آلفا هیدروکسی اسیدها چیست؟

آلفا هیدروکسی اسید گروهی از ترکیبات هستند که از منابع مختلف گیاهی به دست می آیند، مثل:

• اسید گلیکولیک از نیشکر،
• اسید مالیک از سیب،
• اسید تارتاریک از انگور،
• اسید سیتریک از مرکبات.

اسید لاکتیک نیز که به این گروه تعلق دارد، از شیر ترش به دست می آید. از آنجا که بیشتر این اسیدها منشا گیاهی دارند، به نام اسیدهای میوه یا اسیدهای طبیعی نیز شناخته می شود. با این حال، بیشتر آلفا هیدروکسی اسیدهای مورد استفاده در صنایع آرایشی در آزمایشگاه ها و با روش های صنعتی تولید می شوند.

در سال های اخیر، گزارش هایی به دست آمده است که نشان می دهد آلفاهیدروکسی اسیدها نقش مثبتی در روند پیری پوست دارند. به خصوص در روند پیری ناشی از قرار گرفتن در آفتاب، اولین گزارش های مربوط به اثر این مواد به قرنها پیش برمی گردد. گفته شده است که کلئوپاترا در شیر حمام میکرد و می دانیم که شیر حاوی اسید لاکتیک است. البته تا جایی که می دانیم أو اثرات شیر را به طور علمی گزارش نکرد! محققی به نام وان اسکات و همکارانش از فیلادلفیا کسانی بودند که استفاده از این مواد را بار دیگر مطرح کردند. آنان اثرات مثبت آلفا هیدروکسی اسید را بررسی و یک سری مطالب علمی در این باره منتشر کردند.

از گروه هیدروکسی اسیدها گلیکولیک اسید بیشترین استفاده را دارد، البته بعضی از تولید کنندگان فرآورده های آلفا هیدروکسی را بر پایه اسید لاکتیک، اسید سیتریک و اسیدهای دیگر با ترکیبی از این اسیدها با گلیکولیک اسید می سازند. آلفا هیدروکسی اسیدها در طیف وسیعی از فرآورده ها از جمله کرم ها، امولسیونهای مایع، پمادها، ژل ها و مواد پاک کننده پوست استفاده می شوند.

عموما آلفا هیدروکسی اسیدها در مواد پاک کننده پوست تأثیر کم تری دارند تا زمانی که در فرآورده های دیگر استفاده می شوند زیرا در مواد پاک کننده آلفا هیدروکسی اسید مدت کوتاهی در تماس با پوست باقی می ماند. هر چه غلظت این مواد در فرآورده بیشتر باشد، اثرات آن روی پوست واضح تر است. فرآورده های حاوی آلفا هیدروکسی را براساس غلظت آن به سه گروه تقسیم می کنند:

• غلظت پایین (۱۰ درصد یا کم تر): این فرآورده ها را می توان بدون تجویز پزشک خریداری کرد، البته غلظتی از آلفا هیدروکسی اسید که بدون تجویز پزشک قابل خریداری است در هر کشور متفاوت است.
• غلظت تا ۵۰ درصد: این فرآورده ها که به نظارت پزشک نیاز دارند (و فقط با تجویز پزشک قابل دسترسی هستند.)، برای پیلینگ شیمیایی کاملا سطحی پوست به کار می روند. معمولا برای یک سلسله درمان به کار می روند و درمان چند روز یک بار تکرار می شود.
• غلظتهای ۵۰ تا ۷۰ درصد: فرآورده های با این غلظت را فقط پزشک استفاده می کند و برای پیلینگ شیمیایی سطحی پوست به کار می برد.

عموما تأثير آلفا هیدروکسی اسید به غلظت آن در فرآورده و مدت زمان تماس با پوست و تعداد دفعات استفاده بستگی دارد. همان طور که گفته شد، هر چه غلظت فرآورده بیشتر باشد تأثیر آن بیشتر است. البته در عین حال احتمال آزار و التهاب پوستی نیز افزایش می یابد.

تأثیر غلظت های پایین آلفا هیدروکسی اسیدها

• اسید گلیکولیک در غلظت های پایین (تا ۱۰ درصد) اتصال سلول های در حال مرگ و مرده را با لایه خارجی پوست سست می کند. به همین دلیل، لابه کراتینی پوست تشکیل نمی شود (ریزش می کند.) و سلول های جدید که از عمق می آیند، جای سلولهای قدیمی را در لایه خارجی پوست می گیرند. جایگزینی لایه کراتینی خشک و صدمه دیده با لایه جدید و نازک به پوست ظاهری صاف و جوان می بخشد.
• گلیکولیک اسید جاذب آب است. به همین دلیل در عمل اثر مرطوب کنندگی برای پوست دارد و باعث تورم پوست می شود، چین و چروک های ریز پوست را از بین می برد و پوست خشک و زبر را نرم و صاف می کند. پس بهبود وضعیت پوست بلافاصله بعد از استفاده از آلفا هیدروکسی اسید بیش از همه با افزایش محتوای رطوبت پوست ارتباط دارد.

توجه داشته باشید که اثر مرطوب کننده آلفا هیدروکسی اسید طولانی تر از مواد مرطوب کننده استاندارد است. تأثير مواد دیگر فقط چند ساعت باقی می ماند در حالی که تأثير آلفا هیدروکسی اسید حتی تا چندین روز بعد از قطع مصرف نیز ادامه دارد.

• بعضی از آلفا هیدروکسی اسیدها خواص ضد التهابی دارند که این به علت خاصیت آنتی اکسیدان آنهاست که از صدمه احتمالی رادیکال های آزاد اکسیژن جلوگیری میکند.
• اخيرا مطالبی در کتب و مجلات پزشکی مطرح شده است مبنی بر این که مصرف روزانه آلفا هیدروکسی اسید حتی با غلظت های پایین تأثیرات مثبتی روی پوست صدمه دیده از آفتاب دارد. آلفا هیدروکسی اسید لکه های هیپرپیگمانته روی پوست را کمرنگ می کند. همچنین، ظهور چین و چروک های ظریف روی پوست را کاهش می دهد.
• فرآورده های آلفا هیدروکسی اسید با غلظت پایین اثر مثبتی روی آكنه دارند.

اثرات غلظت متوسط (تا ۵۰ درصد) آلفا هیدروکسی اسیدها روی پوست صدمه دیده از آفتاب

تأثیر روی اپیدرما : آزمایش میکروسکوپیک پوست نشان میدهد که بعد از استفاده از اسید گلیکولیک ۲۵ درصد به طور روزانه برای چندین ماه روی پوست صدمه دیده از آفتاب اپیدرم تاحدی ضخیم تر می شود، قوام و ساختار کلی آن بهبود می یابد و سلول ها یکنواخت تر و منظم تر می شوند. تظاهر خارجی تأثیر آن روی پوست، صاف شدن و کم شدن چین و چروک هاست. از آن جا که بیشتر چروک های پوستی با افزایش سن ظاهر می شوند و در اثر قرار گرفتن طولانی مدت در برابر آفتاب به وجود می آیند، تنظیم و تجدید ساختار سلولی در اپیدرم باعث کاهش چروک ها و بهبود ظاهر پوست می شود. در واقع بسیاری از فرآورده هایی که برای سفید کردن پوست به کار می روند، حاوی آلفا هیدروکسی اسید به همراه مواد فعال دیگر هستند.

تأثیر روی درم : محققان متوجه شده اند که استفاده مداوم از آلفا هیدروکسی اسید با غلظت های نسبتا زیاد تأثیر مثبتی روی رشته های الاستیک پوست دارد و همچنین باعث افزایش رشته های کلاژن می شود. بعضی از پژوهشگران عقیده دارند که آلفا هیدروکسی اسید در واقع به لایه درم نفوذ می کند و موجب تحریک تولید رشته های جدید کلاژن می شود.

روش مینی پبل : در ایالات متحده متخصصان زیبایی اجازه دارند از آلفا هیدروکسی اسید یا غلظتهایی تا ۳۰ درصد برای پیلپنگ بسیار سطحی پوست استفاده کنند. این روش به روش مینی بیل معروف است که در آن فرآورده هفته ای دو با سه بار و هر بار به مدت ۳۰ دقیقه روی صورت و گردن مالیده می شود. در استفاده از این روش نکات بسیار مهمی وجود دارد که باید رعایت شود:

• لازم است ابتدا صورت به طور کامل تمیز شود تا آثار چربی، سلول های مرده و آلودگی ها از آن زدوده شود. در غیر این صورت، اسید به صورت یکنواخت و مؤثر در پوست نفوذ نمی کند بلکه لایه چربی و آلودگی های روی پوست آن را جذب می کنند. روش پاکسازی پوست نقش مهمی در نتیجه نهایی درمان با فرآورده دارد. در بازار محصولات آماده ای وجود دارد که مخلوطی از آلفا هیدروکسی اسید و ساده پاک کننده در خود دارد.
• در پیلینگ لازم است لایه ای یکنواخت از فرآورده روی پوست مالیده شود.
• باید حتما در زمان مقرر در دستورالعمل پوست را شست. هرگز نباید فرآورده را بیشتر از زمان مشخص شده روی پوست باقی گذاشت. شستن فرآورده با آب با محلول بیکربنات سدیم صورت می گیرد.

توجه: در این روش تا حدی خطر سوختن پوست بیمار وجود دارد. همچنین، ممکن است اشکالات دیگری به علت نقص در تولید فرآورده با حساسیت شخصی بیمار به اجرای فرآورده پیش بیاید.

در بیشتر موارد، استفاده از غلظت های متوسط (تا ۵۰ درصد) آلفا هیدروکسی اسید برای درمان پوست و پیلینگ قوام پوست را بهبود می بخشد. البته واکنش به درمان و میزان بهبودی ممکن است از فردی به فرد دیگر تفاوت زیادی داشته باشد (حتی در صورتی که غلظت مشابهی از ماده فعال مورد استفاده قرار گیرد). به یاد داشته باشید که درمان با گلیکولیک اسید ۵۰ درصد، در صورتی که توسط پزشک با تجربه انجام گیرد، خطری در بر ندارد. بنابراین، منطقی این است که درمان را ابتدا با این ماده شروع کنیم زیرا اگر چه فرآورده های دیگر که حاوی غلظت های بالاتری از آلفا هیدروکسی اسید هستند با فرآورده هایی که برای پیلینگ عمیق تر به کار می روند ممکن است مؤثرتر باشند، عوارض جانبی بیشتری نیز دارند.

غلظت های بالای آلفا هیدروکسی اسید برای پیلینگ شیمیایی سطحی پوست

غلظت های بالاتر آلفا هیدروکسی اسید خاصیت اسیدی بیشتری دارند و ممکن است پوست را بسوزانند. به همین دلیل، استفاده از غلظت های بالاتر آلفا هیدروکسی اسید باید تحت نظر پزشک انجام شود. محلولهای غلیظ تر (۵۰ تا ۷۰ درصد) را پزشک برای پیلینگ شیمیایی سطحی پوست مورد استفاده قرار می دهد. پیلینگ شیمیایی پوست در واقع حل کردن لایه خارجی اپیدرم است. بعد از پاک شدن لایه خارجی پوست جدید و سالم جای آن را می گیرد.اثر غلظت های بالای این فرآورده ها به مدت زمان تماس آنها با پوست و تعداد دفعات استفاده بستگی دارد.

اپیدرم : بعد از استفاده مکرر از گلیکولیک اسید ۷۰ درصد طی چند ماه، تغییرات قابل توجهی در اپیدرم اتفاق می افتد. امتحان میکروسکوپی نشان می دهد که اپیدرم ضخیم تر، ظاهر پوست صاف تر و کمی ضخیم تر و چروک های روی آن کمتر می شود.

درم : تحقيقات متعدد نشان داده که اثر آلفا هیدروکسی اسید با غلظت بالا روی لایه درم پوست، تشکیل رشته های جدید کلاژن و الاستین در عمق درم است.

همان طور که گفته شد، کاربرد اصلی پیلینگ عمیق شیمیایی درمان پوست آسیب دیده از آفتاب است. به علاوه، این نوع درمان خاصیت دیگری نیز دارد و آن کمرنگ کردن لکه های پوستی است.

دستورالعمل استفاده با غلظت پایین شروع کنید : روش توصیه شده استاندارد این است که استفاده از این فرآورده ها را به طور روزانه و با غلظت پایین (۳ تا ۴ درصد) روی پوست صورت و گردن شروع کنید. درمان ابتدا روزی یک بار و بعد از چند روز، در صورتی که التهاب پوستی رخ ندهد، روزی دو بار انجام می شود. بعد از چند هفته، باز در صورتی که عوارض جانبی دیده نشود، می توان از غلظت بالاتر (تا ۱۰ درصد) استفاده کرد. افرادی که پوست حساسی دارند، ابتدا باید مقداری از فرآورده را در محلی که دیده نمی شود (مثلا زیر بغل) استفاده کنند و در صورتی که واکنش حساسیتی بروز نکرد، فرآورده را روی صورت و گردن بمالند.

ترکیبات آلفا هیدروکسی با غلظت بالای ۱۰ درصد را فقط با توصیه پزشک تهیه کنید :گاهی اوقات متخصص پوست درمان را در درمانگاه یا مطب خود و با غلظت بالا شروع میکند و بعد از مدتی درمان را به صورت خانگی و با غلظت پایین تر ادامه می دهد. در هر حال، مقدار دقیق غلظتی از آلفا هیدروکسی اسید که بدون تجویز پزشک قابل دسترس است، از کشوری به کشور دیگر و براساس قوانین مصوب فرق می کند.

پرهیز از قرار گرفتن در برابر آفتاب

به تازگی گزارش هایی منتشر شده است که نشان می دهد استفاده طولانی مدت از آلفا هیدروکسی اسید باعث افزایش حساسیت پوست به اشعه ماوراء بنفش می شود. بنابراین کسانی که از این فرآورده استفاده می کنند، باید علاوه بر پرهیز از قرار گرفتن بیش از حد در برابر آفتاب، از ضد آفتابی با قدرت متناسب با میزان قرار گرفتن خود در آفتاب استفاده کنند حتی اگر آلفا هیدروکسی را بعد از ظهر با شب استفاده میکنید، باید در طول روز از ضد آفتاب استفاده کنید. به هر حال، استفاده از فرآورده ای که از صدمه آفتاب به پوست جلوگیری می کند و حتی آثار سوء آن را ترمیم می کند، در شرایطی که از پوست حفاظت کافی به عمل نیاوریم، کاری نامعقول است. توجه داشته باشید که بسیاری از فرآورده های حاوی آلفا هیدروکسی اسید ضد آفتاب نیز با خود دارند.

ترکیب با رتینوئیک اسید

درمان آلفا هیدروکسی اسید را می توان با درمان با رتینوئیک اسید ترکیب کرد. ترکیب آلفا هیدروکسی اسید را می توان در طول روز و رتینوئیک اسید را در طول شب استفاده کرد بعضی از پژوهشگران عقیده دارند که این ترکیب مؤثرتر است و ممکن است اثرات پیری را روی پوست کاهش دهد.

کمرنگ کردن ضایعات هیپر پیگمانته (پررنگ)

ترکیبات آلفا هیدروکسی اسید را می توان برای درمان ضایعات هیپرپیگمانته با داروهای دیگر ترکیب کرد.

تنظیم فرآورده براساس نوع پوست بیمار

طیف وسیعی از ترکیبات آلفا هیدروکسی اسید برای انواع مختلف پوست وجود دارند و باید فرآوردهای مطابق با پوست بیمار برای استفاده انتخاب کرد. مثلا برای بیماری با پوست خشک تر، فراورده روغنی تر و برعکس برای بیماری با پوست چرب فرآورده با پایه ژل به کار می بریم.

توجه: صدها شرکت در جهان فرآورده های آلفا هیدروکسی اسید را با غلظت های مختلف از ۱تا ۳۰ درصد تولید می کنند. باید توجه داشت که تأثیر ترکیب آلفا هیدروکسی به روش تولید آن و ماده حاملی بستگی دارد که اسید در آن حل شده است. کرم اسید گلیکولیک ساخته شده توسط یک داروساز یا یک کارخانه محلی ممکن است از فراورده تولید شده توسط یک تولید کننده بزرگ با سالها تجربه اثر کم تری داشته باشد. به همین دلیل، معمولا استفاده از فرآورده های ساخت شرکت های بزرگ و شناخته شده توصیه می شود.

عوارض جانبی احتمالی آلفا هیدروکسی اسیدها

غلظت های پایینآلفا هیدروکسی اسیدها

سوزش، قرمزی و خارش بعد از استفاده از آلفا هیدروکسی اسیدها شایع نیست ولی ممکن است اتفاق بیفتد، در این صورت، نتیجه می گیریم که پوست بیمار نسبت به یکی از اجزای تشکیل دهنده فرآورده حساسیتی بیش از حد دارد. در این حالت باید استفاده از فرآورده قطع شود. در دستورالعمل FDA ۱۹۹۹ آمده است که حتی التهاب خفيف نشان میدهد که فرآورده در حال ایجاد آسیب است. صلاح بر این است که در صورت قطع مصرف، استفاده از دیگر محصولات آلفا هیدروکسی اسید بعد از مشورت با متخصص پوست انجام شود.

غلظتهای متوسط و بالای آلفا هیدروکسی اسید

شدت عوارض جانبی آن متفاوت است. التهاب خفیف با قرمزی و سوزش خفیف مشخص می شود. موارد شدیدتر که با غلظت های بالاتر در ارتباط است، با ظهور تاول و سوختگی دردناک مشخص می شود. در چنین مواردی حتما باید با متخصص پوست مشورت کرد.

استفاده از آلفا هیدروکسی اسیدها در بیمارانی با پوست تیره استفاده از آلفا هیدروکسی اسید در بیمارانی با اصلیت آسیایی و پوست تیره عموما نیاز به دقت بسیار دارد. در این افراد احتمال بروز عوارض جانبی مثل التهاب پوستی و همچنین ظاهر شدن لکه های پر رنگ پوستی در مناطق در مان شده بیشتر است. این عوارض در مورد فرآورده هایی که بدون تجویز پزشک قابل دسترسی هستند و بنابراین غلظت کمتری از ماده موثر را در خود دارند، احتمال بسیار کمی دارند. از سوی دیگر، در فرآورده هایی که پزشک برای پیلینگی استفاده میکند و غلظت های بالاتری از گلیکولیک اسید دارند (بالای ۲۰ درصد) احتمال بروز عوارض جانبی بیشتر است. با وجود این، گلیکولیک اسید ماده بسیار بی خطری برای پیلینگ پوست افراد تیره پوست به حساب می آید.

نتیجه

ترکیبات آلفا هیدروکسی اسید تأثیر مثبتی روی پوست صدمه دیده از آفتاب دارند. تنها مواد شناخته شده که تأثیر مثبتی در کم کردن اثرات پیری پوست دارند، آلفا هیدروکسی اسید و رتینوئیک اسید هستند.