آثار کمبود ریز مغذی ها

کمبود ید و پیشگیری از آن

ید یکی از عناصر شیمیایی است که مانند کلسیم، روی، آهن و … مورد نیاز باران می باشد. مهم ترین نقش بسد، شرکت در ساختمان هورمون های تیروئیدی است. هورمون های تیروئیدی برای رشد، کارکرد دستگاه عصبی، انجام سوخت و ساز بدن و تولید گرما و انرژی مورد نیاز هستند. در کمبود ید، ساخت این هورمون ها با اشکال مواجه می شوند.

کمبود ید یکی از مشکلات مهم بهداشتی در جهان است. کشور ما نیز جزء مناطقی بود که کمبود ید در آن شیوع بالایی داشت. خوشبختانه اقدامات انجام شده که در قسمت بعد راجع به آن توضیح می دهیم این مشکل را تا حد زیادی کاهش داده است.

کودکان، افراد در سن بلوغ، زنان باردار، زنانی که به نوزادان خود شیر میدهناد و افرادی که ساکن نواحی کوهستانی هستند، بیش از سایرین در معرض خطر کمبود يسد قرار دارند. گواتر یکی از شایع ترین عوارض کمبود ید میباشد. گواتر به معنی بزرگ شدن غده تیروئید در جلوی گردن می باشد. البته به خاطر داشته باشید، کمبود ید فقط یکی از دلایل ابتلا به گواتر است بنابراین برای تشخیص علت ابتلا به گواتر و درمان آن، باید به پزشک مراجعه نمود.

ید ماده ساختمانی هورمون های تیروئید است و در صورت کمبود آن، تیروئید نمی تواند کار خود را به درستی انجام دهد. در نتیجه فرد دچار کم کاری تیروئید می شود. کم کاری تیروئید عوارض متعددی دارد اما اسفبارترین آنها، ایجاد عقب ماندگی ذهنی و جسمی در کودکان است که به آن کرتی نیزم (cretinism) می گویند. کمبود ید در مادران می تواند باعث اختلالات کارکرد تیروئید در جنین و نوزادان شود. این امر خطر ابتلای نوزاد به کرتی نیزم و یا درجات خفیف تری از کندی ذهن را در بر دارد.

کمبود ید مشکلاتی را در تولید مثل به وجود می آورد. چنان که مادری دچار کمبود ید باشد احتمال سقط جنین و زاییدن نوزاد مرده در وی بالاتر می رود. لوچی چشم و کری و لالی نیز از دیگر عوارض کمبود ید می باشد.

به خاطر داشته باشید که بسیاری از عوارض کمبود ید جبران ناپذیرند بنابراین راه رهایی از آنها، پیشگیری از کمبود ید است.

بهترین راه پیشگیری از کمبود يد، دریافت مقادیر کافی از این عنصر به صورت روزانه میباشد. افزودن ید به آب و مواد غذایی مختلف امتحان شده است و بهترین آنها در سطح جهان نمکهای یددار بوده اند. نمک های یددار از نظر طعم، بو و ظاهر تفاوتی با نمک های عادی نداشته و طریقه مصرف آن نیز مانند سایر نمکها است با این تفاوت که می تواند مقدار ید مورد نیاز روزانه را برای افراد تأمین کند. برای تهیه نمک یددار، در کارخانه بر روی نمک محلول بدات پتاسیم و یا يدور پتاسیم اسپری می شود. بدات پتاسیم پایدار است و در کشور ما نیز برای ید دار کردن نمکها استفاده می شود.

در کشور ما در سال ۱۳۸۸، ۱۵ میلیون نفر دچار اختلالات خفیف یا متوسط کمبود ید بوده و ۳ میلیون نفر به عوارض شدید آن مبتلا بودند. گواتر در کشور شیوع بسیار بالایی داشت. با تشکیل کمیته کشوری، تولید و عرضه نمک یددار آغاز و در سطح کشور فراگیر شد. تولید نمک بدون ید در کشور متوقف شد و در مناطقی که کمبود ید شدید وجود داشت، آمپول ید روغنی به افراد تزریق شد. در سال ۱۳۷۵ کشور به شاخص های کافی بودن مصرف ید دست یافت و به عنوان کشوری عاری از اختلالات کمبود ید شناخته شد.

اما به خاطر داشته باشید به علت شرایط اقلیمی کشور در صورت توقف مصرف نمک هایی که ید آن کافی است، کمبود ید دوباره به عنوان یک مشکل جدی باز خواهد گشت.

نکاتی درباره نگهداری و مصرف نمکهای ید دار:

١- به هنگام خرید به عبارت یددار بر روی بسته بندی آن توجه کنید. فقط نمک ید دار بخريد؛

۲۔ نمک یددار را به مدت طولانی در معرض نور مستقیم خورشید و یا رطوبست قرار ندهید. این امر باعث از دست رفتن ید آن می شود؛

۳۔ نمک ید دار را در ظرف در بسته و بدون منفذ شیشه ای، پلاستیکی، یا چوبی نگهداری کنید. قبل از مصرف نمک ید دار را نشویید. این کار باعث از دست رفتن ید آن می شود؛

۴- برای طبخ غذا و مصرف سر سفره، باید از نمک های تصفیه شده استفاده کنید. این نمکها به علت خالص بودن، ید موجود در خود را بهتر حفظ می کنند.

کمبود ویتامین A و پیشگیری از آن

ویتامین A یکی از ویتامین های محلول در چربی است که نقش مهمی در بینایی و جلوگیری از بیماری ها دارد. فرم فعال این ماده به نام رتینول در منابع حیوانی مانند روغن کبد ماهی، جگر، لبنیات و زرده تخم مرغ وجود دارد. پیش ساز این ویتامین به نام کاروتن در گیاهان زرد، نارنجی و قرمز رنگ (مانند هویج، کدو حلوایی، فلفل نارنجی و قرمز، زرد آلو و نارنگی و …) به وفور یافت میشود.

ویتامین A دریافتی از طریق غذا و پیش سازهای آن پس از تبدیل به فرم فعال، در کبد ذخیره می شوند تا در صورت کمبود موقتی، در اختیار بدن قرار گیرند اما دریافت ناکافی ویتامین A موجب کاهش ذخیره کبدی و در آخر بروز علایم کمبود این ویتامین می شود.

کمبود ویتامین A مهم ترین عوارض خود را در زمینه بینایی فرد مشخص می کند. اختلال دید در شب یا همان شب کوری، اولین علامت چشمی کمبود ویتامین A است. به تدریج سطح چشم هم خشک می شود؛ قرنیه ضعیف می شود؛ چشم ها زخم می شوند و در نهایت فرد بینایی خود را از دست می دهد.

کمبود ویتامین A مقاومت بدن را در برابر عفونت ها و عوامل سرطان زا کم می کند و منجر به بروز بیماری های تنفسی، گوارشی و پوستی می شود. کمبود ویتامین A می تواند در ابتلای افراد به کم خونی نیز مؤثر باشد.

کمبود ویتامین A مهم ترین علت کوری در کشورهای در حال توسعه است. متأسفانه کشور ما از نظر معیارهای بهداشت جهانی در رده کشورهایی است که کمبود ویتامین A در آن شایع است.

کودکان ۶ ماه تا ۶ سال و کودکان با نوجوانان مبتلا به اسهال و سرخک، مادران باردار و شیرده، نوزادان با وزن کمتر از ۲۵۰۰ گرم و نوزادان مادران مبتلا به کمبود ویتامین A و نیز ساکنین مناطق خشک (به علت کمبود منابع گیاهی ویتامین A در فصول سرد) در معرض خطر کمبود این ویتامین هستند.

راههای پیشگیری از کمبود ویتامین A به شرح زیر است:

۱. مصرف قطره های ویتامین A و D در شیرخواران

۲. استفاده از منابع غذایی سرشار از ویتامین A

۳. استفاده از مکمل های خوراکی ویتامین A

مکمل های ویتامین A به دو دسته با دوز باد و با دوز پایین تقسیم می شوند. مکمل های با دوز بالا فقط با دستور پزشک در موارد خاص و یا در برنامه های کلان بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرند.

استفاده از مکمل های ویتامین A با دوز پایین در ۲ گروه در تمام موارد به صورت یک اقدام بهداشتی همگانی انجام می شود. این ۲ گروه عبارتند از:

۱- نوزادان پس از ۱۰ روزگی تا پایان ۲ سالگی که باید هر روز قطره ویتامین D + A و یا مولتی ویتامین (حداقل ۱۵۰۰ واحد ویتامین A و ۴۰۰ واحد ویتامین D در روز) دریافت کنند.

۲- زنان باردار از پایان ماه چهارم بارداری تا هنگام زایمان که باید روزانه یک کپسول مولتی ویتامین مینرال (۵۰۰۰ واحد ویتامین A در روز) و یا کپسول مولتی ویتامین تراپیوتیک (۲۵۰۰۰ واحد ویتامین A در هفته) یک بار در هفته دریافت کنند.

نکاتی درباره پیشگیری از کمبود ویتامین A

۱- استفاده از منابع غذایی حاوی ویتامین A مانند شیر، زرده تخم مرغ، کره، سبزی های زرد و نارنجی مثل هویج) در رژیم غذایی روزانه خود بگنجانید؛

۲- اگر قدرت بینایی شما در شب کاهش پیدا کرده است، به پزشک مراجعه نموده و در صورت تجویز مکمل حتما از آن استفاده نمایید؛

۳- اگر مکررا بیمار می شوید و طول دوره بیماری تان طولانی تر از حد معمول است. به پزشک مراجعه کنید و در صورت تجویز مکمل، حتما از آن استفاده نمایید؛

۴- از هویح خام به عنوان میان وعده، در سالاد و یا به صورت پخته در غذا استفاده کنید. هویج یک منبع ارزان و سرشار از ویتامین A است.

کمبود روی و پیشگیری از آن

روی یکی از عناصر شیمیایی مانند آهن، کلسیم و بد است که بدن ما به آن احتیاج دارد تا بتواند بسیاری از فعل و انفعالات شیمیایی خود را به انجام برساند. به علاوه، روی نقش مهمی در ایمنی بدن، بهبود زخم ها و کارکرد حواس بویایی و چشایی دارد و برای رشد و نمو در دوران جنینی، کودکی و نوجوانی بسیار ضروری است. گوشت قرمز، ران مرغ، حبوبات، مغزها (پسته، گردو و …) و لبنیات منابع غنی روی می باشند.

مطالعه ملی وضعیت کمبود ریز مغذی های آهن، روی و ویتامین های A و D نشان داد که حدود ۲۰ درصد کودکان ۱۵ تا ۲۳ ماهه، ۳۰درصد کودکان ۱ ساله و ۴۴ درصد زنان باردار دچار کمبود روی هستند. به عبارتی کمبود روی یک مشکل بهداشتی عمده در سطح کشور محسوب می شود.

شیرخواران، کودکان، نوجوانان، زنان باردار و شیرده، کسانی که در طی روز کالری کافی دریافت نمی کنند، افراد مسن، گیاه خواران و افراد دچار بیماری های گوارشی که دچار اسهال می شوند، در معرض خطر کمبود روی هستند.

دریافت ناکافی غذاهای حاوی روی و نیز مصرف مواردی که مانع جذب روی می شوند، از علل عمده کمبود این عنصر می باشند. نان هایی که در تهیه آنها از جوش شیرین استفاده می شود نیز به علت داشتن اسید فیتیک، مانع جذب روی میشوند.

کندی رشد، بی اشتهایی، دیر جوش خوردن و کند شدن بهبود زخم ها از علایم کمبود این عنصر هستند. به علاوه، افرادی که دچار این مشکل هستند، گرفتار ریزش مو بوده و حس چشایی و بویایی آنها مختل شده است. باروری مردان مبتلا به کمبود روی، با مشکل مواجه است. این افراد مكررة دچار عفونت می شوند و مستعد ضایعات پوستی هستند.

بهترین راه پیشگیری از کمبود روی، مصرف مقادیر کافی از غذاهای حاوی روی میباشد. به علاوه برای برخی از افراد در معرض خطر کمبود روی مانند شیرخواران، زنان باردار و افراد نوجوان و مسن نیز می توان از مکمل های روی در قالب کپسول سولفات روی و یا کپسول های مولتی ویتامین مینرال) استفاده کرد.

نکاتی درباره پیشگیری از کمبود روی

١- گوشت قرمز (گوساله و گوسفند) حاوی روی بیشتری در مقایسه با ماهی هستند؛

۲- گوشت ران مرغ در مقایسه با قسمت سینه از محتوای روی بیشتری برخوردار است؛

۳۔ سبزی ها و میوه ها منابع خوبی برای روی محسوب نمی شوند چون روی موجود در پروتئین های گیاهی قابلیت جذب خوبی ندارد. از این رو کسانی که فقط از رژیم های گیاهی استفاده می کنند، در معرض خطر کمبود روی هستند؛

۴- به خاطر داشته باشید مصرف بیش از حد روی و یا هر ماده دیگری موجب بهبود وضعیت سلامت شما نمی شود بلکه ممکن است مانع جذب سایر عناصر مورد نیاز بدن شود.

کمبود کلسیم و پیشگیری از آن

کلسیم یکی از عناصر شیمیایی است که مهم ترین نقش آن ایجاد و حق استخوانها است بنابراین تقریبا تمامی کلسیم بدن در استخوان ها ذخیره شده و مقدار کمی از آن که در خون وجود دارد که برای فعالیت قلب و ماهیچه ها لازم است. کلسیم برای جذب به ویتامین D احتیاج دارد که معمولا در مواد غذایی مانند کره وجود داشته و نیز در ینند در معرض نور آفتاب ساخته می شود. شیر و لبنیات منابع اصلی تأمین کنیم ه تان سبزیجات برگی مثل اسفناج و نیز ماهی هایی مانند ساردین و کیلکا که با استخوان خورده می شوند نیز از منابع غذایی کلسیم هستند. جدول ۸ لیستی از غذاهای حاوی کلسیم را نشان می دهد.