انواع «شیرها» قبل و بعد از شش ماهگی

در طول سال اول زندگی کود، شیر مادر، یا هر نوع شیر دیگری که بطور صحیح انتخاب شده باشد، بعنوان عالیترین نوع غذای برنامه تغذیه کودک تلقی می شود؛ این برنامه غذائی (شیر) گروهی از عناصر غذائی را که برای رشد کودک مفید می باشد – و هیچ نوع غذای دیگری قادر نیست جای آنرا بگیرد – برای کودک تأمین میکند. در شش ماه اول تولد، شیر مادر می تواند به تنهایی وارد میدان عمل شودو بمنظور رشد کودک کافی باشد؛ بعد از شش ماهگی، شیر کودک با استفاده از غذاهای سنت کامل می شود ولی در عین حال نقش اول خود را از دست نمی دهد.

بسیاری از فصول مختلف این کتاب وقف شیر مادر شده است، زیرا شیر مادر اولین و بهترین انتخاب را تشکیل میدهد؛ برعکس، فقط تعداد قلیلی از کودکان (۴۰% در کبک، ۴۸% در فرانسه) در حال حاضر از آن استفاده می کنند که آنهم دوره کوتاهی از زندگی آنان را در بر میگیرد (از یک تا ۱۶ هفته). در نتیجه تعدادی شیرهای دیگری نیز وجود دارد که مورد استفاده نوزادان قرار می گیرند و تحقیقات مختلفی که اخیرا در کانادا و کبک صورت گرفته توزیع این نوع شیرها را در ماههای اول تولد کودک نشان می دهند.

همه کودکان از یکنوع شیر تغذیه می کنند، و تعداد قابل توجهی از نوزادان قبل از رسیدن به شش ماهگی شیر خود را عوض می کنند؛ کودکانی که در موقع تولد از پستان مادر تغذیه می کنند نیز قبل از شش ماهگی شیر خود را تغییر میدهند. از طرف دیگر، خاطر نشان می شود که بیش از یک سوم کودکان – با هر نوع روش تغذیه – در سال اول تولد خود سه نوع شیر می خورند.

از بین این نوع شیرها، بعضی جدأ توصیه شده است که در موقع تولد مورد استفاده قرار نگیرند زیرا ممکن است به ارگانیسم نوزاد آسیب برسانند: مانند شیر گاو معمولی، شبر ۲% چرب یا بدون چربی . در حالیکه بعضی دیگر، از قبیل شیر های مشابه شیر مادر، قابل توصیه می باشند. بعد از شش ماه، وضعیت فرق میکند…، و شیر گاو را می توان بدون هیچ مشکل و خطری به کودک داد.

برای اینکه بهترین شیر در بهترین موقع به کودک داده شود، نظری به انواع شیرها می اندازیم و ترکیبات و ارزش غذائی انواع شیرهای مختلف را از نظر میگذرانیم. بدیهی است انتخاب نهائی بکمک پزشک صورت می گیرد.

شیرهای «شبیه شیر مادر »

«به علت فقدان شیر مادر مصرف آنها در شش ماه اول تولد توصیه شده است»

• شیرهای SNIA، سیمیلاک، آنالاک ، PM1۶۰/۴۰ ، انفامیل، در کانادا و آمریکا.
• شیر های آپنامیل، لاکمیل، میاتر نای مخصوص، نان، ناتیوا، نیدینا، نورسی،۲۶s، در اروپا.

شیرهای فوق الذکر سعی میکنند، حتی المقدور، از شیر مادر تقلید کنند، ولی کیفیت «مشابه شیر مادر» خیلی مطلوب، حتی بصورت اغراق آمیز بقوت خود باقی است، زیرا شیر مادر واقع غیر قابل تقلید میباشد. کافی است تغییرات متناوبی که در ترکیب این نوع شیرها بوجود می آید و اختلافات فراوان آنها با یکدیگر را، با توجه به تازه ترین کشفیات حاصله در مورد شیر مادر و توصیه های کمیته متخصصین تغذیه کودک ، در نظر گرفت. علی رغم همه اینها و در مجموع، این نوع شیرها بهتر از شیر گاو معمولی با سایر شیر های موجود، نیازهای جسمانی و فیزیولوژیک کودک را بر آورده می کنند، و بعد از شیر مادر در درجه دوم اهمیت قرار می گیرند و انتخاب دوم را تشکیل میدهند.

ترکیبات:

بعضی شیر های مشابه شیر مادر» (آنفالاک، سیمیلاک) بصورت زیر ساخته میشوند:

الف- چربی شیر گاو را قبلا می گیرند و سپس آنرا رقیق می کنند؛ این روش سبب تقلیل مقدار پروتئین و مواد معدنی موجود در شیر می شود و امکان دسترسی به غلظت شیر مادر را فراهم میکند.

ب. انواع روغن های نباتی (روغن نارگیل، روغن ذرت، روغن سویا) به شیر اضافه می کنند تا جای چربی شیر گاو را – که کودک بسختی آنرا هضم می کند و نسبت به سایر روغن های نباتی مورد استفاده در این صنعت حاوی چربی های اشباع نشده می باشد-بگیرد.

ج. همچنین مقداری لاکتوز (قند شیر) به آن اضافه می کنند تا بدرجه الاکترزی که بطور عادی و طبیعی در شیر مادر وجود دارد، برسد: این نوع قند نسبت بسایر انواع آن بر تری دارد، زیرا، بمحض اینکه به گالاکتوز تبدیل شد، تنها قندی است که بمنظور ساختن سلولهای مغز کودک قابل استفاده میباشد.

سایر شیر های مشابه شیر مادر» (SMA و PM۶۰ / ۴۰ ) از مقدار مساوی شیر گاو بدون چربی و «آب ماست بدون مواد معدنی ترکیب شده اند تا بهتر بتوانند با مقدار پروتئین و مواد معدنی موجود در شیر مادر شباهت داشته باشند. این نوع شیرها هم، بجای چرای شهر گاو، حاوی روغن های نباتی و مقداری لاکتوز ایرانی میباشند تا به مقداری که بطور طبیعی در شیر مادر وجود دارد بردند.

بسیاری از این شیر های مشابه شیر مادر (SMA ، سیمیلاک سرشار از آهن، آنفالاک سرشار از آهن) با مقداری آهن اضافی عرضه می شونا. در هر صورت، اتخاذ تصمیم مبنی بر استفاده از شیر «مشابه شیر مادر» و سرشار از آهن بعهده پزشک می باشد.

ارزش غذائی

اگر محتوای شیر های مشابه شیر مادر» با محتوای شیر گاو معمولی مقایسه شود، براحتی می توان به اختلافات غذائی، که ممکن است سلامتی کودک را تحت تأثیر قرار دهند، پی برد.

روش استعمال

شیر «مشابه شیر مادر» برحسب روش استعمالی که روی قوطی نوشته شده است تهیه و آماده می شود:

* برای این منظور از وسائل و ظروفی استفاده می شود که کاملا تمیز باشد و پس از هر بار استفاده از شیر، آنها را با آب جوش آب می کشند.

* هرگز قند اضافه نمیکنند زیرا شیر «مشابه شیر مادر» قبلا باندازه کافی شیرین شده است.

* شیر آماده شده را در شیشه های استرلیزه – تاموقع شیر دادن در یخچال نگهداری میکنند.

* اگر این فرآورده بصورت «مایع غلیظ» خریداری شود بمقدار مساوی آب به آن اضافه می کنند (آب شیر را باید بمدت ۲۰ دقیقه جوشاند و سپس سرد کرد)؛ اگر از آب آماده ای که در بطری بفروش میرسد استفاده شود، بطری باید علامت ضد عفونی شده» یا «استرلیزه» داشته باشد، و نباید دارای مقدار زیادی مواد معدنی باشد.

* اگر این فرآورده بصورت «شیر آماده» خریداری شود باید – قوطی را تکان دهند و بعد از باز کردن قوطی مقدار مورد نظر را در شیشه شیری که استرلیزه باشد بریزند؛ بعد از اینکه سرقوطی باز شد، باید آنرا، بعد از استفاده، محکم بست و در جای خنک نگهداشت ولی نباید بیش از ۴۸ ساعت نگهداری شود.

موقع استفاده ومدت آن

بنا به عللی که اشاره شد، شیرهای «مشابه شیر مادر» از همان موقع تولد به کودک داده می شوند؛ این نوع شیر ها ممکن است بجای یک وعده شیر مادر به کودک داده شوند یا در صورت از شیر گرفتن زودرس، به جای شیر مادر به کودک داده شوند.

این نوع شیرها، بعلت فقدان شیر مادر، با نیازهای کودکان کمتر از شش ماه، واقعا سازگار میباشند. بعد از شش ماهگی، کودک می تواند شیرهای «مشابه شیر مادر» را بمنظور برخورداری از شیر گاو خالص ( %۳ چربی) تر کند.

قیمت خرید

شیرهای مشابه شیر مادر را در داروخانه ها و فروشگاههای مواد غذائی بفروش می رسانند؛ قیمت شیر در هر محلی نسبت به محل دیگر خیلی زیاد فرق می کند. در نتیجه، قبل از اینکه مقدار زیادی از آن خریداری شود بهتر است به چند مغازه مراجعه کرد.

توجه : خرید شیر بصورت «پودر» دو برابر ارزانتر از خرید – «شیر آماده تمام می شود.

شیر گاو هوموژنئیزه خالص: «غیر قابل استفاده قبل از شش ماهگی»

شیر هوموژنیزه «خالص»، بعلت اینکه اصلا برای نوزاد مناسبتی ندارد، نباید قبل از شش ماهگی به کودک داده شود. خلاصه اینکه چنین شیری محتوی پروتئین و مواد معدنی خاصی است که هضم آن خیلی مشکل است وحاوی مقادیر بسیار زیادی از مواد معدنی می باشد که احتمال دارد سیستم کلیوی تکامل نیافته کودک را تحت فشار قرار دهد. این نوع شیر گاهی سبب حساسیت می شود و حتی ممکن است سبب خونریزی روده ای و اسهال همراه با تب شود که به خشک شدن آب بدن کودک منجر گردد.

توجه : اگر، بدلیل مشکل خاص مالی، نمی توان مدت شش ماه شیر «مشابه شیر مادر » خریداری کرد، شیر غلیظ شده یاد تبخیر شده» خالص گاو ( ۳ / ۲۵ % چربی) می تواند انتخاب سوم را، که مورد قبول کودک باشد، تشکیل دهد، بشرطی که بر حسب دستورالعمل های پزشک یا متخصصین بهداشت و سلامتی، تهیه و رقیق و شیرین شده باشد. روش تبخیر، تر کیب شیر گاو «تازه» را کمی تغییر می دهد و آنرا برای کودک نوزاد تخمل پذیرتر میکند؛ باین ترتیب شیر غلیظ شده یا «تبخیر شده» کمتر از شیر «تازه» سبب ناراحتی های روده ای کودک می شود.

«بعد از شش ماه مشکلی وجود ندارد»

بعد از شش ماهگی، موقعی که کودک به خوردن غذاهای سفت شروع می کند، می توان مندرج در برنامه نذائی او شیر گاو (خالص» را، با % ۳ چربی ، گنجانید.

شیر ۰۲/. چرب یا بدون چربی

در ۱۲ ماه اول تولد کودک معطلقا ممنوع و توجیه نشده است.

از اوایل دهه ۷۰، تعداد روز افزون کودکانی مشاهده می شوند که از همان موقع تولد یا در حدود ۳ تا ۶ ماهگی شیر بدون چربی یا شیر ۲% چرب می خورند تا باصطلاح از چاقی با مشکلات آتروسکلروز (تصلب شرائین) در امان باشند. در چاپ اول این کتاب، انتخاب شیر ۲% بعد از ۶ ماهگی حتی توصیه شده بود، که در آن موقع با کمال حسن نیت صورت گرفته بود.

بعضی محققان، که در فکر شناخت نتیجه چنین اقدامی در رشد کودکان بودند، مطالعات فراوانی در این مورد بعمل آوردند. این محققان خاطر نشان کرده اند، کودکانی که بعد از سن چهار ماهگی با شیر بدون چربی تغذیه شده اند، بیش از کودکانی که از شیر مشابه شیر مادر تغذیه می شوند، مقدار زیادی شیر و غذاهای سفت می خورند تا انرژی لازم برای رشدخود را بدست آورند. با وجود این، وزن کودکان گروه اول کمتر از گروه دوم بوده و مقدار زیادی از بافتهای چربی را- یعنی در حدود ۲۸% وزن اضافی خودراد که در جریان یک دوره ۵۶ روزه بدست آورده بودند از دست میدهند.

این کم شدن وزن ممکن است استعدادکودک را، در مبارزه علیه عفونت یا بیماری که کمی طولانی باشد، به مخاطره اندازد.

بعقیده مؤلفین و محققین، این نوع شیر، اگر خیلی زود به کودک داده شود، بجای اینکه از چاقی جلوگیری کند، بنظر میرسد که سبب ایجاد نوعی مکانیسم جبران در کودک شود و او را به خوردن مقادیر زیادی غذا و شیر سوق دهد تا باین وسیله بتواند به سیری مورد نظر خود نائل شود. چنین کودکی، وقتی بزرگتر شد، در برابر غذائی که سرشار از کالری و چربی است، ممکن است با خوردن مقدار «عادی» آن با مشکلاتی مواجه شود، زیرا عادت کرده است غذا را بزور در شکم خود به تپاند… تا اشتهای خود را ارضا کند، که علت آن برخورداری زودرس از شیر بدون چربی می باشد. شیر ۲% چرب دارای عواقب کمتری میباشد، ولی ممکن است سبب ایجاد مکانیسم های جبرانی مشابه گردد.

بدیهی است، شیرهای ۲% چرب یا بدون چربی که از موقع تولد به کودک داده شود ممکن است سبب ناراحتی های شدیدتری بشنوندزیرا نوزاد را از چربی های اساسی، که بطور طبیعی، بمقدار کافی، در شیر مادر یاشیرهای مشابه شیر مادر» و بمقدار کم در شیر گاو «خالص» وجود دارند، محروم می کنند.

از طرف دیگر، این نوع شیرها مقدار زیادی پروتئین و مواد معدنی تامین می کنند و سیستم کلیوی تکامل نیافته کودک را تحت فشار قرار میدهند. در واقع چنین شیرهائی، برای کودک، از تولد تا یکسالگی «نامناسبه بوده و باید بهر قیمتی از آن اجتناب ورزید.

فورمولهایی مبتنی بر پایه سویا با گوشت: برای موارد کاملا استئنانی

دسته ای از فرمولهای مخصوص شیر برای کودکان شیر خوار وجود دارد که از پروتئین سویا (پروزو به، ایزومیل، نئو – مول – سوی و غیره) یا از گوشت مخصوصی ساخته شده اند.

این نوع شیر ها در موارد کاملا ویژه ای، از جمله وقتی که کودکان نسبت به پروتئین یا قند شیر (لاکتوز) «حساس می شوند مورد استفاده قرار می گیرند. تنها پزشک معالج کودک می تواند نسبت به استفاده از چنین فورمولیائی تصمیم بگیرد و اظهار نظر کند.