عزت نفس عبارت از ارزشی می باشد که اطلاعات درون خودپنداره ، برای فرد دارا می باشد و از اعتقادات فرد در مورد تمام ویژگیها و صفاتی که در او وجود دارد نشأت می گیرد. پس عزت نفس هر کس بر اساس ترکیبی از اطلاعات عینی در مورد خودش و ارزشمندی ذهنی که برای آن اطلاعات قائل است بنیان نهاده می شود. اور عزت نفس بالا به عنوان یک دیدگاه سالم از خود مورد بررسی می باشد. دیدگاهی که واقعیت نگر است و کمبودها و نقطه ضعفها را می بیند ولی نه به آن حدی که منجر به انتقاد شدید از خود شود. در واقع کسی که از عزت نفس بالایی برخوردار می باشد همواره خودش را به شکلی مثبت ارزیابی می کند و برخورد مناسب و منطقی نسبت به نظریات خود و دیگران دارد. در مقابل کسی که از عزت نفس پائینی برخوردار است نگرش منفی و ناامیدانه دارد و تلاش خود را با این بینش انجام می دهد. شخص مبتلا به عزت نفس پائین انزوا طلب بوده و از ارتباط با دیگران اجتناب می کند.
أكثر روان شناسان برخورداری از عزت نفس را به عنوان هسته مرکزی و اساسی در سازگاری فرد می دانند. داشتن عزت نفس علاوه بر اینکه جزیی از سلامت روانی محسوب می شود یک جنبه مهم در کارکرد با کنش کلی فرد است. عزت نفس درجه تصویب، پذیرش، تائید و ارزشمندی می باشد که شخص در باره خود با خویشتن احساس می کند. این احساس می تواند در مقایسه با دیگران یا مستقل باشد. احساس ارزش نسبت به خود همچون خود پنداره یک هسته مرکزی ثابت دارد که همراه با یک سلسله احساس ارزشهای پیرامونی، یک مجموعه را تشکیل می دهند. هر چه خود ایده آل با خود با خویشتن فرد همخوانی و نزدیکی بیشتری داشته باشد عزت نفس فرد نیز به همان اندازه بیشتر و در نهایت شخصیت فرد متعادل تر و طبیعی تر است.
گرچه ما در دنیایی زندگی می کنیم که یکی از اساسی ترین قواعدش تطبيق حاصل کردن است. یعنی اینکه الگوهایی وجود دارند که باید از آنها پیروی و قوانینی که باید از آنها اطاعت شود. مردم همیشه سعی دارند که دیگری بشوند ولی سرانجام این کار سودی نمی تواند داشته باشد. عشق این امکان را می دهد تا آنگونه که هستیم مورد پذیرش قرار گیریم و از شکل گرفتن غیر از خود دورمان میکند. در واقع ارزش هر کس در این واقعیت وجود دارد که او خودش است و ارزش او نیز در این مطلب نهفته است.
لازم و ضروری است که به ما گفته شود که تا چه اندازه ای منحصر به فرد هستیم. لازم است از تلاشی که برای ساختن انسانها، به شکلی که دلخواه ماست دست بکشیم و به آنها کمک کنیم که خودشان باشند و خود واقعی را کشف کنند و بدانند که کیستند. در آن صورت نه تنها احساس نزدیکی بیشتری با آنها داریم، بلکه خود ما نیز از این تجربه مثبت بهره می بریم.
عزت نفس نیرویی قوی است که در درونمان وجود دارد. عزت نفس تجربه این مطلب است که ما، در خور زندگی و نیازمندیهایش می باشیم. به تعبیری دیگر اینکه عزت نفس اطمینان یافتن به توانمندی خود برای اندیشه کردن و چیره شدن بر مشکلات اصلی زندگی است. همینطور اطمینان حاصل کردن به حق مسلم خود برای شاد بودن، احساس ارزشمندی، شایستگی و لذت بردن از ثمره کوشش هایمان در زندگی است. عزت نفس انعکاسی است از نحوه نگرش و ارج گذاردن فرد بر خود خویشتن در بنیادی ترین سطوح تجربه روانی می باشد.
عوامل پیچیده ای عزت نفس ما را تأمین می کنند. چگونگی رفتار والدين ونقش خودمان در این موضوع اصلی ترین عوامل به حساب می آیند. محیط خانواده می تواند آشکارا اثری جامع بر شایستگی ما به جا بگذارد. والدین می توانند اعتماد به نفس را بپرورانند و یا موانعی در این مسیر قرار دهند. والدینی که به فرزندشان اعتقاد دارند می توانند آنها را در فضایی مملو از امنیت و آسایش خاطر پرورش دهند. موانعی که والدین بر سر راه فرزندانشان می گذارند به شکل ها و شیوه های متعددی بروز می کند، که می توان به طور خلاصه به آن اشاره کرد.
دائما فرزند را ملامت و سرزنش کردن.
آشکار سازند که فرزند دارای کفایت نیست.
تحقیر ومزمت دائمی فرزند.
ارزش و اعتباری برای افکار فرزند قائل نشدن.
ندادن نقش و مسئولیت به فرزند.
دادن نقش های بی اعتبار و گمراه کننده به فرزند.
ایجاد موانع بر سر راه رشد طبیعی فرزند.
بر خورد غیر واقعی با حقایق آشکار.
تحدید و ترساندن فرزند از راه خشونت های فیزیکی.
القای بی ارزشی و بی لیاقت بودن
تقویت نکردن حس منفلق و خردگرایی
ایجاد شرمندگی و احساس گناه
حفاظت و حمایت بی اندازه و بی مورد
و مواردی دیگر
اگر به فکر و ارزش خود اعتمادی راستین داشته باشیم و در درون خود احساس امنیت کنیم، جهان را در برابر خود گشوده می بینیم و به مشکلات زندگی جوابی شایسته می دهیم. هیچ راه حل واحدی برای تمام مشکلات وجود ندارد. نبودن عزت نفس از توانایی ما برای کنش و واکنش کم می کند. عزت نفس سالم در طریقه ها و نمونه های متعددی از جمله موارد ذیل آشکار می شود
– پذیرش انتقاد و حفظ آرامش در زمان آگاهی از اشتباهات
– نمودار بودن طریقه ای در گفتار و حرکات که نشانه رضامندی ولذت در زندگی است.
– آسودگی صادقانه به هنگام سختی ها و پیشرفت ها
– آرامش به هنگام تعریف و تمجید، مهر و محبت و چیزهایی از این قبیل
– نشان دادن آسودگی و آرامش در گفته ها و حرکات فردی
– کنجکاوی در کسب عقاید و نگرش تازه، تجربیات جدید و امکانات تازه زندگی
– تهدید کمتر احساس انقلاب و نا امنی در هنگام ظاهر شدن و کنترل آنها بدون مشکلی خاص
– توانایی حفظ تعادل و وقار در شرایط استرس زا
– چشمانی هوشیار و نافذا
– توانایی لذت بردن از زندگی
– انعطاف در واکنش نسبت به شرایط ناگوار و ستیزه جو
– جرأت و جسارت در برابر رفتار با دیگران
– چهره و گونه ای طبیعی و هماهنگ با جسم
– صدایی منظم و ادای کلمات با روشنی
– شانه هایی متعادل، راست و عمودی
– بازوانی که به صورتی طبیعی آرمیده اند
– حالتی به شکل هوشیاری و متوازن
– راه رفتنی طبیعی بدون غرور و خودپسندی
– خصوصیات جسمی و روانی طبیعی و متعادل
– ریلکس بدن در اغلب شرایط
چند رهنمود برای بالا بردن عزت نفس خود و دیگران
١- همواره در برخورد با دیگران منطقی و ملایم باشید
۲- به نظرات دیگران احترام بگذارید اور واداری اور
٣- خود را با دیگران مقایسه نکنید
۴- سعی نکنید نظرات خود را به دیگران تحمیل کنید مرداد
۵- همواره توانمندیهای خود را مد نظر داشته باشید .
۶- در حد توان خود مسئولیت قبول کنید.
۷- تجارب موفقیت آمیز را افزایش دهید این اعداد
۸- سعی کنید محکم، مستدل و منضبط باشید.
۹- سعی کنید عصبانی نشوید
۱۰- مهارت های اجتماعی خود را افزایش دهید .
۱۱- با همسر و فرزندان خود صادق باشید
۱۲- از وابستگی بیش از حد به دیگران بپرهیزید
۱۳- حد اعتدال را همیشه رعایت کنید
۱۴- نسبت به احساسات و عواطف دیگران بی تفاوت نباشید
۱۵- تحمل خود را برای مواجه شدن با ناکامی های احتمالی برای افزایش دهید .
۱۶- با دیگران مخصوصا اعضای خانواده مثل یک دوست صمیمی برخورد کنید .
۱۷- در پرورش استعدادهای بالقوه خود تلاش کنید.
۱۸۔ دیگران را با القاب نا مناسب صدا نزنید .
۱۹- از تمسخر دیگران بپرهیزید.
۲۰- توقعات معقول و درست دیگران را بر آورده سازید
۲۱- احساس ارزشمند بودن را در خود تقویت کنید
۲۲- به سرگرمی ها و تفریحات مناسب بها دهید داد
۲۳- از مشاجرات لفظی با دیگران خود داری کنید
۲۴۔ محبت خود را به دیگران خالصانه بروز دهید
۲۵- در محبت کردن افراط و تفریط نکنید
۲۶- به دیگران احساسی بدهید که بدانند دوست داشتنی هستند.
