آشنایی با راههای تشخیص ابتلا به پوکی استخوان

تشخیص پوکی استخوان

از آنجایی که بیماری پوکی استخوان قابل پیشگیری می باشد، اهمیت زیادی دارد که هرچه سریع تر آن را در افراد تشخیص دهیم. در عمل این بدان معنی است که قبل از بروز شکستگی، کاهش توده استخوانی را تشخیص بدهیم. تا همین اواخر، این امر ممکن نبود، اما امروزه راههایی وجود دارد که به وسیله آنها می توانیم مقدار استخوان را در افراد اندازه بگیریم. اندازه گیری توده استخوانی معمولا در قسمت هایی از اسکلت بدن انجام می شود که احتمال شکستگی در آنها بیشتر است یعنی مچ دست، ستون فقرات و گردن استخوان ران. دلیلی که ما اقدام به اندازه گیری توده استخوانی می کنیم آن است که این اندازه گیری به ما اطلاعاتی در مورد احتمال بروز شکستگی می دهد. همانگونه که اندازه گیری فشار خون اغلب برای پیش بینی خطر بروز سکته مغزی انجام می شود یا اندازه گیری سطح کلسترول خون برای پیش بینی احتمال بروز بیماری قلبی صورت می گیرد، بنابراین اندازه گیری توده استخوانی هم برای ارزیابی احتمال بروز شکستگی انجام می شود.

روش های اندازه گیری توده استخوانی

چندین روش مختلف برای اندازه گیری توده استخوانی وجود دارد اما بیشترین روشی که مورد استفاده قرار می گیرد روش DXA یا جذب دو گانه اشعه ایکس می باشد. با این روش، اندازه توده استخوانی در گردن استخوان ران، ستون فقرات، مج دست یا تمام اسکلت بدن سنجیده می شود و اغلب به آن اسکن استخوان گفته می شود. ارزشی که برای توده استخوانی بوسیله اندازه گیری تولید می گردد را اصطلاحا تراکم معدنی استخوان یا BMD می نامند و نام کلی که برای آزمایش های اندازه گیری تراکم استخوان بکار می رود تراکم سنجی استخوان یا دانزیتومتری استخوان می باشد. جدیدترین دستگاه اسکن استخوان می تواند این اندازه گیری ها را در عرض فقط چند دقیقه انجام دهد در حالیکه دستگاه های قدیمی تر این کار را در عرض ۲۰ یا ۳۰ دقیقه انجام می دادند. گرچه از اشعه ایکس برای اندازه گیری استفاده می شود اما مقدار اشعه ای که بکار می رود بسیار جزئی می باشد و ضرری ندارد. بنابر این می توان از آن حتی در کودکان و خانم های حامله هم در صورت نیاز استفاده نمود بدون اینکه خطری متوجه آنها باشد. برای اندازه گیری توده استخوان توسط اسكن استخوان، شخص باید روی یک تخت دراز بکشد. وقتی توده استخوانی در ستون فقرات اندازه گیری می شود، یک بالش مربع شکل در زیر رانها گذاشته می شود (این کار برای مستقیم شدن قسمت پائینی ستون فقرات تا جای ممکن صورت می پذیرد). یک میله نازک فلزی بر روی محلی که قرار است اندازه گیری شود بالا و پائین می رود و بر خلاف سایر دستگاه های اسکن، در اینجا هیچ گونه تونلی وجود ندارد که بیمار به داخل آن برود. هیچ نیازی نیست که لباس ها در آورده شود، گرچه لباس هایی که دارای اشیاء یا تکمه های فلزی هستند باید قبل از انجام اسکن در آورده شوند. همچنین هیچ تزریقی در این آزمایش انجام نمی گیرد. روش دیگری که به وسیله آن می توان توده استخوانی را اندازه گیری نمود، استفاده از اولتراسوند (سونوگرافی) است که به آن BUAگفته می شود. از این روش معمولا برای استخوان پاشنه پا استفاده می شود.

محدودیت های اشعه ایکس

برای تشخیص شکستگی ها در پوکی استخوان معمولا از اشعه ایکس استفاده می شود. با این حال، در تعیین کاهش توده استخوانی خیلی سودمند نیستند زیرا تراکم استخوان در یک دستگاه اشعه ایکس، بستگی به تعدادی عوامل تکنیکی خود اشعه ایکس ونیز مقدار واقعی استخوان دارد. اینطور گفته می شود که کاهش توده استخوانی فقط وقتی می تواند به خوبی دیده شود که استخوانها نیمی از تراکم طبیعی خود را داشته باشند. بنابراین استخوانهای نازک در یک رادیوگرافی را باید جدی درنظر گرفت، اما کاهش توده استخوانی را اغلب نمی توان در یک عکس رادیوگرافی ساده تشخیص داد. در حال حاضر، رادیوگرافی با اشعه ایکس تنها روشی است که برای تشخیص شکستگی های ستون فقرات بطور گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرند. گرچه دستگاه های جدید DXA می توانند تصاویر بسیار واضحی از ستون فقرات بگیرند و ممکن است در نهایت از آنها برای تشخیص شکستگی های ستون فقرات استفاده شود. یک مزیت مهم این روش آن است که مقدار اشعه ایکسی که در روش DXA بکار می رود بسیار کمتر از دستگاه های رادیوگرافی معمولی است.

آزمایش خون و ادرار

با انجام آزمایش خون و ادرار نمی توان پوکی استخوان را تشخیص داد، اما از این آزمایش ها می توان برای تشخیص بیماری هایی مثل بیماری پرکاری تیروئید، بیماری کبدی، میلوما (سرطان مغز استخوان استفاده کرد که این بیماریها همراه با کاهش توده استخوانی هستند. آزمایش های خون و ادرار برای اندازه گیری انهدام و ساختن استخوان می تواند برای اندازه گیری سرعت از بین رفتن استخوان استفاده شود، اما این یک روش تحقیقاتی است و در کلینیک ها معمولا استفاده نمی شود زیرا به اندازه کافی دقیق نیستند.

بیماریایی پوکی استخوان

در حال حاضر، تراکم سنجی استخوان دقیق ترین راه برای تشخیص پوکی استخوان می باشد. سؤالی که امروزه زیاد پرسیده می شود این است که آیا تمام خانم ها بعد از یائسگی باید تحت اندازه گیری تراکم استخوان قرار بگیرند. گرچه امروزه متخصصین عقیده دارند که این کار برای همه افراد ضرورتی ندارد اما شاید در آینده عقیده آنها عوض شود. اما به هرحال باید افرادی که احتمال زیادی دارد که به پوکی استخوان مبتلا شوند را تحت آزمایش قرار داد، این افراد شامل کسانی که تحت درمان با داروهای استروئیدی ( کورتون دار) قرار گرفته اند، خانم های دچارآمنوره و خانم هایی که به یائسگی زود هنگام دچار شده اند، می باشد. این افراد باید تحت آزمایش تراکم سنجی استخوان قرار بگیرند تا مشخص شود که آیا باید تحت درمان قرار بگیرند یا خیر. اندازه گیری تراکم استخوان همچنین در افرادی که علایم پوکی استخوان را دارند انجام می شود، مثلا در افرادی که قدشان کوتاه تر شده یا در رادیو گرافی دیده شده که استخوانشان نازک شده است. در افرادی که قبلا دچار یک یا چند شکستگی شده اند از این آزمایش استفاده می شود تا مشخص گردد که آیا آن شکستگی ها به علت پوکی استخوان بوده یا خیر.

نکات مهمی که باید در مورد پوکی استخوان بدانیم

• مقدار توره استخوانی را می توان به چندین روش اندازه گیری نمور اما بیشتر از همه از روش DXA برای این کار استفاده می گردد.
• اسکن استخوان می تواند برای پیش بینی خطر بروز شکستگی در افراد مورد استفاده قرار گیرد.
• از رادیوگرافی ساره که برای تشخیص شکستگی ها بکار می رود و آزمایش خون و ادرار برای بررسی بیماری های ایجاد کننده پوکی استخوان استفاده می شود.
• از آنجایی که نمی توان همه افراد را تحت اسكن استخوان قرار داره افرادی که بیشتر در خطر ابتلاء به پوکی استخوان هستند مثل کسانی که تحت درمان با داروهای استروئیدی ( کورتون دار) قرار گرفته اند، دچار کمبود هورمون جنسی هستند یا سابقه قبلی شکستگی استخوان دارند باید تحت آزمایش اسکن استخوان قرار گیرند.