با کودکان بیش فعال چگونه باید رفتار کرد؟

چگونگی رفتار با کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه همراه با بیش فعالی

پسرم ۸ ساله است و بسیار پرتحرک و بازیگوش؛ به طوری که هیچ گاه از بازی کردن خسته نمی شود. او حتی نمی تواند در کلاس درس آرام بنشیند و به معلم گوش دهد. وقتی با او صحبت می کنم گویی اصلا حرف های مرا نمی شنود. حتی می خواهد خطرناک ترین کارها را نیز تجربه کند. او نمی تواند تکالیفش را تا انتها انجام دهد و به سؤال هایی که نیاز به تفکر و تأمل بیشتری دارد، توجهی نشان نمی دهد. دیگر از این وضع خسته شده ام. احساس می کنم کودکم مشکلی دارد. آیا راه چاره ای وجود دارد؟

کمبود توجه همراه با بیش فعالی چیست؟

کمبود توجه همراه با بیش فعالی نوعی اختلال رفتاری در کودکان می باشد که در آن، تحرک بیش از حد، کم توجهی و رفتارهای غیر منتظره در کودکان مبتلا، بیشتر و شدیدتر از سایر کودکان است. بنابراین سه خصیصه این اختلال عبارت اند از : فعالیت بدنی غیر معمول و بسیار بالا، محدودیت میدان توجه و اجبار درونی برای انجام کار (تکانشگری).

نکات مهم تشخیص:

باید مدت بیماری دست کم شش ماه باشد.

بیماری قبل از هفت سالگی شروع شده باشد.

حداقل دو اختلال کمبود توجه و بیش فعالی در دو موقعیت (خانه، مدرسه و کلینیک) مشاهده شده باشد.

چطور مطمئن شوم فرزندم اختلال کمبود توجه همراه با بیش فعالی دارد؟

باید شش مورد (یا بیشتر) از نشانه های بی توجهی زیر، دست کم در شش ماه متوالی در کودک دیده شود.

• غالبا در توجه دقیق به جزئیات شکست می خورد یا اشتباهات ناشی از بی دقتی در تکالیف مدرسه، کار یا سایر فعالیت ها دارد.
• غالبا در توجه پایدار و مداوم به هنگام انجام تکالیف یا فعالیت ها، مشکل دارد. غالبا به نظر می رسد که هنگام صحبت مستقیم با وی، گوش نمی دهد.
• غالبا از راهنمایی ها پیروی نمی کند و در اتمام تکالیف مدرسه کارهای روزمره با وظایف محیط کار، شکست می خورد.
• غالبا در سازماندهی تکالیف و فعالیت ها مشکل دارد.
• غالبا از تکالیفی که مستلزم تلاش ذهنی پایدار و مداوم است، اجتناب می کند و بی زار و بی میل است.
• غالبا اشیای لازم برای انجام تکالیف یا فعالیت ها را گم می کند.
• غالبا به وسیله محرک های نامربوط، به سهولت آشفته می شود.
• غالبا در فعالیت های روزانه فراموش کار است

باید شش مورد (یا بیشتر) از نشانه های بیش فعالی – تکانشگری زیر، دست کم در شش ماه متوالی در کودک دیده شود.

بیش فعالی

• غالبا دست ها و پاهایش نا آرام است یا در جای خود وول می خورد.
• غالبا در کلاس یا در جاهای دیگری که توقع دارید در جای خود بنشیند، از روی صندلی اش بلند می شود و آن جا را ترک خواهد کرد .
• غالبا در جاهای نامناسب به طور افراطی می دود یا بالا و پایین می رود. غالبا در بازی یا فعالیت های تفریحی بی سر و صدا، مشکل دارد.
• غالبا «در حال حرکت» است.
• غالبا بیش از اندازه صحبت می کند.

تکانشگری

• غالبا قبل از تمام شدن پرسش، پاسخ ها از دهانش می پرد.
• غالبا در انتظار نوبت ماندن، برایش مشکل است.
• غالبا وسط کار دیگران می پرد یا باعث گسستگی کار آنها می شود (مثلا مکالمات یا بازی های آنها را قطع می کند).

سازمان روان پزشکان آمریکا، این اختلال را به سه شکل مطرح کرده است:

• اختلال کمبود توجه همراه با بیش فعالی (نوع مرکب).
• اختلال کمبود توجه همراه با بیش فعالی (نوع بی توجهی غالب).
• اختلال کمبود توجه همراه با بیش فعالی (نوع بیش فعالی – تکانشگری غالب)

برای رفع مشکل فرزندم چه کارهایی باید انجام دهم؟

برای کودک برنامه ریزی کنید:

کودک مبتلا به این اختلال در محدوده قوانین، بهترین عملکرد را دارد. برای هر روز از قبل برنامه ریزی کنید و این برنامه را در جایی که کودک بتواند ببیند، آویزان کنید. هرچه این برنامه دقیق تر باشد، محدودیت های بیشتری برای کودک ایجاد می کند تا بهتر رفتارش را کنترل کند.

محیط را ساده و ساکت کنید:

در محیط شلوغ، کودک شما به راحتی تمرکزش را از دست می دهد و تحریک پذیر می شود به طور کلی سر و صدای خانه را کم کنید.

آموزش تماس چشمی به کودک:

وجه مشترک این گونه کودکان این است که نمی توانند برای مدت طولانی به کسی که در حال صحبت است نگاه، کنند. از این بازی استفاده کنید تا مهارت تماس چشمی را در کودک ایجاد کنید: بازی «نگاهتو بر نگردون»، بدین ترتیب است که شما و کودکتان به چشمان یکدیگر خیره شوید، هر کس زودتر خسته شد و نگاهش را برگرداند بازنده است. زمان خیره شدن را ثبت کنید و هر بار که کودک بتواند نگاهش را بیشتر ثابت نگه دارد، او را تحسین کنید.

برای تشویق کردن رفتار خوب کودک از جمله (وقتی، پس) استفاده کنید (مثلا اگر کودک از شما اجازه خواست به او بگویید وقتی اتاقت را تمیز کردی می توانی به کار مورد علاقه ات بپردازی).

استفاده از ساعت زنگ دار:

برای افزایش مدت زمانی که کودک می تواند آرام بنشیند، از این وسیله استفاده کنید. از کودک بخواهید بکوشد تا ساعت را شکست دهد. اگر می خواهد تکلیف مدرسه اش را در زمان کوتاه تری تمام کند، از او بخواهید یک هدف زمانی تعیین کند. برای نمونه: “این درس را در ظرف ۵دقیقه خواهم خواند”. سپس به او بگویید ساعت را روی ۵دقیقه تنظیم و خودش را ملزم کند که ۵دقیقه بنشیند و آن درس را تمام کند. هر بار که موفق به انجام این کار شد، پاداش هایی نظیر فعالیت های حرکتی به او بدهید.

«مثل: می توانی ده دقیقه فوتبال بازی کنی یا ده دقیقه دور تا دور حیاط بدوی و غیره.» بعد می تواند یک مرحله جلوتر برود و هدف بعدی اش را تعیین کند و بدین ترتیب، زمان درس خواندن و یا انجام تکالیفش را افزایش دهد.

آموزش تسلط بر خود:

به کودک بیاموزید که رفتارش را با گفتار شفاهی کنترل کند. وقتی او همراه شماست ، شروع به انجام کاری بکنید و مدام با خود با صدای بلند چنین حرف بزنید: باید حواسم به کاری که دارم می کنم، جمع باشد. به کودک بیاموزید ابتدا با صدای بلند با خودش صحبت کند و سپس آرام و بی صدا. استفاده از گروه های مشاوره ای برای آموزش های لازم در این زمینه می تواند راهگشا باشد.

تخلیه انرژی:

برای کودک بیش فعال به دلیل داشتن انرژی و تحرک بسیار زیاد، فعالیت های حرکتی مانند ورزش های رزمی توصیه می شود. بیش فعالی در پسرها سه تا پنج برابر بیشتر از دختران است.