رتینوئیک اسید و کاربردهای آن

ساخت رتینوئیک اسید که ترکیب صناعی رتینوئید است، نقطه عطفی در جهان درماتولوژی – آرایشی بود. رتینوئیدها از نظر ترکیب شیمیایی شبیه ویتامین A هستند و در درمان بسیاری از بیماریهای پوست به کار می روند. استفاده مرتب از فرآورده های حاوی رتینوئیک اسید تا حدی علایم پیری پوست ناشی از تابش آفتاب و پیری طبیعی ناشی از سن را بهبود می بخشد. رتینوئیک اسید در واقع برای درمان آکنه در نظر گرفته شده بود و متخصصان پوست هنگام درمان زنان بالغ مبتلا به آکنه متوجه دیگر جنبه های مثبت آن شدند. بیماران اظهار داشتند که پوست آنها کمی نرم تر و چروک های ریز پوست آنها صاف تر شده یا تقریبا از بین رفته و لکه های پوستی روشن تر یا حتی محو شده است.

بعد از آن، تأثیر این فرآورده ها با فرآورده های مشابهی مقایسه شد که دارای همان ترکیبات بود و فقط رتینوئیک اسید نداشت. این کرم ها را برای مدت طولانی استفاده کردند و هر یک را به یک طرف صورت مالیدند تا بتوانند اثر آنها را مقایسه کنند. بررسی ها تأثير رتینوئیک اسید را در جلوگیری از پیری پوست و بهبود آسیب های به وجود آمده در پوست اثبات کرد.

اثرات مثبت رتینوئیک اسید

رتینوئیک اسید از اثرات پیری ناشی از قرار گرفتن در آفتاب می کاهد. به علاوه، تأثیرات مثبتی نیز در کاهش پیری ناشی از سن دارد.

• از نظر میکروسکوپی رتینوئیک اسید تقسیم سلولی در اپیدرم را بهبود می بخشد که این باعث جایگزینی سلول های آسیب دیده و نامنظم با سلول های جدید سالم و منظم می شود. همچنین، تولید ملانین را کاهش می دهد. در لایه درم هم رشته های کلاژن و الاستین جدید تشکیل می شود.
• پوست به وضوح نرم تر و کلفت تر می شود. رتینوئیک اسید به طور مشخص چین و چروک ها را صاف و باریک می کند و حتی از بین می برد. . خالها و لکه های تیره ناشی از سن بالا کمرنگ تر می شوند و حتی ممکن است از بین بروند (نام علمی لکه های پیری Solar Identigines است).
• استفاده مرتب از رتینوئیک اسید ضایعات پیش سرطانی مئل کراتوز آفتابی را برطرف می کند با موجب برگشت آنها به وضعیت طبیعی می شود. البته، این ماده الزاما تنها روش یا حتی روش ترجیحی در درمان ضایعات پیش سرطانی نیست و درمان کراتوز آفتابی فقط باید توسط پزشک انجام شود.
• رتینوئیک اسید جریان خون پوست را بهبود می بخشد و به پوست ظاهری خوش رنگ و سالم می دهد.

اثرات مثبت رتینوئیک اسید به تدریج ظاهر می شوند، مدت زیادی باقی می ماند و تأثيرات مشخص آن بعد از چند ماه استفاده ظاهر می شود. حداکثر تأثیر آن بعد از یک سال استفاده ظاهر می شود. بعد از یک سال استفاده روند پیری پوست به تأخیر می افتد و حتی تا حدی معکوس می شود. اگر درمان بیش از یک سال ادامه پیدا کند، تأخیر پیری پوست باز هم ادامه می یابد ولی در مورد آسیب های قبلی پوست ترمیم بیشتری را نمی توان انتظار داشت.

ضایعات شدید و طولانی مدت ناشی از آفتاب را نمی توان به این طریق به طور کامل ترمیم کرد ولی در هر حال بسیاری از بیماران از تأثیر این ماده رضایت دارند. انتظارات باید واقع بینانه باشد. این ماده را نمی توان جایگزین روش های نسبتا تهاجمی درمان مثل پیلینگ شیمیایی یا عمل های جراحی کرد. چروک های عمیق و خطوط حالت چهره (خطوط عمیق روی پیشانی و دور دهان. – م.) را نمی توان با این روش به طور کامل برطرف کرد و نتایج فقط روی چروک های ریز دیده می شود. همچنین، تمام لکه های تیره پوستی با این فرآورده برطرف نمی شوند و درمان های دیگری برای برطرف کردن کامل آنها مورد نیاز است.

توجه: برچسب بسیاری از محصولات آرایشی نشان می دهد که این فرآورده ها شامل موادی مثل رتینول، پرورتینول، رتین آلدئید و غیره هستند که ساختمانی مشابه رتینوئیک اسید دارند و به دلیل این که بدون تجویز پزشک نیز در دسترس هستند، در فرآورده های آرایشی به کار می روند. بعضی از متخصصان پوست قبول دارند که اگر این مواد به مدت طولانی مورد استفاده قرار گیرند، ممکن است اثرات مشابه ولی ضعیف تری از رتینونیک اسید داشته باشند. در هر حال، اثرات رتینوئیک اسید کاملا شناخته شده و مطالعه شده است ولی در مورد تأثیرات بالقوه رتینول و مواد مشابه آن روی روند پیری سنی پوست و پیری چین و چروک

چه کسانی از رتینوئیک اسید سود می برند؟

رتینوئیک اسید در درجه اول برای کسانی که بیش از ۳۵ سال سن دارند و نشانه های پیری ناشی از آفتاب بر پوست آنها ظاهر شده، مفید است – ضایعاتی که ناشی از قرار گرفتن بیش از حد در برابر آفتاب است. پیری ناشی از آفتاب با ظهور چروک های ظریف و لکه های تیره روی پوست مشخص می شود. بیمارانی که ضایعات پوستی ناشی از پیری سن دارند نیز از رتینوئیک اسید بهره می برند.

مکانیسم عمل رتینوئیک اسید موضعی

ابتدا رتینوئیک اسید به یک پروتئین موجود در سلول های پوست میچسبد. این پروتئین پروتئین چسبنده به رتینوئیک اسید) رتینوئیک اسید را به هسته سلول منتقل می کند. مرحله بعدی در هسته سلول اتفاق می افتد. با اتصال پروتئین های خاص هسته ای به رتینوئیک اسید و تأثیر آن روی بیان ژن و پروتئین سازی سلول.. م.) روند رشد و بلوغ سلولی در لایه اپیدرم و درم تغییر میکند.

راهنمای استفاده رتینوئیک اسید

رتینوئیک اسید دارو است و به همین دلیل باید با تجویز پزشک خریداری و دقیقا براساس دستورالعمل و تحت نظر پزشک مصرف شود. درمان نیز برای هر فرد با توجه به سن و وضعیت پرستی او و حساسیت های احتمالی جداگانه توسط پزشک تجویز می شود.

رتینوئیک اسید با سه غلظت در بازار وجود دارد: ۰۲۵./، ۰۵./ و ۱./ درصد، درمان را با پایین ترین غلظت موجود شروع میکنیم و براساس نیاز به تدریج افزایش می دهیم. فرآورده معمولا به صورت کرم مصرف می شود ولی در صورتی که پوست بیمار خیلی چرب باشد، می توان از ژل استفاده کرد. قبل از استفاده باید صورت را با صابون ملایم شست، کرم یا ژل را شب روی صورت می مالیم و صبح می شوییم، زیرا این ماده حساسیت پوست را به نور آفتاب افزایش می دهد.

فرآورده را روی صورت، بالای سینه، قسمت خارجی بازوها و پشت دست ها استفاده می کنیم. مقدار مورد استفاده در هر بار بسیار کم است. درماتولوژیست ها تأکید می کنند که مقداری به اندازه یک نخود برای منطقه ای به وسعت پیشانی کفایت میکند. در ابتدا رتینوئیک اسید را هر شب استفاده می کنیم. برای پوست های حساس ابتدا فرآورده را یک شب در میان استفاده می کنیم و به تدریج به هر شب می رسانیم. بعد از یک سال که حداکثر تأثير ماده بروز کرد، می توان مصرف آن را برای درمان پیشگیری به دو یا سه بار در هفته تغییر داد. طی دوره درمان باید از فعالیت هایی که به پوست آسیب می رسانند، مثل قرار گرفتن در معرض آفتاب یا کشیدن سیگار اجتناب کرد. طی روز باید پوست را با کرم های ضد آفتاب و مرطوب کننده حفاظت کرد.

استفاده از مرطوب کننده به دلیل اثر خشک کنندگی رتینوئیک اسید است ولی مرطوب کننده و رتینوئیک اسید را نباید همزمان مورد استفاده قرار داد زیرا ممکن است ایجاد عوارض جانبی بکند.

عوارض جانبی

این ماده در مراحل اولیه استفاده، ضخامت لایه خارجی اپیدرم و لایه شاخی پوست را که رطوبت را در خود نگه می دارد کم می کند. در مراحل بعدی فرآورده با تحریک تقسیم سلولی ضخامت این لایه ها را افزایش می دهد. به همین دلیل، در مراحل اولیه بیمار احساس خشکی پوست و پوسته ریزی خفیف دارد. این عوارض بین دو هفته تا سه ماه بعد از شروع درمان وجود خواهد داشت. به همین دلیل، فرآورده های با پایه کرم بر فرآورده های با پایه ژل ارجحیت دارند. زیرا ژل ها پوست را بیشتر خشک میکنند و فقط برای پوست های چرب استفاده می شوند. در صورت نیاز، در طی روز می توان از کرم های مرطوب کننده استفاده کرد.

طی دو هفته اول درمان ممکن است پوست ملتهب شود که با سوزش خفیف و قرمزی پوست مشخص می شود. این عوارض نیز ظرف دو یا سه ماه برطرف می شوند. این عوارض نشانه تأثیر دارو هستند و در صورتی که خیلی آزار دهنده نباشند، می توان به درمان ادامه داد. در صورتی که قرمزی و سوزش پوست شدید باشد، باید با پزشک مشورت کرد و اقدامات زیر را در نظر داشت:

• قطع مصرف دارو به مدت چند روز،
• کاهش غلظت ماده فعال داروی مصرفی،
• کاهش مقدار کرم یا ژل مصرف شده،
• در شروع مجدد مصرف دارو را هر دو یا سه روز یک بار مصرف کنید.

توجه: احساس سوزش و تأثیر درمانی احتمالا ربطی به هم ندارند. احساس سوزش خفیف و قابل تحمل از عوارض معمول دارو است ولی در صورتی که سوزش پوست شدید باشد باید حتما اقدامات گفته شده انجام شود.

اخبار

در زمان استفاده از رتینوئیک اسید از قرار گرفتن در آفتاب بپرهیزید. این ماده حساسیت پوست را به نور آفتاب افزایش می دهد. به همین دلیل، از این فرآورده فقط در شب باید استفاده کرد و صبح باید صورت شسته شود. در طی روز نباید این دارو را به کار برد بلکه باید از مرطوب کننده و ضد آفتاب به مقدار کافی استفاده کرد. می توان درمان رتینوئیک اسید را با دیگر محصولات آرایشی ترکیب کرد ولی رتینوئیک اسید را همزمان با محصولات آرایشی دیگر استفاده نکنید. البته، در طی درمان با رتینوئیک اسید باید از محصولات دیگری نیز استفاده کرد ولی نه به طور همزمان، مثلا رتینوئیک اسید برای استفاده در طی شب و ضد آفتاب برای استفاده در روز است. به همین شکل، رتینوئیک اسید را می توان با فرآورده های ضد باکتری جهت درمان آکنه مورد استفاده قرار داد. در هر حال، باید از استفاده از موادی که قابلیت ایجاد آزار و التهاب در پوست دارند مانند مواد قابض و صابون های قوی – در طی دوره درمان پرهیز کرد.

رتینوئیک اسید را نباید در دوران بارداری استفاده کرد. رتینوئیدهای خوراکی اثر تراتوژن دارند که باعث ایجاد نقص در جنین می شوند. اگر چه چنین چیزی در مورد استفاده از اسید رتینوئیک موضعی (به شکل کرم) گزارش نشده است، متخصصان پوست استفاده از رتینوئیک اسید موضعی را در طی بارداری توصیه نمی کنند.

از تماس رتینوئیک اسید با چشم یا دهان بپرهیزید: مقدار کمی از فرآورده را می توان نزدیک پلک پایین یا لبها مالید زیرا روی چروک های این مناطق تأثیر مثبتی دارد ولی بهتر است از تماس مستقیم فرآورده با چشم یا دهان اجتناب کنید.

رتینوئیک اسید را با بعضی داروها به هیچ وجه مخلوط نکنید. البته این فرآورده ها را با بسیاری از داروها می توان مخلوط کرد ولی نه با داروهایی که حساسیت پوست را نسبت به نور آفتاب افزایش می دهند. در مورد استفاده از داروهای خوراکی در طی دوره درمان با رتینوئیک اسید حتما با متخصص پوست مشورت کنید.

نتیجه گیری اگرچه در استفاده از رتینوئیک اسید باید دقت کرد، در هر حال تأثیرات آن مثبت است. این ماده روند پیری پوست را به تأخیر می اندازد یا حتی معکوس میکند.