آشنایی با برخی از مشکلات دستگاه ادراری/علل،علائم و درمان

ناراحتی های مربوط به دستگاه ادراری

پیلونفریت

به التهاب یک یا هر دوی کلیه ها اصطلاحات پیلونفریت (Pyelonephritis) گفته می شود که معمولا به علت عفونت باکتریایی می باشد. این بیماری در سنین بین ۱۶ تا ۴۵ سالگی شایعتر می باشد و بیشتر در خانمها دیده می شود. پیلونفریت یکی از شایع ترین بیماریهای کلیه، بخصوص در جوانان و افراد میانسال می باشد. در این بیماری، یک یا هر دوی کلیه ها دچار التهاب می شوند که معمولا این التهاب بر اثر یک عفونت باکتریایی ایجاد می شود. در بزرگسالان، پیلونفریت باعث بروز درد شدیدی در اطراف کلیه ها می شود. این بیماری معمولا توسط پزشکان به خوبی تشخیص داده شده و درمان میگردد و به همین دلیل است که به ندرت باعث صدمات طولانی مدت به کلیه ها می شود. با اینحال، علایم بیماری پیلونفریت در کودکان ممکن است کمتر آشکار باشد. در نتیجه ممکن است این بیماری در آنها تشخیص داده نشده و منجر به صدمات جدی به کلیه ها شود که در نهایت در سالهای بعد به نارسایی کلیه تبدیل شود.

علل ایجاد پیلونفریت

بیماری پیلونفریت ممکن است بر اثر ورود باکتریها از طریق پیشابراه به دستگاه ادراری ایجاد شود. اغلب باکتریها از عفونتی که در مثانه وجود دارد به سمت کلبه ها مهاجرت میکنند. عفونتهای ادراری و نیز پیلونفریتها در خانمها بسیار شایعتر از آقایان می باشد زیرا پیشابراه خانمها نسبت به آقایان بسیار کوتاه تر است و سوراخ این پیشابراه نیز نزدیک سوراخ مقعد آنها می باشد. باکتریهایی که در ناحیه سوراخ مقعد قرار دارند ممکن است در هنگام فعالیت جنسی وارد پیشابراه شوند و یا اینکه بعد از دفع مدفوع و در هنگام تمیز کردن ناحیه مقعد، در صورتیکه نحوه پاک کردن از قسمت عقب به جلو انجام شود ممکن است باکتریها از مقعد به سمت پیشابراه بروند. افرادی که دچار مرض قند (دیابت) هستند بیشتر احتمال دارد که به عفونتهای ادراری دچار شوند زیرا قند گلوکز موجود در ادرار آنها ممکن است باعث رشد بیشتر باکتریها شود. هم در خانمها و هم در آقایان، اگر در هر جایی از مجاری ادراری آنها انسدادی وجود داشته باشد که جلوی عبور جریان طبیعی ادرار را بگیرد، احتمال بروز پیلونفریت بیشتر خواهد شد. در این شرایط، اگر ادرار در مجاری ادراری توسط باکتریها آلوده شده باشد، این باکتریها نمی توانند به خوبی همراه با ادرار کردن به بیرون فرستاده شوند. در عوض، این باکتریها در ادرار راکد باقی مانده و شروع به تکثیر و اضافه شدن می کنند. انسداد در مجاری ادراری ممکن است بر اثر فشارهایی که بر روی مجاری ادراری وارد می شود ایجاد گردد. علل احتمالی مسدود شدن مجاری ادراری عبارتند از بزرگ شدن رحم در هنگام حاملگی در خانمها و بزرگ شدن غده پروستات در آقایان که باعث فشار بر روی مجاری ادراری شده و آن را مسدود می کند. همچنین وجود تومور (غده) در مثانه و با وجود سنگ کلیه می تواند جلوی جریان طبیعی ادرار را بگیرد. بعلاوه، سنگهای کلیه ممکن است محلی برای مخفی شدن باکتریها شوند و بنابراین افراد را مستعد ابتلاء به عفونت های مجاری ادراری می کنند. تمام این شرایط می توانند منجر به بروز پیلونفریت های مکرر شوند. باکتریها همچنین می توانند بر اثر سوند زدن برای تخلیه ادرار از مثانه نیز وارد مجاری ادراری شوند. بعلاوه، باکتریها می توانند از هر جای دیگری از بدن از طریق جریان خون، خود را به کلیه ها برسانند.

علائم و مشکلات پیلونفریت ها

علایم و مشکلات پیلونفریتها ممکن است بطور ناگهانی ظاهر شوند (اغلب در عرض چند ساعت این علایم ظاهر می شوند. این علایم عبارتند از:

• درد شدیدی که درست از بالای کمر شروع شده و به پهلوها و کشاله ران کشیده می شود.
• تب بالای ۳۸ درجه که باعث لرز و سردرد می شود.
• ادرار کردن مکرر و دردناک
• ادرار خون آلود وکدر
• بدبو شدن ادرار
• تهوع و استفراغ

اگر شما با مشکلات فوق مواجه شدید به پزشک مراجعه نمایید.

نحوه ی تشخیص پیلونفریت

اگر پزشک به وجود پیلونفریت در شما مشکوک باشد، احتمالا برایتان درخواست آزمایش ادرار خواهد نمود تا ببیند آیا در ادرارتان باکتری وجود دارد یا نه و نوع این باکتری چگونه است. مردان و کودکان در صورت مبتلاء شدن به پیلونفریت باید تحت آزمایشها و بررسی های دیگری هم قرار بگیرند. پیلونفریت در خانمها بسیار شایعتر می باشد. به همین دلیل، خانمها نقط در صورتی که بطور مکرر به این بیماری مبتلا شوند و یا در صورتی که پزشک به وجود بیماری خاص دیگری مشکوک شده باشد نیاز به انجام آزمایشها و بررسی های بیشتری دارند. آزمایشهای دیگری که ممکن است پزشک درخواست نماید شامل آزمایش خون برای بررسی عملکرد کلیه ها می باشد. تکنیکهای عکسبرداری مثل انجام سونوگرافی، سی تی اسکن یا اوروگرافی داخل وریدی (IVU) ممکن است برای بررسی نشانه های صدمات کلیه یا اختلالاتی مثل وجود سنگ کلیه صورت پذیرد.

درمان پیلونفریت

بیماری پیلونفریت را معمولا با یک دوره کوتاه مدت مصرف آنتی بیوتیک های خوراکی درمان می کنند و علایم و مشکلات آن اغلب بعد از ۲ روز که از شروع درمان بگذرد، بهبود می یابند. بعد از اینکه مدت درمان با آنتی بیوتیک به اتمام رسید، یک بار دیگر آزمایش ادرار انجام می شود تا مشخص گردد که آیا عفونت ادرار پاک شده است یا خیر. با اینحال اگر بیماری شما شدید تر می باشد و دچار استفراغ و درد زیاد هستید ممکن است پزشک شما را در بیمارستان بستری نموده و سروم به شما وصل شود و به جای آنتی بیوتیک خوراکی از آنتی بیوتیک تزریقی استفاده شود. اگر شما بطور مکرر دچار پیلونفریت می شوید ممکن است پزشک به شما توصیه نماید که به مدت شش ماه تا دو سال از آنتی بیوتیک به مقدار کم و هر روز استفاده نمایید تا شدت حملات این بیماری کاسته شود. اگر شما یک مشکل زمینه ای دیگر مثل سنگ کلیه هم دارید، آن را نیز باید درمان نمایید. در اکثر موارد، با درمان صحیح می توان پیلونفریت را معالجه نمود و جلوی بروز صدمات دائمی به کلیه ها را گرفت. با اینحال در موارد نادری، دوره های مکرر پیلونفریت ممکن است منجر به بروز آسیبهایی به کلیه ها شده و باعث بروز صدمات غیر قابل جبرانی شوند.

اوروگرافی داخل وریدی

اوروگرافی داخل وریدی (Intravenous Urography) که به آن اختصارة آی وی یو (IVU) گفته می شود روشی است که برای گرفتن یک عکس واضح از دستگاه ادراری با استفاده از اشعه ایکس انجام می شود. در این روش، یک ماده حاجب با استفاده از یک آمپول به داخل ورید آرنج دست تزریق می شود. این ماده حاجب در خون گردش کرده و خود را به دستگاه ادراری (کلیه ها، حالبها، مثانه و پیشابراه) می رساند. در فواصل زمانی معین، چندین عکس با استفاده از اشعه ایکس گرفته می شود و به ترتیب کلیه ها، حالبها و مثانه که ماده حاجب از آن عبور می کنند دیده می شود. با استفاده از آی وی یو می توان ناهنجاریهای دستگاه ادراری مثل تومورها، انسدادها و نشانه های بیماری کلیوی را مشاهده نمود. در هنگام تزریق ماده حاجب، ، ممکن است کمی احساس گرگرفتگی بنماید. طول مدت زمانی که چندین عکس از دستگاه ادراری گرفته میشود حدود ۳۰ دقیقه میباشد.

گلومرولونفریت

گلومرولونفریت (glomerulonephritis) بیماری غیر شایعی است که در این بیماری، بسیاری از واحدهای کوچک تصفیه کننده کلیه ها که به آنها اصطلاحا گلومرول (glomerul) گفته می شود دچار التهاب می گردند. در نتیجه، کلیه ها قادر نخواهند بود که وظیفه معمول خود را در برداشتن مواد زائد و آب اضافی بدن بطور مؤثر انجام دهند. بعلاوه، گلبول های خون و مولکولهای پروتئینی که بطور طبیعی در خون باقی می مانند، از طریق گلومرولها به داخل ادرار نشت می کنند. گلومرولونفریت می تواند یک بیماری کوتاه مدت (حاد) و یا یک بیماری طولانی مدت (مزمن) باشد. یک حمله ناگهانی این بیماری معمولا به دنبالش بهبودی کامل دیده می شود، اما در موارد شدید، آسیب به گلومرولها ممکن است دائمی و پایدار باشد. گاهی اوقات گلومرولونفریت طولانی مدت (مزمن) به دنبال یک حمله حاد ایجاد می شود و پس از آن صدمات پیشرونده به کلیه ها در طی چندین ماه و با چندین سال به خاطر ادامه بافتن التهاب گلومرولها رخ می دهد. اکثر افرادی که دچار گلومرولونفریت می شوند هیچگونه سابقه ای از بیماری کلیوی در گذشته ندارند. گرچه بیماری گلومرولونفریت باعث درگیری هر دو کلیه میشود اما همه گلومرولها به یک اندازه دچار آسیب نمی گردند.

علل بروز گلومرولويفرت

گلومرولونفریت حاد گاهی اوقات بعنوان عوارض جانبی بعضی از بیماریهای عفونی روی می دهد. آنتی بادی ها یا پادتن هایی که توسط سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با عفونتها تولید می شوند به گلومرولهای کلیه ها حمله کرده و باعث ایجاد التهاب و صدمه به آن می شوند. شایع ترین علت ایجاد گلومرولونفریت حاد (بخصوص در کودکان) یک عفونت باکتریایی گلو مثل گلودردهای استرپتوکوکی می باشد. گاهی اوقات گلومرولونفریت حاد به دنبال یک عفونت ویروسی مثل بیماری مونونوکلئوز عفونی ایجاد می شود. در کشورهای عقب مانده، بیماری گلومرولونفریت ممکن است بر اثر عفونتهای انگلی مثل مالاریا بروز نماید. گلومرولونفریت مزمن معمولا بر اثر یک واکنش غیر طبیعی سیستم ایمنی بدن رخ می دهد که در آن بعضی از آنتی بادی های ایمونوگلوبولین نوع A در بافتهای کلیه رسوب می کنند. با اینحال، گلومرولونفریت مزمن ممکن است همراه با بیماری های اتوایمیون (خود ایمنی) که در آنها بسیاری از اعضاء بدن درگیر می شوند (مثل بیماری لوپوس) رخ دهد.

علائم و مشکلات گلومرولونفریت

در گلومرولونفریت حاد، علایم بیماری خیلی سریع و در عرض چند روز ظاهر می گردند. بر عکس، در گلومرولونفریت مزمن، علایم اولیه بیماری خیلی به آهستگی و گندی ظاهر می گردند و ممکن است فقط وقتی که کلیه ها به شدت آسیب دیده اند، این علایم ظاهر شوند. علایم هر دو نوع گلومرولونفریتها (حاد مزمن) ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تکرر ادرار
• ادرار کدر رنگ یا کف آلود
• وجود خون در ادرار
• پف کردن صورت همراه با ورم دور چشمها در هنگام صبح
• تنگی نفس
• از دست دادن اشتها به غذا

یکی از عوارض جانبی جدی و مهم گلومرولونفریت، بالا رفتن فشار خون می باشد که ممکن است باعث بروز صدمات بیشتری به کلیه ها شود.

نحوه ی تشخیص گلومرولونفريت

در مراحل اولیه بیماری گلومرولونفریت، ممکن است هیچگونه علامت و مشکلی دیده نشود و این بیماری بصورت اتفاقی در یک آزمایش معمولی که برای بیماری دیگری انجام شده است کشف شود. اگر علایم بیماری گلومرولونفریت حاد یا مزمن در شما ایجاد شد پزشک ممکن است برای شما درخواست انجام یک آزمایش ادرار را بنماید تا معلوم شود که آیا در ادرار شما خون یا پروتئین هم وجود دارد یا خیر. تکرار آزمایش ادرار و انجام یک آزمایش خون ممکن است برای ارزیابی عملکرد کلیه ها لازم باشد. بعلاوه، پزشک ممکن است برای فهمیدن اندازه کلیه های شما اقدام به درخواست عکس از کلیه ها بنماید زیرا اندازه کلیه ها احتمال زیادی دارد که در گلومرولونفریت حاد بزرگتر شود و در گلومرولونفریت مزمن کوچکتر و مچاله شود. برای اندازه گیری طول کلیه ها معمولا از عکس رادیوگرافی، سونوگرافی و یا اور وگرافی داخل وریدی استفاده می شود. در اور وگرافی داخل وریدی با تزریق ماده حاجب (یک ماده رنگی) قبل از گرفتن عکس، باعث می شوند که کلیه ها بهتر مشخص شوند که این را اصطلاحا عکس رنگی می گویند. با اینحال در افرادی که احتمال دارد که مشکلات شدید کلیه داشته باشند باید از تزریق این ماده رنگی خودداری نمود. همچنین برای تعیین میزان صدماتی که به کلیه ها وارد شده است ممکن است لازم باشد که از کلیه ها نمونه برداری (بیوپسی) شود.

نحوه ی درمان گلومرولونفریت

درمان گلومرولونفریت بستگی به شدت بیماری و علت ایجاد کننده آن دارد (در صورتی که علت ایجاد آن مشخص باشد). بعضی از موارد گلومرولونفریت بقدری جزئی و خفيف هستند که نیازی به درمان نداشته و فقط باید آنها را تحت نظر داشته باشیم. با اینحال اگر بیماری گلومرولونفریت به دنبال یک عفونت باکتریایی ایجاد شده باشد، باید با تجویز داروهای آنتی بیوتیک و گاهی اوقات داروهای کورتوندار اقدام به درمان آنها نمود. گلومرولونفریتی که بر اثر یک بیماری اتوایمیون (خود ایمنی ایجاد شده باشد را می توان معمولا با تجویز داروهای سرکوب کننده ایمنی (ایمونوسوپرسانت) و داروهای کورتون دار درمان نمود. اگر همراه با بیماری گلومرولونفریت فشار خون نیز بالا بود باید همزمان داروهای پایین آورنده فشار خون نیز تجویز نمود. به بیمارانی که دچار گلومرولونفریت مزمن هستند ممکن است توصیه شود که از رژیم غذایی کم نمک و مصرف کمتر مایعات برای جلوگیری از احتباس در بافتهای بدن استفاده نمایند. در اکثر موارد، علایم بیماری گلومرولونفریت حاد بعد از ۶ تا ۸ هفته کاملا از بین می روند. با اینحال عواقب این بیماری در افراد مختلف می تواند متفاوت باشد. در بعضی از افراد، عملکرد کلیه ها کاهش می یابد اما دیگر بدتر نمی شود. در بعضی دیگر از افراد ممکن است نارسایی مزمن کلیه ها ایجاد شود و می تواند در نهایت به از دست دادن کلیه ها منجر شود که در صورت عدم درمان مناسب، یک وضعیت مرگبار می باشد.

سندروم نفروتیک

ادرار یک فرد سالم بطور طبیعی فاقد پروتئین می باشد زیرا اندازه مولکولهای پروتئین ها آنقدر بزرگ می باشد که از واحدهای تصفیه کننده کلیه ها یعنی همان گلومرولها نمی توانند عبور نمایند. با اینحال اگر این گلومرولهای ظریف دچار آسیب بشوند مقادیر زیادی از پروتئین ها می توانند از جریان خون به داخل ادرار نشت نمایند. در نهایت، این نشت پروتئین ها به داخل ادرار باعث می شود که میزان پروتئین خون کاهش یافته و در نتیجه آب در بافتهای بدن تجمع یافته و سراسر بدن دچار ورم و پف کردگی شود. به مجموعه ای از علایم که بر اثر صدماتی که به کلیه ها وارد آمده و باعث دفع پروتئین خون از طریق ادرار می گردد را اصطلاحا سندروم نفروتیک (Nephrotic syndrome) می نامند.

علل ایجاد سندرم نفروتیک

سندروم نفروتیک می تواند بر اثر بیماری های مختلف کلیه ایجاد شود که شایع ترین آنها بیماری گلومرولونفریت و بیماری کلیه دیابتی می باشد. همچنین ممکن است به علت عوارض جانبی عفونت در قسمت دیگری از بدن مثل هپاتیت ب B ایجاد شود. در موارد نادری ممکن است سندروم نفروتیک به علت بیماری آمیلوئیدوز (Amyloidosis) که تجمع غیر طبیعی پروتئین ها در اعضاء مختلف بدن است ایجاد شود. سایر علل احتمالی سندروم نفروتیک شامل واکنش های دارویی با واکنش بدن به مواد شیمیایی و نیز بعضی از بیماری های اتوایمیون (خود ایمنی) مثل لوپوس می باشد.

علائم سندرم نفروتیک

علایم سندروم نفروتیک به تدریج و در عرض چند روز یا چند هفته ظاهر شده و هر چه بیشتر پروتئین های بدن از طریق ادرار دفع شود وضعیت بیمار بدتر می گردد. علايم سندروم نفروتیک عبارتند از:

• ادرار کف آلود
• کم شدن ادرار
• پف کردن صورت همراه با ورم دور چشمها در هنگام صبح
• تنگی نفس
• از دست دادن اشتها و کاهش وزن
• ورم کردن شکم

اگر شما دارای علایم فوق هستید باید فورا به پزشک مراجعه نمایید.

نحوه ی درمان سندرم نفروتیک

اگر پزشک مشکوک شود که شما دچار سندروم نفروتیک هستید برایتان تقاضای آزمایش ادرار میکند تا ببیند که آیا در ادرارتان پروتئین وجود دارد یا خیر. همچنین پزشک ممکن است از شما در خواست نماید که به مدت ۲۴ ساعت ادرارتان را در ظرفی ریخته و به آزمایشگاه بدهید تا میزان از دست رفتن پروتئین تان در عرض ۲۴ ساعت را مشخص نماید. همچنین ممکن است خون شما نیز آزمایش شود تا میزان پروتئین خون و عملکرد کلیه ها بررسی شود. در بعضی موارد برای پیدا کردن علت ایجاد سندروم نفروتیک ممکن است نیاز به انجام نمونه برداری (بیوپسی) از کلیه ها باشد. پزشک ممکن است برایتان یک داروی ادرارآور (مير) تجویز نماید تا به دفع آب اضافی بدنتان کمک نماید. همچنین ممکن است برای پیشگیری از تجمع بیشتر مایع بدن به شما توصیه شود که از رژیم غذایی کم نمک استفاده نمایید. اگر علایم این بیماری شدید باشند ممکن است نیاز باشد که بیمار در بیمارستان بستری شود و در آنجا داروهای ادرار آور (مدر) و سرومهای سرشار از پروتئین به او داده شود. همچنین ممکن است به این بیماران دارو های کورتوندار و داروهای سرکوب کننده ایمنی (ایمونوسوپر سانت) نیز داده شود. در صورت امکان، باید بیماری زمینه ای ایجاد کننده سندروم نفروتیک نیز درمان شود. عاقبت بیماران مبتلاء به سندروم نفروتیک بستگی به میزان و شدت صدمات وارده به کلیه دارد. کودکان معمولا به خوبی به درمان با داروهای کورتوندار جواب می دهند و اغلب بطور کامل بهبود می یابند، اما در بزرگسالان ممکن است این بیماری دوباره عود نماید. در موارد شدید این بیماری، نارسایی مزمن کلیه و در نهایت از دست دادن کلیه ها ممکن است رخ دهد.

بیوپسی از کلیه (نمونه برداری از کلیه)

بیوپسی (Biopsy) با نمونه برداری از کلیه برای شناسایی ماهیت و وسعت صدمات کلیوی انجام می شود. بعد از انجام بیوپسی ممکن است لازم باشد که یک شب را در بیمارستان بستری شوید. در طی انجام بیوپسی، یک تکه خیلی کوچک از بافت کلیه بیرون آورده می شود. این بافت را سپس به آزمایشگاه پاتولوژی می فرستند تا بررسی میکروسکوپیک بر روی آن انجام شود. بعد از انجام بیوپسی، پزشک به شما توصیه می کند که به مدت حدود دو ساعت استراحت نمایید تا خطر خونریزی از کلیه به حداقل برسد.