آشنایی بیشتر با ساختمان دندان و لثه

با ساختمان دندان ها و لثه ی خود بیشتر آشنا شوید

عمل اصلی دندان ها، خرد کردن غذاها و آماده کردن آنها برای هضم شدن می باشد. دندان ها همچنین به ما کمک می کنند که به خوبی بتوانیم حرف بزنیم و به صورت ما شکل می دهند. هر یک از ما در طول زندگی مان، دو سری دندان بدست خواهیم آورد (یعنی دندان های شیری و دندان های دائمی). لثه ها کمک می کنند که دندان ها محکم بر روی فک قرار بگیرند و باعث می شوند که ریشه دندان ها از پوسیدگی در امان بمانند. دندان ها و لثه ها در مقابل جرم دندان آسیب پذیر می باشند. جرم دندان که ترکیبی چسبنده از باکتریها، بزاق و خرده های غذا می باشد می تواند باعث پوسیدگی دندان ها و پیدایش بیماری لثه شود.

صد سال پیش یعنی در ابتدای قرن بیستم میلادی، اکثر افراد تا وقتی که به سن ۶۰ سالگی شان می رسیدند هیچ دندانی در دهانشان باقی نمی ماند و تمام دندان های خود را بر اثر پوسیدگی دندان از دست می دادند. اما امروزه بخاطر پیشرفتهایی که در مراقبت و بهداشت دهان و دندان ایجاد شده و نیز به خاطر بهبود وضع تغذیه و اضافه کردن فلوراید به آب لوله کشی، بسیاری از افراد تا آخر عمرشان دندان هایشان را حفظ می کنند.

ساختمان دندان ها

قسمتی از دندان که در بیرون از لثه قرار دارد را اصطلاحا تاج دندان (Crown) می نامند. قسمت زیر آن که در زیر لثه قرار دارد ریشه دندان می باشد. تاج دندان توسط لایه ای محکم به نام مینا (Enamel) پوشیده شده است. مینای دندان، سفت ترین و محکم ترین ماده ای است که در بدن وجود دارد. مینای دندان از کریستال های نمک که به شکل میله هستند ساخته می شود و قادر به بازسازی خودش نمی باشد. در نتیجه مینای دندان ممکن است در نهایت توسط سائیدگی و فرسایش از بین برود و با اینکه بر اثر اسیدهایی که در غذاها و نوشیدنی ها وجود دارند و یا توسط باکتریهایی که داخل جرم دندان تولید می شوند صدمه ببیند. اگر قسمتی از مینای دندان از بین برود، حفره ای در آن ایجاد می گردد. این حفره را دندانپزشک می تواند به راحتی پر نماید.

در زیر مینای دندان، قسمتی سخت به نام عاج قرار دارد که دور پولپ دندان را گرفته است. پولپ (Pulp) دندان که به صورت حفره ای در مرکز دندان قرار دارد حاوی اعصاب و عروق می باشد که از طریق مجراهایی – کوچک به داخل عاج گسترش یافته اند و باعث می شوند که عاج دندان به گرما، سرما و درد حساس باشد.

حدود دو سوم یک دندان را، ریشه آن تشکیل می دهد که در زیر لثه و در حفره عمیقی در استخوان فک قرار دارد. هر ریشه دندان توسط یک لیگامان پریودونتال به استخوان فک متصل می باشد. این لیگامان همچون بالشتکی، ریشه دندان را در محل خودش محافظت می کند تا در هنگام غذا خوردن و فشار وارد آمدن بر روی دندان ها، آسیبی به ریشه وارد نباید.

دندان ها برای اینکه بتوانند غذا را خوب بریده، پاره کرده و بجوند دارای شکل ها و اندازه های مختلفی می باشند. برای مثال، برای اینکه دندانها بتوانند بطور مؤثر و خوبی غذا را بجوند، سطح دندان های عقبی در فک بالا و پایین بر روی یکدیگر قرار گرفته و دارای شکل های مشابهی هستند. حرکت دندان ها توسط فکهای بالایی و پایینی کنترل می شوند که قادر هستند دندان ها را با قدرت زیادی (تا ۵۰۰ کیلوگرم بر هر سانتی متر مربع) بر روی یکدیگر فشار دهند که این کار را به کمک چهار عضله قدرتمند انجام می دهند.

پیدایش انواع دندان ها

از سن ۶ماهگی تا ۳سالگی دندان های شیری در دهان ظاهر می شوند که تعداد آنها ۲۰ عدد می باشند. وقتی فک کودک بزرگتر می شود از سن ۶ سالگی تا ۲۱ سالگی تعداد ۳۲ دندان در دهان ظاهر می شوند که جای دندان های شیری را می گیرند. به این دندانها اصطلاحا دندان های دائمی گفته می شود. دندانهای شیری معمولا تا ۱۳ سالگی تمامشان می افتند. در بعضی موارد، دندان های سوم آسیای بزرگ که به آن اصطلاحا دندان های عقل گفته می شود هیچگاه از لثه بیرون نمی آیند.

دندان های پیش (incisors اولین دندان هایی هستند که در کودکان شیرخوار بیرون می آیند. این دندان ها بیشتر از هر دندان دیگری در جلوی دید قرار دارند و در قسمت مرکز و جلوی دهان واقع می شوند. تعداد هشت دندان پیش وجود دارد که چهار تا در فک بالا و چهار تا در فک پایین قرار دارد. هر دندان پیش دارای یک ریشه – می باشد و عمل آنها پاره کردن و بریدن غذاها می باشد.

دندان های نیش( canines)  بعد از دندان های پیش بیشتر در جلوی دید هستند و در گوشه های دهان قرار دارند. هر شخصی دارای چهار دندان نیش می باشد (دوتا در هر فک). همانند دندان های پیش، هر دندان نیش نیز دارای یک ریشه می باشد اما ریشه آن بزرگتر می باشد. تاج دنداني نيش بصورت نوک تیز است.

دندان های آسیای کوچک (premolars) دومین نوع دندان هایی هستند که در دهان ظاهر می شوند. این دندان ها درست در پشت دندان های نیش واقع می شوند و تعداد آنها هشت عدد می باشد (چهار تا در فک بالا و چهارتا در فک پایین). این دندان ها ممکن است یک یا دو ریشه داشته باشند. عمل آنها له کردن و پاره کردن غذا می باشد.

دندان های آسیای بزرگ (molars) آخرین دندان هایی هستند که در دهان ظاهر می شوند و در انتهای دهان  قرار می گیرند. تعداد دندان های دائمی آسیای بزرگ ۱۲عدد می باشد که در هر فک ۶تا از آنها قرار می گیرند. دندان های آسیای بزرگ که در فک بالایی قرار می گیرند معمولا دارای سه ریشه می باشند اما آنهایی که در فک پایین هستند دو ریشه دارند.

دندان های شیری

وقتی یک کودک متولد می شود، دندان های او گرچه دیده نمی شوند اما در زیر لثه ها وجود دارند. در سن سه ماهگی، لثه ها شروع به سفت شدن کرده و سپس قرمز و متورم می شوند. این بدان معنی است که بزودی دندان ها بیرون خواهند آمد. در حدود ۶ ماهگی اولین دندان ها ظاهر می گردند. وقتی که کودک به سن دو و نیم سالگی می رسد تمام ۲۰ دندان شیری او بیرون آمده اند.

زمان تقریبی بیرون آمدن دندانهای شیری و زمان افتادن آنها

نوع دندان                       سن بیرون آمدن دندان               سن افتادن دندان

۴ دندان پیش مرکزی           ۵ تا ۹ ماهگی                       ۶ تا ۷ سالگی

۴ دندان پیش کناری            ۷ تا ۱۰ ماهگی                      ۷تا ۸ سالگی

۴ دندان اول آسيا               ۱۲ تا ۱۴ ماهگی                     ۹ تا ۱۱ سالگی

۴ دندان نیش                    ۱۶ تا ۲۰ ماهگی                     ۱۰ تا ۱۲ سالگی

۴ دندان دوم آسيا               ۲۰ تا ۲۸ ماهگی                    ۹ تا ۱۱ سالگی

دندان های دائمی

در حدود سن شش سالگی ، چند دندان دیگر در عقب دهان و در پشت دندان های شیری بیرون می آیند. این دندان ها، دندان های آسیای بزرگ بوده و اولین دندان های دائمی هستند که بیرون می آیند و تعدادشان چهار عدد می باشد (دو عدد در هر نک). از آنجایی که این دندان ها در عقب دهان بیرون می آیند (یعنی جایی که قبلا دندان نبوده است و هیچ دندانی بخاطر آنها نمی افتد خیلی از افراد این دندان ها را با دندانهای شیری اشتباه می گیرند. این دندان ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند و باید به دقت از آنها مراقبت نمود زیرا شکل دهان به میزان زیادی بستگی به این دندان های آسیا دارد.

بعد از بیرون آمدن این چهار دندان آسیای بزرگ، اولین دندانهای شیری شروع به لق شدن نموده و می افتند و سپس بقیه دندان ها نیز به نوبت خواهند افتاد و جای خود را به دندان های دائمی می دهند. در نهایت ۳۲ دندان . دائمی از لثه ها بیرون می آید.

زمان بیرون آمدن دندان های دائمی

نوع دندان                            سن بیرون آمدن دندان

۴دندان آسیای بزرگ اول          ۵/۵تا ۶سالگی

۴دندان پیش مرکزی                ۶تا ۷سالگی

۴دندان پیش کناری                  ۷تا ۸سالگی

۴دندان آسیای کوچک اول         ۱۰تا ۱۱سالگی

۴دندان آسیای کوچک دوم          ۱۱تا ۱۲سالگی

۴دندان نیش                          ۱۰تا ۱۲سالگی

۴دندان آسیای بزرگ دوم           ۱۲تا ۱۳سالگی

۴دندان آسیای بزرگ سوم(دندان عقل)   ۱۶تا ۲۱سالگی

نقش لثه ها در دهان

استخوان و لیگاممان های پریودونتال که دندان ها را در فک محافظت می کنند توسط لایه ای از بافت حفاظتی به نام لثه پوشیده می شوند. لثه های سالم به رنگ صورتی یا قهوه ای بوده و محکم می باشند. لثه ها به طور محکمی دور گردن دندان ها را گرفته و از تهاجم خرده های غذا ها و جرم دندان ها به بافت های زیر و ریشه ی دندان ها جلوگیری می نماید.

عملکرد فک ها

عملکرد گاز گرفتن و جویدن نیاز به حرکت فک پایینی در تمام جهت ها دارد. حرکت فک پایینی توسط مفصل فک، محل اتصال فک پایینی به جمجمه می باشد. فک پایین در شش جهت حرکت می ککند: ۱-چپ ۲-راست ۳-بالا ۴-پایین ۵-جلو ۶-عقب. حرکت فک در این جهت ها باعث می شود که غذا به خوبی گاز گرفته و جویده شود.

مراقبت از دندان ها و لثه ها

با مراقبت صحیح، دندان ها و لثه های شما می توانند تا آخر عمرتان سالم باقی بمانند. هرچه دندان ها و – لثه های شما سالمتر باشند، خطر ابتلاء به پوسیدگی دندان و بیماری لثه در شما کمتر خواهد شد. چهار اقدام = اساسی برای مراقبت از دندان ها و لثه ها وجود دارد. این اقدامات عبارتند از:

۱) مسواک زدن، ۲) استفاده از نخ دندان، ۳) غذاخوردن صحیح و ۴) مراجعات منظم به دندانپزشک 

نکاتی برای مسواک زدن صحیح

حداقل روزی دو بار مسواک بزنید. اگر می توانید بعد از هر وعده غذایی مسواک بزنید. مسواک زدن باعث می شود که جرم دندان ها برداشته شوند. هنگامی که باکتریهای موجود در جرم دندان با غذاهایی که می خوریم تماس پیدا می کنند، از خودشان اسید ترشح می کنند. این اسید ها باعث سوراخ شدن دندان می شوند.

برای مسواک زدن صحیح اقدامات زیر را انجام دهید:

*  مقداری خمیر دندان حاوی فلوراید بر روی مسواک قرار دهید (از یک مسواک نرم استفاده نماید).

* مسواک را با زاویه ۴۵ درجه نسبت به خط لثه در مقابل دندان ها قرار دهید.

* با یک حرکت چرخشی کوچک، مسواک را در طول دندان ها حرکت دهید. از فشار آوردن زیاد بر روی مسواک خودداری نمایید.

* بر روی سطح جونده دندان ها را نیز مسواک بزنید. مطمئن شوید که مسواک در تمام شیارهای دندان قرار می گیرد.

* با استفاده از همان حرکات چرخشی کوچک، قسمت پشت دندان های پایینی و بالایی را تمیز نمایید یعنی سطحی از دندان ها که در مقابل زبان قرار دارند).

*با ملایمت چند بار بر روی زبانتان مسواک بکشید. این کار را از عقب به سمت جلو انجام دهید. این کار باعث می شود که باکتری های روی زبان برداشته شده و نفستان تازه شود.

*بعد از این که به مدت دو تا سه دقیقه مسواک زدید، دهانتان را با آب سرد بشویید.

*هر سه یا چهار ماه یک بار مسواکتان را عوض کنید.

نکاتی برای استفاده ی صحیح از نخ دندان

روزی یک بار از نخ دندان استفاده نمایید. نخ کشیدن دندان ها باعث می شود که خرده های غذا ها و دندان از بین دندان ها بیرون بیاید (یعنی جاهایی که مسواک نمی تواند به آنجاها برسد). اگر جرم دندان در دندان ها باقی بماند و سفت شود باید توسط دندانپزشک بیرون آورده شود.

برای استفاده صحیح از نخ دندان، اقدامات زیر را انجام دهید:

* حدود ۴۵ سانتیمتر از نخ دندان جدا نمایید.

* نخ را به دور انگشتان میانی هردو دستتان بپیچید تا فقط حدود ۳سانتی متر برای نخ زدن دندان باقی بماند. ابتدا دندان های بالایی و سپس دندان های پایینی را نخ بکشید.

* نخ دندان را در دهان قرار داده و با استفاده از انگشت اشاره تان نخ را بین دندان ها هل دهید. دقت کنید که زیاد با فشار این کار را نکنید تا باعث صدمه دیدن لثه تان نشوید.