آشنایی با راههای تشخیص و درمان بیماری ایدز

چگونه می توان بیماری ایدز را تشخیص داد و درمان کرد؟

تشخیص عفونت اچ آی وی

پس از آنکه آلودگی به ویروس HIV حادث شد ، ۵۰ تا ۷۰ درصد مبتلایان یک سندرم افزایش تعداد گلبولهای تک هسته ای ( مونونوکلئوز ) را ۲ تا ۶ هفته پس از عفونت تجربه می کنند . در مابقی این علامت دیده نمی شود ، اما در همین افراد نیز که علامت ندارند و نیز افرادی که مونونوکلئوز را نشان می دهند ، خود ویروس را می توان در خون ردیابی کرد و تعداد بالای آن را در خون نشان داد . از طرفی ۸ هفته پس از عفونت پادتن هایی که بر ضد ویروس ایجاد می شوند قابل ردیابی هستند .

روش های شناسایی عفونت اچ آی وی

به طور کلی روش های شناسایی عفونت HIV به دو گروه عمده تقسیم بندی می شوند :

۱-سنجش های سرم شناسی

۲- سنجش های مستقیم ویروس

در این مطلب این نوع سنجش ها را مورد بررسی قرار می دهیم .

۱- سنجش های سرم شناسی

همانطور که گفته شد پس از ایجاد عفونت ، بر ضد ویروس HIV پادتن تولید می شود . این پادتن می تواند در بدن گردش کرده و از طریق خون به همه بدن برسد. به دلیل اینکه پادتن در سرم خون وجود دارد با شناسایی این پادتن های اختصاصی می توان به عفونت پی برد . بنابراین وجود پادتن به صورت غیرمستقیم وجود بیماری را نشان می دهد . البته این روش محدودیت هایی نیز دارد . به عنوان مثال در صورتی که فرد واکسن استفاده کرده باشد جواب آزمایش او مثبت می شود .

همچنین در صورت تولد نوزاد از مادری آلوده ، این پادتن ها که از جفت عبور کرده اند جواب آزمایش نوزاد را به صورت کاذب مثبت می کنند . از طرفی در دوره ای به نام دوره پنجره (Window Period با وجود عفونت ، آنتی بادی وجود ندارد . بنابراین ، فرد سالم در نظر گرفته میشود . این وضعیت در انتقال خون بسیار اهمیت دارد چرا که غربالگری فرد برای آنتی بادی ، وی را سالم نشان می دهد اما فرد به واقع عفونت دارد اما نقص در شناسایی پادتن باعث می شود تا نتوانیم عفونت را شناسایی کنیم . تزریق خونی که در دوره پنجره است باعث آلودگی فرد دریافت کننده خون می شود . سنجشهای سرم شناسی خود به دو دسته تقسیم میشوند که به نام های الایزا (ELISA و وسترن بلات (Western blot) نامیده می شوند .

اولین قدم در غربالگری عفونت HIV در بزرگسالان تست الایزا است . در این تست مولکولهای ویروس به بستری متصل می گردد و سرم خون فرد مشکوک به این بستر اضافه می شود . در صورت وجود پادتن در سرم خون این پادتن ها به مولکولهای ویروس متصل می شوند که در این صورت شناسایی می شوند . با روش ELISA آنتی بادیهای ( پادتن های ) ضد III۷ طی دو تا ۸ هفته پس از عفونت قابل شناسایی خواهند بود و تقریبا طی ۳ تا ۶ ماه پس از عفونت تقریبا همه افراد آلوده شناسایی می شوند . حساسیت این تست ۹۳ تا ۱۰۰٪است . به عبارت دیگر در ۰تا ۷درصد موارد فرد آلوده تشخیص داده نمی شود که اصطلاحا به آن منفی کاذب می گویند .

علل عدم شناسایی بیماران توسط تست ELISA ( منفی کاذب )

۱-ابتدای عفونت HIV

۲-بیماران با سرکوب شدید ایمنی

۳۔ اشتباه در برچسب گذاری و حمل و نقل لوله ها

علل مثبت کاذب ELISA

۱-اشتباه شخصی پرسنل آزمایشگاه و

۲- همودیالیز

۳- وجود بیماریهای خود ایمنی

۴- وجود بیماری  MS

۵- هموفیلی

۶- هپاتيت الكلى

۷- واکسیناسیون بر ضد آنفلوآنزا

۸- واکسیناسیون بر ضد هاری

۹. برخی از عفونت های ویروسی

به همین دلیل در صورتی که فردی تست الایزایش برای ویروس اچ آی وی مثبت باشد به طور قطع نمی توان وی را آلوده در نظر گرفت. با تکرار تست الایزا روی سرمی که یک نوبت آزمون الایزای آن مثبت شده است احتمال پاسخ مثبت کاذب را که ناشی از اشتباه فردی است ، کاهش می دهیم.

در حال حاضر یک تست الایزای سریع (Rapid ELISA) برای سنجش پادتن های ضد HIV در ایالات متحده در دسترس می باشد که به آن سیستم تشخیصی یک بار مصرف می گویند. در این روش سرم خون یا پلاسمای بیمار به مخلوطی از دانه های پلاستیکی لاتکس که از مولکولهای IIIV پوشانیده شده است اضافه می گردد . در این روش نتایج ۱۰ تا ۱۵ دقیقه بعد در دسترس قرار می گیرد . با تغییراتی که اخیرا در آزمایشات الایزا داده شده است ، تست هایی ظهور کرده اند که می توانند با دقت آنتی بادی های موجود در بزاق را شناسایی کنند . حساسيت و ویژگی های این آزمونها معادل تست هایی است که روی سرم انجام می شود.

تست وسترن بلات برای تأیید الایزایی که مثبت شده است مورد استفاده قرار می گیرد . در این روش از یک نوار تبتروسلولز استفاده می شود که مولکولهای ویروس که از هم جداسازی شده اند لکه گذاری شده است واکنش پادتن موجود در سرم افراد آلوده با این مولکولها ، واکنش را مثبت می کند .

۲- سنجش های مستقیم ویروس

سنجش های مستقیم آن دسته از سنجش ها هستند که با مولکول های ویروسی یا DNA ویروسی را به صورت مستقیم نشان می دهند ، هیچ کدام از روش های سنجش مستقیم اچ آی وی جهت اثبات عفونت قطعی با HIV از طرف FDA آمریکا تأیید نشده اند . یعنی حتی اگر این آزمون ها مثبت شوند تشخیص قطعی عفونت   HIV زمانی گذاشته می شود که وجود آنتی بادی ( پادتن ) تأیید شود . اما به هر حال شرایطی وجود دارد که روش های سنجش مستقیم به تشخیص احتمالی عفونت اچ آی وی کمک می کنند که به شرح زیر است :

۱- ابتدای عفونت اچ آی وی

۲- عفونت HIV در نوزادان زاده شده از مادران آلوده

۳- عفونت HIV در دریافت کنندگان واکسن

۴- عفونت HIV در افرادی که الایزای آنها مثبت بوده اما وسترن بلات آنها نامشخص بوده است.

۵- سنجش میزان ویروس قبل و بعد از درمان جهت ارزیابی کاهش تعداد ویروس

تشخيص عفونت در کودکان

باید دانست که تشخیص عفونت اچ آی وی در کودکان با سن ۱۸ماه و بیشتر مانند بالغين است اما در نوزادان و شیرخواران تا ۱۸ماه نمی توان از روش های سرم شناسی جهت تشخیص عفونت HIV استفاده کرد زیرا ممکن است آنتی بادیهای مادری که از طریق جفت به خون نوزاد راه پیدا کرده اند تا این زمان قابل شناسایی باشند ، بدون آنکه کودک واقعا مبتلا به عفونت باشد. لذا آزمایشات تشخیصی در این سنین همان روش های مقیم تشخیص ویروس (و نه پادتن ) هستند. با استفاده از این روش ها فقط ۳۰تا ۵۰ ٪نوزادان آلوده در هنگام تولد تشخیص داده می شوند اما تقريبا ۱۰۰٪آن ها را می توان تا سن ۴تا ۶ماهگی تشخیص داد.

درمان عفونت اچ آی وی

درمان عفونت HIV به سرعت در حال تحول و پیشرفت می باشد . داروی زیدوودین (Zidovudin) در سال ۱۹۸۷در کمتر از ۴سال پس از شناسایی ویروس ایدز به عنوان درمان مؤثر مورد تأیید قرار گرفت . در طی هشت سال پس از آن سه داروی دیگر و در سال های ۱۹۸۸تا ۱۹۹۵هشت داروی جدید دیگر کشف شد.

به تدریج با توجه به درک صحیح تر دنیا از اچ آی وی و مکانیسم های مقاومت دارویی ، درمان از تک دارویی به درمان ترکیبی تغییر یافت و با توجه به امکان سنجش کمی ویروس به وسیله روش های سنجش مستقیم ، امکان پیگیری و ردیابی عفونت فراهم گردید . درمان عفونت HIV از چند جنبه می تواند مورد بررسی قرار گیرد که وابسته به مراحل بیماری است و به شرح زیر است :

۱- درمان عفونت حاد

۲- درمان بیماری ایدز

۳- درمان عفونت های فرصت طلب

۴- درمان پیش گیرنده بعد از تماس مشکوک

۵- درمان ایدز در کودکان

۶- درمان ایدز در زنان حامله

۷-درمان سرطان های ناشی از ایدز

باید دانست که بر خلاف روزهای اول بروز همه گیری ایدز ، بروز این بیماری مترادف با مرگ قریب الوقوع نیست و شروع درمان ضد ویروسی ، درمان عفونت های فرصت طلب : و پیشگیری از اینها ، این فرصت را به بیمار می دهد که مدت طولانی تری زندگی کند .

کارکنان بخش های بهداشتی که در امر درمان ، بیمار را یاری می کنند بایستی  آموزش های لازم را به بیماران در خصوص نحوه انتقال و سرایت بیماری بدهند و بدانند و به بیماران یاد بدهند که غیرقابل اندازه گیری شدن ویروس پس از درمان به معنای نبود ویروس در بدن نیست ، بلکه به این مفهوم است که با تست فوق ویروس به حد کمتر از قابل اندازه گیری بودن خود رسیده است و لذا بایستی بیمار بداند که در این صورت هنوز قدرت انتقال بیماری را به دیگران در تمام مراحل بیماری دارد .همچنین نحوه استفاده از سرنگ و نحوه دفع و دور ریختن آن را بایستی بیمار فرا گیرد. برای شروع درمان بایستی هزینه و فایده درمان بخوبی سنجیده شود . شمارش تعداد لنفوسیت های +CD4 و تعداد ویروس نیز در درمان نقش دارد.

در شروع درمان عوارض هر دارو ، هزینه آن ، تعداد داروها ، دفعات تجویز روزانه ، رژیم غذایی ضروری برای هر دارو ، مدت زمان درمان و احتمال مقاومت به دارو بایستی مورد ارزیابی قرار گیرد و مشارکت بیمار نیز به خوبی جلب شود . باید توجه داشت سرکوب تکثیر ویروس HIV در طی دوره درمان رکن اصلی افزایش طول عمر بیمار و بهبود کیفیت زندگی او به شمار می رود.

تقریبا هر مرحله از سیکل تکثیر ویروس HIV به صورت بالقوه هدفی برای درمان آن می باشد. به عبارت دیگر دارو هایی که مورد استفاده قرار می گیرند با قطع یکی از مراحل تکثیر ، از تکثیر ویروس جلوگیری می کنند. با این حال آن داروهایی که بر ضد آنزیم رونوشت بردار معکوس ( که RNA ویروس را تبدیل به DNA می کند ) و آنزیم پروتئاز عمل می کنند به صورت موفقیت آمیز مورد استفاده قرار گرفته اند .

از نظر تئوریکی داروهایی که مهار کننده آنزیم رونوشت بردار معکوس هستند از ایجاد عفونت جلوگیری می کنند اما مهار کننده های پروتئازها از تولید اخلاف ویروس جلوگیری می کنند . بنابراین قادر به درمان سلولی که DNA ویروس را دارد و DNA ویروس جزئی آن شده است ، نیستند. از مهار کننده های رونوشت بردار معکوس می توان به Didanosine، Abacavir ، Stavudine  و   Zidovudine و نیز Delavirdine و Nevirapine اشاره کرد . از مهار کننده های پروتئاز می توان به  Nelfinavir، Indinavir  و Ritonavir اشاره نمود . برای کاهش مقاومت دارویی از ترکیبی از این داروها استفاده می شود ، بعنوان مثال از دو مهار کننده رونوشت بردار معکوس و یک مهار کننده پروتئاز استفاده می شود و یا از دو مهار کننده آنزیم رونوشت بردار معکوس و در مهار کننده پروتئاز استفاده می شود .

در بعضی موارد از قبیل بیماری پیشرفته و عدم همکاری و مشارکت بیمار ممکن است در درمان شکست ایجاد شود.  در زنان حامله حاملگی نباید مانع از دریافت درمان های مناسب ضدویروسی شود که که باید به عوارض دارو هم توجه شود . نوزادان را نیز باید از نظر وجود عفونت بررسی نمود و پس از صحت عفونت رژیم ضد ویروسی را شروع کرد.