصین آمار نشان میدهد که آیا اثرات مثبتی که دیده می شود بعلت انتظاراتی است که از این دارو وجود دارد و با اینکه خود دارو باعث ایجاد این اثرات شده است.

البته به خود بیماران گفته نمی شود که در گروه کنترل قرار دارند و یا در گروه آزمایشی. این نوع از تحقیقات علمی را اصطلاحا تحقیق یک سویه کور ( Single-blind مینامند زیرا یک طرف قضيه (یعنی بیماران از این موضوع اطلاعی ندارند که آیا دارویی که می خورند داروی واقعی است و با اینکه شبیه دارو (پلاسبو) می باشد. در بعضی از تحقیقات علمی لازم است که از روش بسیار مطمئن تری که به آن تحقیق دو سویه کور( Double blind ) گفته می شود استفاده شود، در این روش نه به بیماران و نه پزشکانی که بر روی این موضوع کار میکنند گفته نمی شود که در گروه کنترل قرار دارند و یا اینکه در گروه آزمایشی.

بعد از اینکه مرحله سوم با موفقیت به اتمام رسید، سازمان غذا و دارو (FDA) ممکن است اجازه دهد که داروی جدید وارد بازار شود و همه بیماران از آن استفاده نمایند. تحقیقات بیشتر که به آن مرحله چهارم گفته می شود نیز بعد از اینکه دارو وارد داروخانه ها شد و همه بیماران از آن استفاده کردند انجام می شود. در مرحله چهارم، اطلاعات بیشتری در مورد عوارض جانبی دارو و اثر آن بر روی سایر بیماریهایی که افراد دارند به دست می آید.

مشکلات خاص آزمایش های بالینی دارویی بر روی ام اس

از آنجایی که بیماری ام اس یک بیماری غیر قابل پیش بینی می باشد و بعلت اینکه هر بیماری علایم و مشکلات متفاوتی را دارا می باشد و روند پیشرفت بیماری نیز در هر فردی متفاوت می باشد، انجام آزمایشهای بالینی در مورد داروهای جدیدی که کشف می شوند بسیار مشکل تر از موارد مشابه در سایر بیماریها می باشد. فروکش کردن های طبیعی که در بیماری ام اس بطور معمول ایجاد می شود ممکن است به حساب داروی جدید گذشته شود. به همین طریق، عودهای بیماری را نیز می توان اشتباهی به اثر بد دارو نسبت داد. قبل از اینکه یک دارو بتواند بعنوان اینکه یک داروی مؤثر و خوبی است و یا اینکه هیچ اثری ندارد و داروی بدی است معرفی شود باید آزمایشهای بسیار زیادی بر روی بیماران انجام شود. بخاطر اینکه گاهی اوقات بعضی از داروها فقط برای بعضی از انواع خاص ام اس ساخته می شوند ، انتخاب بیمارانی که مناسب داروها هستند نیز از مشکلات آزمایشهای بالینی داروها می باشد. برای مثال، داروهایی که برای درمان ام اس نوع پیشرونده آزمایش می شود را نمی توان بر روی بیمارانی که دچار ام اس نوع عود کننده – فروکش کننده هستند آزمایش کرد.

دارو های آزمایش شده

انواع مختلفی از داروهایی که برای درمان ام اس ساخته شده اند در حال حاضر در مراحل مختلفی از آزمایشهای بالینی بر روی بیماران هستند. برای مثال، داروهای ضد سرطان کلادريبين (Cladribine)، متوترکسات (Methotrexate) و ریتوکسیماب (Rituximab) به نظر می رسند که پیشرفت بیماری را آهسته و گند مینمایند اما دارای عوارض جانبی بسیار خطرناکی می باشند، بنابراین از آنها فقط در بیمارانی که سایر داروها کمکی به آنها نمی کند استفاده میکنند. داروی تالیدومید (Thalidomide) که معروفيت آن بخاطر مشکلاتی است که چندین سال قبل برای نوزادان خانمهایی که در هنگام حاملگی از این دارو بعنوان برطرف کننده تهوع صبحگاهی استفاده می کردند ایجاد کرده بود، یک داروی تنظیم کننده سیستم ایمنی می باشد که به نظر می رسد دوره بیماری ام اس را کوتاه نماید و بر روی بیمارانی که دچار ام اس نوع پیشرونده – اولیه می باشند آزمایش شده است. داروی ماینوسیکلین که یک آنتی بیوتیک می باشد و در حال حاضر برای درمان بسیاری از بیماریهای عفونی از آن استفاده می شود، به نظر می رسد که باعث کاهش التهاب میلین در حیواناتی که به بیماری آنسفالومیلیت آلرژیک آزمایشگاهی (EAE) دچار شده اند می شود. این دارو به تازگی بر روی افرادی که به بیماری ام اس دچار هستند به عنوان آزمایش مرحله یک در دانشگاه کالگاری (Calgary) کانادا مورد استفاده قرار گرفته است. در ژورنال معتبر پزشکی “لايست” (Lainect) در مورد پروژه ای که در سال ۲۰۰۲ میلادی انجام شده است چنین نوشته شده: دانشمندان در مورد اثرات خوب داروی ماینوسیکلین در درمان بیماری ام اس بسیار خوش بين هستند.

اخیرا در مورد تیم شقایق دریایی نیز در دانشگاه کالیفرنیا تحقیقاتی به عمل آمده و نشان داده شده که این سم می تواند باعث توقف و یا بهبود فلج موشهایی که مبتلا به EAE هستند بشود. به نظر می رسد که سم شقایق دریایی با جلوگیری از حمله تی سل ها به سلولهای عصبی، اثر خود را انجام می دهد و دانشمندان امیدوارند که بتوانند از این سم برای درمان بیماران مبتلا به ام اس نیز استفاده کنند. مواد دیگری که برای بلوک کردن روند ایمنی از آن استفاده می شود، ترکیباتی مصنوعی از موادی است که بطور طبیعی در بدن ساخته می شوند. یکی از این مواد اینترلوکین -۱۰ (۱۰-Interleukin) می باشد که ممکن است در توقف پیشرفت بیماری ام اس کمک کننده باشد. ماده دیگری که بطور مصنوعی ساخته میشود گاماگلوبین است که یک پروتئین سیستم ایمنی می باشد. آزمایش بر روی این مواد تازه شروع شده است و هنوز برای نتیجه گیری در مورد آنها زود میباشد. به غیر از داروهایی که برای گند کردن پیشرفت بیماری ام اس وجود دارند، چندین داروی دیگر نیز برای درمان علائم خاص این بیماری ساخته شده اند. داروی پروکارین (Prokarin) که بصورت چسبهای پوستی ساخته شده است برای برطرف کردن خستگی ای که در این بیماری دیده می شود بکار می رود. همچنین داروی سایلرت (Cylert) که در حال حاضر برای درمان خستگی استفاده می شود ممکن است در کاهش بعضی از مشکلات شناختی که در بسیاری از بیماران مبتلا به ام اس دیده می شود کمک کننده باشد.

ترکیب چند دارویی

به غیر از آزمایش بر روی داروهای جدید، پزشکان همچنین در حال امتحان کردن ترکیب چند داروی جدید و روشهایی برای تجویز داروهای فعلی می باشند. برای مثال، ترکیب داروهای آوونكس (Avonex) و کوپاکسون (Copaxone) و نیز ترکیب داروهای بتاسرون (Betaseron) و نووانترون (Novantrone) در حال حاضر برای گند کردن روند پیشرفت بیماری مورد استفاده قرار میگیرند و به نظر می رسد که ترکیب این داروها با یکدیگر بهتر از مصرف هر کدام از آنها به تنهایی باشد. چندین گروه از دانشمندان در حال حاضر سرگرم آزمایش انواعی از اینترفرون بتا هستند که می توان آنها را از طریق خوراکی و یا از طریق بینی مصرف نمود. ابداع چنین روشهایی باعث می شود که بیماران از تزریق مکرر این دارد که می تواند ناراحت کننده باشد رهایی یابند. استفاده آزمایشی دیگری که از داروهای ام اس در حال انجام است، آزمایش این موضوع میباشد که آیا اینترفرون بنا و اینترفرون بتا ۱–a می توانند در درمان انواع پیشرونده بیماری ام اس  به غیر از عود کننده-فروکش کننده موثر باشند یا خیر.

درمان با استفاده از میلین

ارزیابی انواعی از داروهای جدید و فعلی برای درمان بیماری ام اس، فقط یک شاخه از تحقیقاتی است که دانشمندان برای درمان این بیماری در آینده نزدیک از آن استفاده میکنند. بعضی از محققین در حال بررسی بر روی روشهایی هستند که بطور کلی باعث متوقف کردن بیماری شود. در یک روش آزمایشی که به نام “القاء تحمل ایمونولوژیک” معروف می باشد به بیماران مبتلا به ام اس، پروتئین میلین را از طریق خوراکی می دهند. منطقی که پشت این قضیه نهفته این است که موادی که خورده می شوند معمولا از طرف سیستم ایمنی بدن به عنوان اجسام بیگانه و ناشناخته شناسایی نمی شوند. غذا برای فردی که آن را می خورد یک چیز خارجی و بیگانه است اما بطور طبیعی این غذا مورد حمله سلولهای ایمنی بدن قرار نمی گیرند. دانشمندان می گویند که اگر پروتئین میلین از طریق دهان و بصورت خوراکی به بیمار داده شود، شاید بدن بیمار تخریب آنها را متوقف نموده و در نتیجه از حملات آن پیشگیری شود.

یکی دیگر از درمانهای آزمایشی که در آن از میلین استفاده می شود، امتحان نمودن راههایی است که کمک شود خود حفاظ ایمنی سلولهای عصبی (یعنی میلین) خودش را ترمیم نماید. یکی از این روشها بررسی بر روی اولیگودندروسیتها (Oligodendrocytes) می باشد که همان سلولهای سازنده میلین هستند. به نظر می رسد که این سلولها بعد از حملات حاد ام اس، دیگر قادر به ساختن میلین نمی باشند. تحقیقات دیگری نیز بر روی فاکتورهای رشد شیمیایی که اصطلاحا به آنها “نورگولین” (Neuregulins) گفته می شود در جریان است. این فاکتورهای رشد به سلولهای خاصی علامت می دهند تا شروع به ساخت میلین جدید کنند. راه دیگری که دانشمندان در حال بررسی آن هستند، تلاش برای پیوند زدن میلین سالم به بیماران مبتلا به ام اس می باشد. در سال ۲۰۰۱ میلادی دانشمندان دانشگاه يئل (Yale) اولین اقدام را در این مورد انجام دادند و سلولهای تولید کننده میلین را از قسمتهای دیگری از بدن خارج از مغز و نخاع) برداشتند و به داخل پلاکهای ایجاد شده در مغز چندین بیمار مبتلا به ام اس پیوند زدند. نتایج این اقدام هنوز از طرف دانشمندان گزارش نشده است، اما پزشکان امید زیادی دارند که اگر این روش به خوبی کار کند، گام بزرگی در درمان این بیماری برداشته خواهد شد.

سایر روش های آزمایشی

دو روش آزمایشی دیگری که برای درمان بیماری ام اس ابداع شده است عبارتند از: تعویض پلاسمای خون و پیوند مغز استخوان. در روش تعویض پلاسمای خون، پزشکان تا آنجا که ممکن است پلاسمای خون بیمار را بیرون میکشند (پلاسما به قسمت مایع خون به غیر از گلبولهای آن گفته می شود) سپس بجای آن پلاسمای مصنوعی را که از محلول پروتئین و نمک ساخته شده وارد رگهای بیمار می کنند. این کار با استفاده از دستگاهی به نام ماشین پلاسمافرز (Plasmaphoresis انجام می شود. در هر بار حدود نصف فنجان تا یک و نیم فنجان خون بیمار گرفته میشود ، پلاسمای آن از گلبولها جدا می گردد، پلاسما دور ریخته می شود، گلبولهای جدا شده با پلاسمای مصنوعی مخلوط می شود و از طریق یک رگ دیگر بیمار، به او باز گردانده می شود. این کار به مدت چند ساعت و در چند جلسه انجام می شود تا خون بیمار از پلاسمای طبیعی خودش پاک گردد. منطقی که پشت این روش نهفته است آن است که از آنجایی که پلاسمای خون حاوی آنتی بادی ها و سایر مواد شیمیایی ایمنی می باشد که به میلین حمله می کنند، تعویض آن با پلاسمای مصنوعی باید از روند خود ایمنی حمله به میلین جلوگیری نماید.

نتایج اولیه روش درمانی که در کلینیک مایو (Miayo) در آمریکا انجام شده است نشان می دهد که بیماران مبتلا به ام اس که در عرض دو هفته، هفت بار تعویض پلاسما داشته اند، بهبود قابل توجهی پیدا کرده اند، گر چه این افراد بعلت از دست دادن مقداری از گلبولهای قرمزشان تا حدودی کم خون شده اند. پزشکان امیدوارند که با اصلاح این روش و رفع معایب آن، از این مشکل کم خونی نیز رهایی یابند و این روش را بتوان بخوبی برای بیمارانی که به سایر درمانهای ام اس جواب نمی دهند، بکار برد. پیوند مغز استخوان که در حال حاضر برای درمان بعضی از سرطانها از آن استفاده می شود روش دیگری است که بر روی بیماران مبتلا به ام اس که به سایر درمانها جواب نمی دهند، در حال آزمایش می باشد. مغز استخوان که یک بافت اسفنجی و نرم در داخل استخوان ها می باشد و تولید گلبولهای خون به عهده آن است را با روش خاصی از بین برده و بجای آن از مغز استخوان تازه ای که از سلولهای خود فرد رشد داده شده است و یا اینکه از مغز استخوان فرد دیگری استفاده می کنند.

مغز استخوانی که پیوند زده می شود دارای هیچکدام از سلولهای ایمنی که به میلین حمله می کنند نمی باشد، در نتیجه می تواند بطور بالقوه باعث متوقف شدن روند پیشرفت بیماری ام اس شود. این پیوندها بسیار خطرناک می باشند و بسیاری از بیماران در اثر عوارض آن خواهند مرد، اما این پیوندها می توانند در بیمارانی که دارای شرایط ناامید کننده ای باشند شانس بهبودی را ایجاد نمایند.

آیا بالاخره برای ام اس درمانی پیدا خواهد شد؟

از آنجایی که دانشمندان و پزشکان به کشفیات خود در مورد بیماری ام اس ادامه می دهند و هر روز پیشرفت های خوبی در درک و نحوه درمان این بیماری به دست می آید. این سؤال که چه وقت و چگونه این بیماری را می توان بالاخره درمان نمود، بسیار پرسیده می شود. متخصصین در این امر توافق دارند که در حال حاضر نمی توان پیش بینی نمود که چقدر طول خواهد کشید که برای این بیماری یک درمان قطعی پیدا شود. انجمن ملی ام اس آمریکا در مورد وسعت این کار چنین اظهار می دارد: “برای بوجود آمدن درمان ام اس که علایم بیماری را از بین برده و فعالیت بیماران را به وضعیت قبل از بیماری در آورد، چندین گام مهم در زمینه متوقف کردن روند از بین رفتن میلین، میلین سازی دوباره و ترمیم آسیب آکسونها باید برداشته شود.” گر چه هنوز امکان ندارد که بگوییم چه وقت و چگونه این بیماری درمان خواهد شد، اما افراد مبتلا به ام اس دلیل خوبی دارند که به این امر خوش بین باشند زیرا در عصری زندگی می کنیم که موفقیت های غیر قابل انتظاری در تحقیق و درمان بیماری ها به دست می آید.