آشنایی با نگارگری و هنر نقاشی لاکی

آشنایی با نگارگری و هنر نقاشی لاکی:

یکی از شاخه های  نگارگری ایرانی نقاشی لاکی می باشد که میدان عمل وسیع تر و متنوعی را در اختیار نگارگران می گذارد. به همین دلیل با افول و انحطاط نگارگری و کتاب آرایی ایران ، نقاشی لاکی رونق بیشتری یافت. در این نوع نقاشی، نقاش می توانست زوایای دید دیگری را تجربه کند.

نقاشی لاکی با جلدسازی چرمی شروع شد و در طراحی روی چرم و کاغذ در آستر بدرقه از شبکه بندی با بریدگیهای توری مانند استفاده کردند. بعدها با استفاده از خمیر کاغذ و چسب (پاپیه ماشه) و قالبهای چوبین ، سطح شی مورد نظر را برای نقاشی زمینه سازی می کردند و در پایان ، سطح نقاشی شده را با پوسته ای ضخیم از مخلوط روغن بَزرَک ، سندروس و روغن جلا می پوشاندند و نقاشی جلوه ای چون نقاشی رنگ روغن پیدا می کرد.

موارد استفاده از این نوع نقاشی در روی قلمدانها ، جلد کتابها ، قاب آیینه ها، رحل قرآنها، جعبه ی جواهرات، درهای منقوش و محکوک، قابهای تخته ای، کمانهای رزمی و تزئینی، ورقهای بازی می باشد.

نقاشی لاکی

اولین قلمدان نگاری به سال 1106هـجری قمری  و با نگارگری  یا صاحب الزمان  از محمد زمان ، در موزه ارمیتاژ سن پطرزبورگ شناخته شده و نگهداری می شود.

نقوشی که در قلمدانها به کار می‌رفت سه نوع بود:

1- نقوش گل و بته ای همراه با طوماریهای پیچکی و گیاهی با شاخه های شکوفان

2-نقوش گل و مرغ بر سطح رویی و یا دو جناح قلمدان که با یک منظره طبیعی ترکیب شده بود.

3- نقوش آمیخته با اسلیمیها و صحنه های تصویری با شیوه فرنگی سازی . این نوع قلمدان نگاری بیشتر از دو مورد یاد شده ، رواج داشت.

تاریخچه نقاشی لاکی:

نقاشی لاکی در دوره قاجار از نظر کمی و کیفی تحولی درخور یافت. در حقیقت رونق نقاشی لاکی و مینایی در این دوره معلول انحطاط کتاب آرایی بود.

هرچند شیوه نقاشی لاکی با محمد زمان و در دوره صفوی شروع شد و در دوره افشاریه و زندیه با آثار هنرمندانی چون علی اشرف، محمدهادی و محمد صادق ادامه پیدا کرد اما در دوره قاجاریه بود که به شیوه ای پرتجمل و فاخر تبدیل شد.

عناصر ترکیب دهنده ی آن قاعده مند گردید و تناسباتی موزون پیدا کرد و مردان و زنان جامه ی دوره قاجار بر تن کردند.

از آثار مهم نقاشی لاکی:

یکی از زیباترین آثار این دوره صندوقچه ی جواهرآلات با رقم میرزابابا در سال 1218هـ.ق است که در آن نقش گل و مرغ بیش از پیش چشمگیر شده است.

نقاشی لاکی

نقش مایه های نقاشی لاکی در دوره قاجار پرمایه تر شد و در آن از بته های گلدار مکرر ، به خصوص گل سرخ، گل میخک صد پر ، سنبل ، شکوفه های میوه ، پرندگان و پروانه ها ، دسته گلهای مختلط ، گل زنبق، ترکیب بندیهای ساده با نقوش سپری و ترنجی به کار رفت.

نقاشی لاکی در دوره قاجار از نظر کمی و کیفی تحولی درخور یافت. در حقیقت رونق نقاشی لاکی و مینایی در این دوره معلول انحطاط کتاب آرایی بود.

هنرمندان نقاشی لاکی:

در دوره فتحعلی شاه هنرمندانی چون مهرعلی، میرزابابا، سیدمیرزا و عبدالله خان، قلم موی خود را دیگر در نگاره های کتابها به کار نگرفتند بلکه به جای آن در نقاشیهای لاکی و مینایی و رنگ روغن به کار بستند .

مراکز تولید آثار نقاشی لاکی:

در این دوره شهرهای تهران، اصفهان و شیراز از مراکز تولید آثار نقاشی لاکی و مینایی بود. بر موضوعات این نوع نقاشی ، مضامینی چون صحنه های درباری، صحنه ی جنگ، صحنه های اساطیری و تاریخی و شکار و داوری اخروی و منظره پردازی و اناوع و اقسام گل و مرغ افزوده شد.

یکی از زیباترین جلدهای این دوره جلدی بود که فتحعلیشاه ساخت و آن را برای خمسه نظامی شاه طهماسبی سفارش داد و سید میرزا و محمدباقر آن را در سال 1245هـجری قمری اجرا کردند.

نقاشان مطرح دوره قاجار:

اصفهان:

از نقاشان مطرح این دوره نجفعلی و سه فرزندش محمد کاظم، جعفر و احمد و برادرش محمد اسماعیل بودند که نقاشی لاکی نیمه دوم سده سیزدهم هجری را در اختیار خود داشتند و منوچهرخان، حاکم اصفهان از آنها حمایت می کرد.

در این زمان یک خانواده دیگر نیز در اصفهان در نقاشی لاکی شهرت داشت یعنی خانواده امامییها. نصرالله امامی و رضا امامی آثار لاکی زیبایی با مضمون گل و مرغ در قاب آیینه ها و قلمدانها و جعبه ها پدید آوردند.

شیراز:

در شیراز نیز هم زمان با آنها، آقابزرگ شیرازی به نقاشی لاکی اشتغال داشت و نامی صاحب شهرت در این نوع نقاشی خصوصا در چهره پردازی از رجال مشهور به صورت لاکی داشت.

در دوره ناصری نقاشی لاکی متحول شد و نقش مایه هایی چون شکوفه های فندق ، گوزنها و طوطیها، صحنه هایی از زندگی روستایی، دسته گلهای آزاد، پیکره هایی با جامه های آخرین مد اروپایی و مردان با ریش تراشیده ، زنان با دامنهای پرچین و حجیم و ماخوذ از اروپا وارد آن گردید.

ورود فراوان تصاویر اروپایی و نشریات فرنگی راه را برای اقتباس وسیع از نقش مایه های آن گشود و تکار یکنواخت ترکیب بندیها و نقش مایه ها را به وجود آورد.

در این دوره توجه به شمایل نگاری امام علی (ع) و امام حسن و حسین (ع) در نقاشیهای لاکی بیان کننده رویکردی جدید در نقاشی اسلامی بود.

نقاشی لاکی با پیدایش  عصر جدید که از دوره مشروطیت شروع شد رو به افول گذاشت تا اینکه کاملا بدست فراموشی سپرده شد.