آشنایی با انواع بی اختیاری ادراری و نحوه ی درمان آن ها

بی اختیاری ادراری چیست؟

بطور طبیعی ماهیچه های موجود در کناره های مثانه سبب می شوند که ادرار از مثانه بیرون آید، در حالیکه عضلاتی که در گردن مثانه (یعنی محل اتصال مثانه با پیشابراه) وجود دارند موجب کنترل باز و بسته شدن خروجی مثانه می شوند. هر مشکلی که در این عضلات و یا اعصاب این عضلات ایجاد شود می تواند باعث از دست رفتن کامل و یا جزئی کترل بر روی مثانه شود. با بالا رفتن سن افراد، بی اختیاری ادراری رایج تر می شود. این وضعیت در خانمها شایعتر از آقایان است. گاهی اوقات بی اختیاری ادراری در بیماریهایی مثل آلزایمر و سکته مغزی دیده می شود.

انواع بی اختیاری ادراری

چهار نوع اصلی بی اختیاری ادراری وجود دارد که عبارتند از: ۱) استرس (Stress)، ۲) فوریتی (Urge)، ۳) سرریز (Overflow)، ۴) کامل (Total).

علایم و نحوه درمان هر کدام از این انواع بی اختیاری ادراری متفاوت می باشد. شایع ترین نوع بی اختیاری ادراری نوع استرس می باشد که مقادیر کمی ادرار در بعضی مواقع بطور بی اختیار خارج می شود. افرادی که دچار بی اختیاری ادراری نوع فوریتی هستند در بعضی مواقع بطور غیر منتظره احساس دفع فوری ادرار به آنها دست می دهد که بخاطر انقباض غیر اختیاری مثانه می باشد. این وضعیت باعث می شود که بطور ناگهانی و غیر قابل کنترلی مقادیر زیادی ادرار خارج شود.

در بی اختیاری ادراری نوع سرریز (Overflow)، بخاطر وجود انسداد در گردن مثانه با در پیشابراه و یا به خاطر ضعف عضلات مثانه، مثانه نمی تواند ادرار را تخلیه نماید. بنابراین حجم ادرار در مثانه افزایش یافته و ادرار بصورت چکه چکه خارج می شود. انسداد جریان ادرار معمولا بر اثر تنگی پیشابراه و یا بزرگ شدن غده پروستات در مردان که باعث فشار وارد آوردن و تنگ کردن پیشابراه می شود رخ می دهد. ضعیف شدن عضلات مثانه ممکن است بخاطر وجود یک انسداد، بیماری مرض قند، جراحی در قسمت لگن و یا اختلالی در سیستم عصبی مثل بیماری ام اس ایجاد شود.

در بی اختیاری ادراری کامل (توتال) هیچ کنترلی بر روی مثانه وجود ندارد. این وضعیت معمولا بر اثر یک اختلال عصبی مثل بیماری آلزایمر و یا صدمه دیدن نخاع ایجاد می شود. جراحی هایی که برای درمان سرطانهایی که در قسمت لگن وجود دارد انجام می شود می توانند با صدمه به اعصاب مثانه باعث بروز بی اختیاری ادراری کامل شوند.

نحوه ی درمان بی اختیاری ادراری

بررسی های ارودینامیک می توانند نوع بی اختیاری ادراری را مشخص نمایند. استفاده از پد یا پوشک می تواند به جذب ادرار و جلوگیری از خیس شدن لباس کمک نماید. تمرینات ورزشی که برای تقویت عضلات کف لگن انجام می شود و فیزیوتراپی می توانند به بهبود و تقویت عضلات مثانه کمک نمایند. بی اختیاری ادراری که بر اثر تخلیه ناکانی مثانه ایجاد می شود را می توان با سوند زدن خود بیمار به خودش و تخلیه ادراری که در مثانه وجود دارد برطرف نمود.

بی اختیاری ادراری نوع استرس

بی اختیاری ادراری نوع استرس بر اثر ضعف عضلات کف لگن و پیشابراه ایجاد می شود. این عضلات از مثانه حمایت کرده و به کنترل باز و بسته شدن خروجی مثانه در هنگام ادرار کردن کمک می کند. ضعف عضلات باعث می شود که ادرار از مثانه به بیرون چکه کند. وقتی که فشار داخل شکم افزایش می یابد ادرار بدون اختبار بیرون می ریزد.  در بی اختیاری نوع استرس که خفیف باشد در هنگام فعالیتهای شدید مثل دویدن، مقدار کمی ادرار به بیرون نشت می کند. در موارد شدید، در هنگام فعالیتهایی مثل سرفه کردن، ادرار از مثانه به بیرون ریخته می شود. بی اختیاری ادراری نوع استرس شایع ترین نوع بی اختیاری می باشد و بیشتر هم در خانمها دیده می شود.

این وضعیت در حين حاملگی و بعد از . زایمان بطور شایعی رخ می دهد. همچنین بعد از انجام جراحی های قسمت لگن، در طی یائسگی (که کاهش هورمون استروژن باعث از بین رفتن قدرت ارتجاعی عضلات لگن می شود) و با افزایش سن افراد، این نوع بی اختیاری شایع می باشد. بی اختیاری ادراری نوع استرس ممکن است در پرولاپس (بیرون افتادگی رحم و مهبل، پرولاپس رکتوم و پرولاپس مثانه نیز دیده شود. این وضعیت در افرادی که دچار سرفه های مداوم هستند بیشتر ممکن است که رخ دهد. به ندرت ممکن است که بعد از عمل جراحی پروستات این نوع بی اختیاری ادراری در آقایان دیده شود.

نحوه ی تشخیص بی اختیاری ادراری نوع استرس

بهترین پزشک بعد از پرسیدن سؤالاتی مثل: چقدر آب می خورید؟ چند بار در روز ادرار میکنید؟ میزان ادرار شما چقدر است؟ در چه مواقعی ادرار از شما نشت می کند؟ می تواند به تشخیص بی اختیاری ادراری نوع استرس برسد. او ممکن است یک معاینه لگنی انجام دهد تا وضعیت عضلات کف لگن شما را ارزیابی نماید و ببیند که آیا شما دارای پرولاپس (بیرون افتادگی) رحم هستید یا نه. همچنین برای ارزیابی عملکرد مثانه تان، ممكن است که شما را برای بررسی اورودینامیک به بیمارستان بفرستد.

نحوه ی درمان بی اختیاری ادراری نوع استرس

تقویت عضلات کف لگن با انجام تمرینات ورزشی خاص، روش مناسبی برای درمان این نوع از بی اختیاری ادراری می باشد (صرف نظر از اینکه علت ایجاد آن چه می باشد). اگر این نوع بی اختیاری بعد از زایمان ایجاد شده باشد، قدرت عضلات کف لگن به تدریج به حالت طبیعی خود باز می گردد اما انجام تمرینات ورزشی می تواند سرعت بهبودی آن را افزایش دهد. به خانمهای یائسه ممکن است توصیه به استفاده از هورمون درمانی شود تا با ضعف عضلات کف لگن مقابله شود. اگر شما اضافه وزن دارید ممکن است پزشک برای کم کردن وزنتان یک رژیم غذایی خاص را ارائه نماید. در موارد شدید این نوع بی اختیاری ادراری، انجام جراحی برای قرار دادن مثانه در وضعیت صحیح و تقویت محافظهایش می تواند به بازگرداندن کنترل تقریبأ طبیعی مثانه کمک نماید.

بی اختیاری ادراری فوریتی

فردی که دچار بی اختیاری ادراری فوریتی (Urge) می شود احساس ناگهانی و دفع فوری ادرار پیدا میکند که به دنبال آن به طور بی اختیار ادرار می کند. این وضعیت در افراد مختلف دارای شدتهای متفاوتی می باشد. در نوع خفیف این نوع بی اختیاری ادراری، فرد معمولا می تواند قبل از اینکه ادرار از او خارج شود خود را به یک توالت برساند. با اینحال در موارد شدید این نوع بی اختیاری، به محض اینکه مثانه شروع به تخلیه ادرار نماید، غیر ممکن است که جلوی ادرار آن گرفته شود.

علل بی اختیاری ادراری فوریتی

بی اختیاری ادراری فوریتی بیشتر بر اثر تحریک پذیری عضلات مثانه ایجاد می شود. وقتی این عضلات تحریک می شوند، بطور بی اختیار منقبض شده و مثانه را از ادرار خالی می کنند. تحریک پذیری مثانه می تواند به علت عفونت یا التهاب لایه پوشاننده مثانه ایجاد شود. بی اختیاری ادراری در خانمها (بخصوص بعد از یائسگی) ممکن است بر اثر ضعف عضلات گردن مثانه و عضلات کف لگن یا به علت مشکلات زنانگی مثل افتادگی رحم (پرولاپس رحم) ایجاد گردد. بی اختیاری ادراری فوریتی می تواند همچنین به علت اختلالاتی مثل سنگ کلیه رخ دهد. سایر علل بروز این وضعیت، اختلالاتی هستند که سیستم عصبی را گرفتار می کنند مثل سکته مغزی، ام اس یا صدمات وارده به نخاع. در بعضی موارد تصور می شود که اضطراب در افراد بتواند باعث بروز این وضعیت شود.

نحوه ی درمان بی اختیاری ادراری فوریتی

پزشک از شما خواهد خواست که موارد زیر را در طی روز یادداشت نمایید:

• روزی چند بار نیاز به دفع ادرار پیدا می کنید؟
• مقدار ادراری که می کنید چه اندازه است؟
• روزی چقدر مایعات مصرف می کنید؟

همچنین پزشک ممکن است برایتان تقاضای انجام آزمایش ادرار کند تا ببیند که آیا عفونت ادراری دارید یا نه. پزشک شما را معاینه خواهد نمود تا مشخص شود که آیا به بیماری زمینه ای دیگری هم مبتلا هستید. ابتدا باید هر گونه بیماری زمینه ای دیگری که باعث بروز این بی اختیاری ادراری شده است را درمان نماییم. اگر هیچگونه بیماری زمینه ای وجود نداشت، اقداماتی را می توان برای درمان این وضعیت انجام داد. برای مثال، شما می توانید یاد بگیرید که با طولانی تر کردن فاصله بین دفعاتی که ادرار می کنید، کنترل عملکرد مثانه تان را بدست آورید. انجام تمرینات ورزشی برای تقویت عضلات کف لگن که کنترل خروجی مثانه را به عهده دارد، روش دیگری برای درمان این مشکل می باشد. اگر سیگاری هستید باید سعی کنید که سیگار کشیدن را کنار بگذارید زیرا مشخص شده است که سیگار می تواند باعث تحریک مثانه شود. همچنین توصیه می شود که از نوشیدن نوشابه های حاوی کافئین و الکل خودداری شود. بعلاوه پزشک ممکن است یک داروی آنتی کولینرژیک مثل اوکسی بوتینین (Oxybutynin برایتان تجویز نماید تا باعث کاهش تحریک پذیری دیواره مثانه شود.

با انجام تمرینات ورزشی می توان به تقویت عضلات کف لگن کمک نمود. این عضلات از مثانه، رحم و رکتوم (راست روده) محافظت و پشتیبانی می کنند. اگر این تمرینات ورزشی منظم انجام شوند هم به درمان و هم به پیشگیری از بروز بی اختیاری ادراری کمک میکنند. شما می توانید این تمرینات را هم در حالت نشسته، هم در حالت ایستاده و هم در حالت خوابیده انجام دهید. هر چه مدت زمان بیشتری این تمرینات را انجام دهید بهتر خواهد بود. بطور ایده آل در هر ساعت، پنج دقیقه در طی روز این تمرینات را انجام دهید. برای اینکه عضلات کف لگن را شناسایی نمایید و آن ها را بهتر بشناسید، تصور نمایید که در حال ادرار کردن هستید و به ناگهان مجبور هستید که ادرارتان را قطع نمایید. عضلاتی که شما در اطراف مهبل، پیشابراه و رکتوم (راست روده) احساس می کنید که سفت شده اند همان عضلات کف لگن می باشند. برای تقویت این عضلات، تمرینات زیر را انجام دهید:

• عضلات کف لگن را منقبض کرده و ۱۰ ثانیه به همین وضعیت نگه دارید.
• عضلات را به آهستگی شل نمایید.
• این تمرین را ۵ تا ۱۰ بار تکرار نمایید و در طی روز هر چند بار که می توانید این کار را انجام دهید.

بررسی های اورودینامیک

بررسی های اورودینامیک (Urodynamic Studies) برای بررسی مشکلات کنترل مثانه، شامل بی اختیاری ادرار و کم شدن جریان ادرار انجام می شود. در این بررسی ها، سوندهایی به داخل مثانه، مقعد (راست روده) یا مهبل فرستاده می شود تا تغییرات فشاری که در مثانه با پر کردن و خالی کردن آن توسط مایعاتی که از طریق سوند به داخل آن فرستاده می شود بررسی شود. در بعضی موارد، مثانه را با یک ماده حاجب پر میکنند و با استفاده از اشعه ایکس، شکل مثانه را بررسی می کنند. وقتی که مثانه پر می شود، از بیمار خواسته می شود تا سرفه نماید زیرا این کار ممکن است در صورتی که بی اختیاری ادراری نوع استرس وجود داشته باشد باعث چکه کردن (نشتی) ادرار شود.