از من بپرس فرهنگی

گذری به تاریخچه ی دوبلاژ

حرفه دوبلاژ در اوایل سال 1931 برابر با 1310 خورشیدی یعنی درست چهار سال پس از گویا شدن سینما ابتدا در فرانسه و سپس در ایتالیا و انگلستان به‌منظور ناطق کردن فیلم‌های صامت قدیمی شکل گرفت.

در این زمان در ایران هنوز نمایش فیلم‌ها به شیوه صامت صورت می‌گرفت و معمولاً گوینده‌ای که به او دیلماژ می‌گفتند و البته مترجم هم نبود در میانه نمایش فیلم در سالن نمایش راه می‌رفت و میان‌نویس‌های فیلم را قبلاً از حفظ کرده بود با صدای بلند می‌خواند.

در همین سال‌ها اتفاق مهمی در سینما‌های ایران رخ داد. نخستین سالن سینمایی مجهز به دستگاه‌های ناطق به نام سینما پالاس در تهران افتتاح شد. پس از آن سالن‌های ناطق دیگری از پی هم تاسیس شدن و تا ده سالی تماشاگران ایرانی توانستند فیلم‌ها و مجموعه‌های سرگرم کننده آمریکایی با فیلم‌های جنگی روسی و آلمانی را به شیوه ناطق و البته با صدای اصلی ببیند.

در اواخر سال 1319 و اوایل سال 1320 که همزمان با شدت گرفتن آتش جنگ جهانی دوم و اشغال ایران توسط نیروهای بیگانه بود. تمایل همگان به دریافت خبرهای جنگ و فقدان وسایل ارتباط جمعی سینما را در موقعیت استثنائی قرار داد.

حالا همه به سینما می‌رفتند تا از طریق مستندهای جنگی آلمان و گاه مستندها و فیلم‌های داستانی شوروی و انگلستان که معمولاً توسط ایرانی‌های مقیم همان کشور‌ها دوبله می‌شدند در جریان اخبار و فضای جنگ قرار گیرند. بالاخره جنگ به پایان رسید اما نتیجه آن برای سینما این بود که فکر برگرداندن زبان فیلم‌ها به فارسی قوت بخشید.

یکی از پیگران این امر در آن زمان دکتر اسماعیل کوشان بود که قبلاً دوبله برخی از مستندهای جنگی آلمان را انجام داده بود و در طول اقامتش در ترکیه با خرید دو فیلم فرانسوی و اسپانیایی مقدمات دوبله این دو فیلم را با کمک دانشجویان ایرانی مقیم‌ ترکیه فراهم آورد. به این ترتیب فیلم فرانسوی “نخستین وعده دیدار” ساخته هانری دکوئن با نام “دختر فراری” نخستین فیلم دوبله شده به فارسی است اما در خارج از کشور بود که در سال 1325 در سینما کریستال تهران در لاله‌زار نو به نمایش درآمد. در همان سال مذاکراتی بین مجید محسنی، ابوالقاسم حالت، عطاء اله زاهد، زلیخا جهان‌بخش، رفیع حالتی، گرجی عبادیار و دکتر اسماعیل کوشان به منظور دوبله فیلم‌های خارجی در کشورهای هند و مصر صورت گرفت، که به دوبله فیلم‌های زن سنگدل، تاراس بولبا و سکوت شب در کشور مصر انجامید، و بالاخره چند فیلم از جمله بازگشت جاودانه ساخته ژان دلانووا نیز در پاریس توسط برخی از ایرانیان مقیم فرانسه دوبله شدن، در یک کلام آن سال‌ها را می‌توان سال‌های تولد دوبله به فارسی اما در خارج از ایران دانست.

دوبله‌ای که کم و بیش به معنای روخوانی گفتار بازیگران بی‌هیچ احساس و ظرافتی بود و هنوز تا سال‌های اوج این حرفه در ایران راهی طولانی در پیش داشتیم.

فیلم «برف روی پاها» (مراببخش) اولین فیلم دوبله شده در کشورمان است که توسط عطا الله زاهد دوبله شد و در شهریور 1327 در سینمای پارک و دیانا به نمایش گذاشته شد.
فیلم “فریدون بی‌نوا” اولین فیلم دوبله شده توسط گروه آلکس آفا بابیان بود که مقدمات دوبله آن در ایتالیا توسط دانشجویان ایرانی صورت گرفت که این فیلم در مهرماه 1331 در سینمای پارک و دیانا به نمایش درآمد.