ساختمان مو و اصول مراقبت از آن

ساختمان مو و اصول مراقبت از آن

 موی سر و بدن از نظر اجتماعی، روانی و جنسی اهمیت بسیار زیادی دارد. هر تغییری در الگوی رویش مو، افزایش یا کاهش یا تغییر رنگ آن ممکن است تأثیرات روانی بسیار زیادی روی فرد داشته باشد. این فصل به اهمیت اجتماعی و جلی مو نمی پردازد بلکه به ارائه اطلاعات عمومی و پیشنهاداتی برای مراقبت از مو و اینکه چگونه به بهترین وجه از موی خود مراقبت کنیم، می پردازد.

تعریف ریشه مو

ریشه مو ساختمانی لوله ای شکل و دراز در پوست است که پوشیده از سلول هاست و مو از سلول های کف فولیکول می روید.

انواع مو

موی کرکی

موی نرم،

کوتاه و روشن که معمولا از دو سانتیمتر بلندتر نمی شود.

موی نهایی

موی نهایی، درازتر، کلفت تر، رنگدارتر، زبرتر و محکم تر از موی کرکی است. قبل از بلوغ موی انتهایی فقط روی سر، ابروها و مزه ها می روید. طی بلوغ جنسی بعضی از فولیکول هایی که موی کرکی ایجاد می کردند، در پاسخ به تغییرات هورمونی شروع به ساخت موهای نهایی می کنند.

موی بینابینی

به غیر از انواع ذکر شده در بالا، موهایی نیز وجود دارد که فرم بینایینی دارد و در حالی بین مری کرکی و موی نهایی قرار می گیرد.

تعداد فولیکول های مو در بدن

به طور متوسط پنج میلیون فولیکول مو در سطح بدن وجود دارد. تعداد فولیکول های مو در زن و مرد و در نژادهای مختلف اختلاف فاحشی ندارد، اختلاف ظاهری بین موی زن و مرد به دلیل نوع موهایی است که از فولیکول ها تولید می شود. بعد از تولد هیچ فولیکول جدیدی ایجاد نمی شود. بعضی از مناطق بدن حاوی فولیکول مو نیستند که شامل کف دست و پا بخش های قرمز لب، ناف، نوک پستان ها، پوست روی محل اتصال بندهای انگشتان و بخش هایی از اعضای تناسلی می شود. بقیه بخش های بدن که در ظاهر مو ندارند، در واقع پوشیده از موهای ریز، کرک مانند و تقریبا نامرئی هستند.

تعداد فولیکول های موی روی سر

تعداد تقریبی فولیکول های موی روی سر به طور متوسط 100000 (یکصد هزار عدد) است. این تعداد حد متوسط و مربوط به افراد با موی تیره است تعداد مو به عوامل وراثتی و رنگ مو بستگی دارد. موسرخها موهای کم تعدادثر ولي زبرتری دارند، افراد موطلایی موهای بیشتر حدود 120000 ) ولى نازک تری دارند. با افزایش سن کم کم تعداد فولیکول های موی سر تا درجات مختلف کم می شود.

ساختمان مو

مو شامل بخش درازی است که از درم می روید و از سطح پوست خارج می شود، به نام ساته محور مو. مو از فولیکول مو (بخش لوله ای درازی در پوست که از سلول ها پوشیده شده است) می روید. یک یا چند فدة سباسه به داخل فولیکول مو سر باز می کنند. ماد؛ چربی به نام سپرم که در غدد سباسه تولید می شود، از مجرای کوتاهی به داخل فولیکول مو می ریزد. عضله راست کننده موها به فولیکول مو چسبیده است، ولی این عضله منقضی می شود، بافت راست ایستادن موها می شود. همان طور که در تصویر دیده می شود، بخش انتهایی فولیکول پهن تر و ضخیم تر است. بخشی که زیر بخش انتهایی فولیکول قرار گرفته است پا پیلا نامیده می شود. نام دیگر آن پاپیلای در می یا فولیکولی است و حاوی عروق خونی است که فولیکول مو را تغذیه می کنند. در کف فولیکول مو سلول های منحصر به فردی وجود دارند که خود مو را می سازند. این سلولها قابلیت تکثیر زیادی دارند. با تکثیر این سلول های سلول های قدیمی تر در ردیفی عمودی به سمت بالا فشار داده می شوند و به تدریج اضمحلال می یابند. از آنجا که سلول ها در حرکت به سمت بالا از نظر بیولوژیکی می برند، بخش بالای مو از سلول های مرده ای تشکیل شده است که با ماده بین سلولی سیمان مانندی به هم متصلند. به بیان دیگر، بخشی از مو که بیرون از پوست است، از ماده مرده کراتینی (شاخی) ساخته شده است. تنها بخش زنده مو، سلول های موجود در کف فولیکول مو هستند که دائما در حال تکثیرند و کیفیت مو را تعیین می کنند.

تا زمانی که سلول های موجود در کف فولیکول مو – که پاية مو را می سازند – سالم و طبیعی هستند، مو به رشد خود ادامه می دهد. اگر به هر دلیل این سلولها صدمه ببیند، رشد مو از آن فولیکول متوقف می شود.

تشکیل مو

روند تشکیل می شبیه روند تشکیل لاین کراتینی (شاخی پوست است. سلول های موجود در بابه اپیدرم و کف فولیکول مو تکثیر می شوند و به تدریج به بالا فشار داده می شوند، اضمحلال می یابند (دژنره می شوند و می میرند. سلولها در طی روند دژنراسیون مقادیر زیادی از پروتئینی به نام گرائین در خود جمع می کنند که در واقع ماده اصلی تشکیل دهيدة لابه کراتینی (شاخی) خارجی پوست است. کراتین به لایه خارجی پوست حالت شاخی می دهد (در واقع، کراتین همان ماده ای است که شاخ پستانداران از آن ساخته شده است)، در فولیکول های مو سلول ها ماده کراتینی دیگری تولید می کننده پروتئینی با نوام سخت و مخصوص به نام کراتین سخت که با کراتین پوست از نظر شیمیایی تفاوت دارد.

رنگ مو

همان طور که ملانوسیتها (سلولهای تولیدکننده ملانینا به پوست رنگ می دهند ملانوسیت های مو نیز به آن رنگ خاص خودش را می بخشند که در هر فردی بنا به خصوصیات ورائتی او فرق می کند. درجة غلظت و ساختمان شیمیایی ملانین رنگهای مختلف مر أطلاییه قهوه ای و سیاهی را ایجاد می کند.

کورتکس لایه مرکزی مو است و از سلولهایی تشکیل شده است که به طور مداوم در حال حرکت به سمت بالا هستند.

به تدریج که این سلول ها به سطح می آیند، تحلیل می روند و می میرند. این سلولها با ماده سیمان مانندی به هم متصل می شوند.

کوتیکول

این لایه خارج از کورتکس قرار گرفته و در حکم جلدی نازک برای کورتکس است. این لایه از سلول هایی تشکیل شده که بخشی از آنها روی هم قرار گرفته است (همان طور که در شکل می بینید). کوتیکول نسيت نفوذناپذیر است و از نفوذ مواد خارجی به مو جلوگیری می کند.

اگر لایه کوتیکول سالم باشد و سلول ها به شکل منظمی روی هم قرار گرفته باشند، موها نرم و درخشان به نظر می رسند زیرا اشعه نور به طور یکنواخت از آن منعکس می شود. اگر لایه کوتیکول صدمه دیده باشد (به هر دلیل مثل شانه زدن بیش از حد، فرزدن، رنگ زدن یا صاف کردن لایه کوتیکولی یکدست بودن خود را از دست می دهد، در نتیجه مو حالت درخشان خود را از دست می دهد و انتهای مو شکافته می شود (موخوره).

مدولا

لایه نازکی است در مرکز محور مو. گاهی مدولا وجود ندارد یا در طول مر به طور پیوسته موجود نیست. وجود یا عدم وجود مدولا ممکن است روی رنگ یا درخشان بودن مو تاثیر داشته باشد.

چرخه زندگی مو

هر فولیکول مو چرخه ای برای زندگی دارد که شامل رشد، استراحت و افتادن می شود تصاویر ۱۱۱ رنگی). چرخه زندگی هر مو به موهای دیگر ارتباطی ندارد و همزمانی در کار نیست. به همین علت کاملا طبیعی است که در هر روز تا ۱۰۰ تار مو بریزد و حدود ۱۰۰ تار مو جای آن را بگیرد. بعضی از موارد مراجعه به پزشک با شکایت ریزش مو به دلیل همین چرخه طبعی مو است. در چنین مواردی هیچ درمان طبی نیاز نیست به غیر از اطمینان دادن به بیمار و توضیح اینکه چنین پدیده ای کاملا شناخته شده و طبیعی است.

مراحل چرخه زندگی مو

آناژن یا مرحله رشد فعال

در این مرحله، سلول های فولیکول مو مرتبا تکثیر می شوند و مو به طور ثابت رشد می کند. این مرحله رشد از چند ماه تا چند سال طول میکشد (در پوست سر این مرحله به طور متوسط سه سال طول میکشد). طول مدت این دوره تعیین می کند که مو حداکثر چقدر بلند می شود و از فردی به فرد دیگر متفاوت است.

کاتاژن یا مرحلة انتقال

این مرحله کوتاه که بین دو تا چهار هفته طول میکشد مرحله ای انتقالی است و در آن رشد مو به تدریج متوقف می شود.

تلوژن یا مرحله استراحت

این مرحله سه تا شش ماه طول می کشد. طی این مرحله ساز و کار مسئول تقسیم سلولی در کف فولیکول و به دنبال آن رشد مو به مدت چند ماه غیرفعال می شود. در پایان این مرحله، مو به صورت ناپایدار و شل به فولیکول متصل است و به راحتی با شانه زدن یا شستن کنده میشود و میریزد. اگر موی سر را بکشیم، موهای این مرحله هستند که از سر جدا می شوند و می ریزند.

برگشت به فاز رشد

بعد از فاز استراحت موی جدیدی در همان فولیکول و در مرحله آناژن جدید پدیدار می شود که با رشد خود موی قدیمی را به بالا نثار میدهد و باعث ریزش آن می شود.

به طور معمول، در هر زمان حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد از موهای سر در باز آناژن (رشد) ۱۰۔ ۱۵ درصد در فاز تلوژن (استراحت و کمتر از 1 درصد در فاز کاتاژن (انتقالی) هستند. همان طور که اشاره شد، مراحل رشد موهای مختلف به یکدیگر ربطی ندارند بنابراین در پوست طبیعی سر ریزش معمولی مو در فاز تلوژن قابل توجه نیست.

مدت زمان مراحل چرخه رشد مو در بخش های مختلف بدن متفاوت است، مثلا چرخه موی سر مدت متفاوتی با چرخه موی بدن دارد.

ریزش موی طبیعی و غیر طبیعی

موهایی که به طور طبیعی می ریزند. در فاز تلوژن قرار دارند، مو در فاز تلوژن به شکل جمان در می آید (تنهای نازک با یک برجستگی در انتهای آن، برخلاف فاز آناژن، در فاز تلوژن پايه مو پیگمان ندارد که این را به راحتی می توان با ذره بین مشاهده کرد. به دلیل شکل مو در این فاز بیشتر مردم فکر میکنند مو با ریشه خود در آمده و دیگر موی جدیدی به جای آن نخواهد رویید، در حالی که درست عکس این مطلب صحیح است: مویی که با برجستگی التهابی میریزد. کاملا طبیعی و نشانه ای از ریزش ۱۰۰ و در روز به طور طبیعی است.

در این صورت، چگونه پزشک با اطمینان می تواند بگوید که چه زمانی ریزش مو در حد طبیعی است و چه زماني نه؟ علایم ریزش غیرطبیعی مو به شرح زیر است:

• ریزش بیش از ۱۰۰ موی تلوژن در روز
• وقتی مو به وضوح نازک می شود
• وقتی موهای ریخته شده، موهای تلوژن نباشد.

بعضی از بیماری ها چنین وضعیت غیر طبیعی را ایجاد می کنند. در مانولوژیست می تواند با امتحان موهای ریخته شده حالت غیر طبیعی را از ریزش طبیعی مو تشخیص دهد.

سرعت رشد مو

موی سر با سرعتی معادل حدود ۴ دهم میلیمتر در روز در یک دوره رشد سه تا ۵ ساله رشد میکند. طول متوسط آن به ۷۰ سانتیمتر می رسد ولی تا حد ۱۰۰ سانتیمتر نیز می تواند رشد کند. موی بدن با سرعت کمتری (حدود 2/1 میلیتر در روز) رشد می کند و دوره رشد آن ۲ تا ۶ ماه است. طول این موها حداکثر به 3-1 سانتیمتر میرمد

هم طول دوره فعال رشد و هم سرعت رشد مو از فردی به فرد دیگر فرق میکند و به شدت متأثر از فاکتورهای وراتی است. سن، جنسیت و عوامل تغذیه ای – هورمونی نیز در این امر مؤثرند (موی بدن زنان آهسته تر از مردان رشد می کند در حالی که موی سر زنان سریع تر از مردان رشد می کند).

مواظبت از موها: کدام دستکاری ها در رشد مو مؤثرند؟

عواملی که روی رشد مو مؤثرند، عبارتند از:

– کشیدن یا کشیده شدن مو؛ : فشار موضعی به ناحیه سر؛

– بعضی از مواد استفاده شده روی مو

– گرمای متمرکز بر سر.

کشیدن موی سر

کوتاه کردن موی سر تأثیری روی رشد آن ندارد زیرا رشد مو در انتهای فولیکول مو اتفاق می افتد. از سوی دیگر، کشیدن مو و وارد کردن فشار به فولیکول مو به ریشه مو صدمه می زند، آن را ضعیف می کند و موجب می شود که هر زودتر بریزد. فشار به موی سر ممکن است به دلیل شانه کردن به عقب و بستن محکم آن با گیره سر باشید. در این حالت از دست رشد سریع مو و طولانی بودن دوره رشد را فاکتورهای ورائتی تعیین می کنند، بنابراین مشخص می شود که چرا موی بعضی از زنان بسیار بلند می شود در حالی که سویی دیگری هرگز از سرشانه بلندتر نمی شود، حتی اگر آن را کوتاه نکند.

دادن مو (کم پشت شدن مو در ناحیه شفيقه ها و پیشانی واضح تر است زیرا در این مناطق مو تحت حداکثر فشار است. چنین حالتی با استفاده از تل سر نیز اتفاق می افتد و به همین شکل، موی مجعد نیز با شانه کردن در خلاف جهت رویش مو کشیده می شود و ممکن است صدمه ببیند.

به علاوه، در طی زمان هر یک از عوامل زیر به مو صدمه می زند و ریزش مو را بیشتر می کند:

• برس زدن شدید؟
• ماساژ دادن و مالیدن شديد موقع شستن موها؛
• خشک کردن مو با مالیدن شدید (راه درست برای خشک کردن مو جذب آب آن با قرار دادن یک حوله روی سر و مالیدن آرام حوله است)؛

اگر کسی از قبل ریزش مو دارد، باید شستن سر به آرامی و خشک کردن آن با مالش آرام را تمرین کند.

فشار موضعی به سر

پدیده نادری است که دلیل تأثیر آن ممکن است اختلال در جریان خون در ناحیه سر باشد. در نوزادانی که به پشت می خوابند و اغلب منطقه طاسی در پشت سر به چشم می خورد. بعدی از جراحی های مهم که فرد مجبور است مدت زیادی به پشت و بی حرکت بخوابد، همین پدیده مشاهده می شود.

مواد مصرف شده روی موی سر

در برچسب بسیاری از مواد آرایشی در بازار ادعا شده است که ریشه مو را با رساندن موادسازنده احیا می کند و بدین ترتیب رشد مو را زیاد و از ریختن آن جلوگیری میکند. پیش تر این مواد حتی به ریشه مو نمی رسند و جذب ریشه هم نمی شوند زیرا ریشه مو در عمق درم قرار گرفته است، تأثیر این مواد نیز روی رشد مر به هیچ وجه اثبات نشده است دارویی که تأثیر نبي آن روی رشد مو و سرعت رشد آن ثابت شده، مینوکسیدیل است).

از سوی دیگر، مواد سمی خاصی از طریق جذب سیستمی (طوری که به کل بدن برسد مانند خوردن) یا از طریق مصرف موضعی به فولیکول مو صدمه می رسانند. به همین دلیل در انتخاب موادی که برای رنگ کردن، صاف کردن یا فر دادن به مو استفاده می شود باید دقت کرد که از تولیدکننده معتبر و شناخته شده ای باشد، بعضی از موادی که برای از بین بردن موی اضافی بدن در بازار موجود است، ممکن است ماده شاخی را که مو از آن ساخته می شود حل کنند ولی هیچ تاثیری روی بخش زنده مو ندارند.

گرمای موضعی

سر معمولا در اثر استفاده از وسایل خشک کننده، فر دادن یا صاف کردن مر (به وسیله تل های الکتریکی یا اطری مو) گرم می شود. جریان داغ و توی آب نیز برای مو مضر است دمای بالا در نزدیکی ریشه مو ممکن است به آن صدمه بزند

ریزش مو و طاسی

تشخیص طاسی و ریزش مو انتط، با پزشک است. به غیر از طاسی طیعی در مردان دلایل متعددی مانند عوامل هورمونی، سوء تغذیه (کمبود ویتامین ها با آهن)، تماس با مواد سمی، عفونت ها و بیماری های دیگر ممکن است در زنان با مردان ایجاد طاسی بکنند. طاسی و ریزش مو موردی نیست که متخصص زیبایی اقدام به درمان آن کند، بهترین اقدام برای متخصص زیبایی در مواجهه با ریزش مو ارجاع بیمار به متخصص پوست است.