آشنایی با علل و عوامل موثر در ابتلا به سرطان مثانه و راه های درمانی آن

آشنایی با علل و عوامل موثر در ابتلا به سرطان مثانه و راه های درمانی آن

مثانه چیست و کجاست؟

مثانه مخزن ادرار است. یعنی ادراری که کلیه ها تولید می کنند، از طریق «حالب»ها (ureter) به مثانه راه می یابد و در آنجا ذخیره می شود. اگر مثانه نبود، بر جریان ادرار تسلط ارادی نداشتیم.

 از محل قرارگیری این عضو پشت عضلات راست شکم و در کف لگن، خارج از «صفاق» (peritonium است. در مردان، مثانه از طریق لوله بلندی موسوم به «مجرا» (urethra) به بیرون ارتباط پیدا می کند، و از این طریق ادرار تخلیه می شود. در قسمت پایین و گردن مثانه، «پرستات» قرار دارد که غده اختصاصی مردان به شمار می آید.

سرطان مثانه چیست؟ علت آن کدام است؟

سرطان مثانه بیماری بدخیمی است که متأسفانه در ایران نیز نسبتا زیاد دیده می شود. در ایران آمار دقیقی در دست نیست، ولی آن چه از مطالعات غربیان برمی آید شیوع آن در مردان تقریبا سه برابر زنان است. در هر سنی می تواند دیده شود؛ ولی در سالخوردگان فراوانی بیش تری دارد. بعد از سرطان های پرستات، ریه، روده بزرگ از نظر شیوع چهارمین سرطان مردها به شمار می آید.

نظیر هر سرطان دیگر در این مورد نیز نقش «تشخیص به موقع» بسیار حیاتی است، و می تواند سبب نجات بیمار از عواقب ناگوار بیماری شود. در صورتی که این سرطان زود تشخیص داده نشود، به سادگی گسترش می یابد و تمام بدن را می گیرد. بدیهی است در چنین مرحله ای از هیچ کس کاری ساخته نیست.

عوامل گوناگونی را سبب سرطان مثانه می دانند. شواهدی دال بر زمینه های ژنی معیوب وجود دارد، و رنگ های صنعتی مثل آنیلین، نفتیلامین از علل کاملا شناخته شده و قطعی آن محسوب می شوند. بی شک «استعمال دخانیات» در ایجاد سرطان مثانه تأثیر غیر قابل انکاری دارد. افراد سیگاری چهار برابر بیشتر به این سرطان مبتلا می شوند. مصرف تریاک از هر طریقی که باشد، بی تردید زمینه ساز ابتلای به این سرطان مهلک است. شاید شیوع زیاد این سرطان در شرق و منجمله ایران نیز به همین دلیل باشد.

مصرف ضد دردهایی از جمله «فناستین»، و یا «قند های مصنوعی» مثل (ساخارین یا سیکلامات) نیز می تواند موجد سرطان مثانه باشد.

این سرطان در افراد « پاراپلژیک» (parapelgic) به دلیل تغییراتی که در مخاط مثانه در اثر استفاده مستمر از «کاتتر» (cathrter) به وجود می آید، شایع تر است. اگر خانمی برای درمان سرطان رحم یا گردن آن در معرض «اشعه» قرار گرفته باشد، احتمال ابتلای او به سرطان مثانه تقريبا چهار برابر بیشتر می شود. و بعضی از داروهای ضد سرطان و رماتیسم مثل «سیکلوفسفامید» موجد سرطان مثانه هستند.

گاهی بعضی از خصوصیت های بدنی مثل کمبود ویتامین B6 سبب بروز سرطان مثانه می شود. در افرادی که دچار کمبود ویتامین B6 هستند، دفع اسید آمینه «تریپتوفان» مختل می گردد و سبب بروز تغیرات بدخیم در مخاط مثانه می شود.

سرطان مثانه در بعضی از خانواده ها بیشتر دیده می شود. تنها توجيه این مشاهده، وجود اختلالات توارثی احتمالی است.

آسیب شناسی و درجه بندی

آنچه به عنوان سرطان مثانه شناخته می شود، در واقع سه نوع است:

۱- تومور ترانزیشنال

۲- کارسینوم اسکو آمو

۳- آدنوکارسینوم

سرطان مثانه به لحاظ شکل ظاهری نیز متفاوت است و به صور گوناگون ظاهر می شود. این سرطان، گاهی شبیه «گل کلم»، زمانی به صورت «یک توده سفت» و بعضا مثل «زخم» است.

نحوه ی درجه بندی سرطان مثانه به قرار زیر است:

-نمونه فاقد تومور

-کارسینوم درجا (insitu)

-تومور پاپیلر غیرتهاجمی .

A تهاجم به زیر مخاط

B1گرفتاری عضلات سطحی

 B2گرفتاری عضلات عمقی

C گرفتاری چربی

D1 گرفتاری عناصر مجاور، متاستاز به غدد لنفاوی مجاور

D2 متاستاز فراتر از مجاور

D3 متاستاز دوردست

منظور از بیان درجه بندی سرطان مثانه سردرگمی شما نیست. واقعیت آن است که بسته به مرحله و زمان تشخیص، نتایج درمانی از عالی تا بی اثر، تغییر می کند. این موضوع، نشان از اهمیت «تشخیص به موقع سرطان مثانه» دارد.

علایم

مهم ترین علامت سرطان مثانه «خون ادراری» یا «هماچوری» (hematuria) است. این علامت به خصوص به صورت «متناوب و هر از گاهی» ظاهر می شود. در قریب ۸۵٪از بیماران مبتلا، اولین علامت سرطان مثانه وجود همین «خون ادراری هر از گاهی» است. اصولا «خون ادراری» علامت مهمی است و تا زمانی که جواب کاملا قانع کننده ای برای آن در دست نباشد، باید تحقیقات ادامه یابد.

گاه تنها علایم تحریکی نظیر «تعدد در دفع ادرار» یا «عدم توانایی در نگهداری آن» و بالاخره «سوزش مجرا» بروز پیدا می کنند. این علایم بیشتر در افراد جوان مبتلا به نوع «سرطان در جا» به وجود می آید. و در طب اصطلاحی وجود دارد که به عنوان «چرک ادراری سترون» (sterile pyurea) شناخته می شود، سه بیماری مهم سنگ ادراری، سل و سرطان سبب بروز آن می شوند.

با عنایت به آن چه ذکر شد، اگر رنگ ادرار شما به قرمزی گرایید، حتما به پزشک مراجعه کنید، و در صورت تأیید وجود خون در ادرار به کنکاش ادامه دهید.

دوباره متذکر می شویم که «وجود سلول های چرکی بدون باکتری» یعنی «چرک ادراری سترون» علامت بسیار مهمی است و تحقیقات بیشتری را طلب می کند.

بعضا تومور مثانه به طور کاملا اتفاقی و مثلا در جریان یک «سونوگرافی یا IVP»، تشخیص داده می شود. اگر تومور، سوراخ حالب را بگیرد، اکثرا سبب اتساع و بزرگی کلیه و حالب همان طرف می شود که این حالت را می توان در «سونوگرافی یا IVP » تشخیص داد.

در صورت قرمزی ادرار به چه کسی باید مراجعه کرد؟

اورلژیست ها جراحانی هستند که بیماری های کلیه، حالب، مثانه، پرستات و دستگاه تناسلی را به خوبی می شناسند. در صورتی که ادرار شما به قرمزی گرایید، باید بی فوت وقت به یک «اورلژیست» مراجعه کنید.

اورلژیست پس از شنیدن شرح حال شما، معاینه ی دقیقی انجام خواهد داد. در سابقه ی شما به مصرف دخانیات (به خصوص تریاک)، تماس های شغلی با مواد رنگی صنعتی، سابقه ی خانوادگی، مصرف مسکن های خاص، تزریق سیکلوفسفامید و نکات دیگر توجه خواهد شد.

اولین اقدام تشخیصی، انجام یک «آزمایش کامل ادرار» است. در صورتی که وجود خون ثابت گردد و یا «چرک ادراری سترون» مشاهده شود، بلافاصله “IVP”درخواست خواهد شد. با وجودی که IVP وسیله ی خوبی برای تشخیص سرطان مثانه محسوب می شود، ولی باید توجه داشته باشید که تشخيص نهایی و قطعی سرطان مثانه با انجام سیستوسکپی»(cystoscopy)  امکان پذیر است.

در جریان سیستوسکپی اگر به ضایعه ی مشکوکی برخورد شود، از آن «بیوپسی» (biopsy) می شود و بسته به شرایط، به کمک وسیله ای موسوم به «رزکتوسکپ» (resectoscope) تراش کامل انجام می گیرد. اقدام آخر، هم تشخیصی و هم درمانی است. عمل فوق را “TUR-BT” یا «تراش مجرایی تومور مثانه» می نامند.

نمونه های گرفته شده یا بیوپسی یا «تراش مجرایی تومور مثانه» را نزد پاتولوژیست می فرستند تا مورد بررسی دقیق بافتی قرار گیرند. سپس بر اساس ارائه ی نظر پاتولژیست و درجه بندی و نوع شناسی سرطان، درمان قطعی تعیین می شود.

درمان سرطان مثانه

همان طور که گفته شد، عاقبت سرطان مثانه، در گرو زمان تشخیص است. در صورتی که سرطان در مراحل اولیه باشد، اکثرا همان «تراش مجرایی تومور» کفایت می کند و سبب درمان بیمار می شود.

نکته ی مهم در درمان تومورهای سطحی مثانه، پیگیری دقیق بیماری است. برای پرهیز از عود بیماری باید هر سه ماه یک بار به مدت دو سال بیمار را سیستوسکپی کرد. و در صورت مشاهده ی هرگونه نشانه ای از عود، اقدامات درمانی عاجلی را انجام داد.

گاهی برای کسب نتایج بهتر می توان از تجویز مواد «ضد سرطان» یا “BCG” به داخل مثانه نیز استفاده کرد.

متاسفانه در صورت پیشرفت بیماری، درمان دشوار می شود و نتایج خوبی ندارد.

در صورتی که لایه ی عضلانی مثانه گرفتار شود، دیگر «تراش مجرایی تومور» کفایت نمی کند و لازم است عمل «سیستوپرستاتکتومی قاطع» (radical cystoprostatectomy)  انجام شود. در جریان این عمل، مثانه، پرستات و غدد لنفاوی منطقه به طور کامل درآورده می شوند.

عاقبت بیمارانی که بیماری شان بسیار پیشرفته باشد، اساسا خوب نیست و «شیمی درمانی» سنگین تنها راه پیش روی آنان است. در این جا تاکید دوباره به اهمیت بی چون و چرای توجه به قرمزی ادرار در تشخیص به موقع سرطان مثانه لازم به نظر می رسد. کم نیستند افرادی که با توجه به این تغییر رنگ از وخامت بیماری خطرناکی چون تومورهای پیشرفته ی مثانه جلوگیری کرده و آن را به یک بیماری ساده قابل درمان بدل ساخته اند.

نحوه ی برخورد با بیمار مبتلا به سرطان مثانه

پذیرش ابتلا به سرطان برای هر کسی دشوار است. نقش اطرافیان و معاشرین نزدیک باید تسهیل کننده باشد.

در این مورد لازم است توجه داشته باشیم که ما در دنیایی زندگی می کنیم که در آن دیگر سرطان را نمی توان لاعلاج نامید؛ خصوصا اگر به موقع تشخیص داده شود.

اگر درست به اطراف خود دقت کنید، حتما فرد یا افرادی را خواهید یافت که سال ها پیش خبر ابتلای آنها به سرطان مثانه را شنیده اید، ولی همچنان از معاشرین شمایند.

نتیجه گیری

به رنگ ادرار خود توجه داشته باشید. در صورت قرمزشدن آن حتما به «اورلژیست» مراجعه کنید؛ به خصوص اگر تکرار شود و «بی درد» باشد.

اگر دخانیات مصرف می کنید، هرچه زودتر آن را کنار بگذارید. در نظر داشته باشید که مصرف تریاک از مستعد کننده ترین عوامل شناخته شده در ایجاد سرطان مثانه محسوب می شود. پس، هم به این دلیل و هم به توجیه دیگر، عوارضی که بر آن مترقب است، از مصرف آن به شدت دوری جویید.

توجه داشته باشید که در دود سیگار و نیز تریاک ماده ای وجود دارد که اگر آن را در میزان هزارم میلی گرم به موش تزریق کنیم به زودی در مثانه اش توموری بدخیم ظاهر خواهد شد. این مشاهده از وجود رابطه ای علت و معلولی و بی چون و چرا بین مصرف سیگار یا تریاک و پیدایش تومورهای بدخیم در مثانه حکایت می کند.

در صورتی که به دلایل شغلی با رنگ های صنعتی آنیلین، سموم شیمیایی، و نفتیلامین در تماس هستید، بهتر است حتی اگر علامتی وجود ندارد، مورد معاینه و بررسی دقیق قرار گیرید.

اگر به بیماری رماتیسم متبلا هستید و یا به هر دلیل دیگر «سیلکوفسفامید» مصرف می کنید، باید از نظر ابتلا به سرطان مثانه دایما مورد بررسی و تحقیق قرار گیرید.

به این واقعیت توجه داشته باشید که سرطان مثانه هم قابل پیشگیری است، و هم اگر به موقع تشخیص داده شود، درمان پذیر به شمار می آید.