روانشناسی کودک با نگاه کردن به نقاشی کودک

روانشناسی کودک

یکی از مباحث روانشناسی کودک بررسی و تفسیر نقاشی کودکان است. نقاشی زبانی است که برای کودکان کمتر از ۱۰ ساله موثر‌تر از صحبت کردن است. حدود سن سه سالگی، نقاشی ترکیبی از خطوط درهم و اشکال نامنظم و تکامل نیافته است. به مرور، ترسیم‌های آنها، شکل منسجم‌تری به خود می‌گیرد. از ۵ ، ۶ سالگی به بعد نیز کودک قدرت و توجه بیشتری برای نظارت بر واقعیات بیرونی پیدا می‌کند و چون لغات بیشتری آموخته است، بهتر از قبل می‌تواند اختلاف اشیا را با هم دیگر درک کند. از منظر روانشناسی کودک نقاشی در این دوران ترسیمی است از چیزهایی که برایش مهم‌اند؛ در واقع بچه‌ها از طریق نقاشی می‌توانند آنچه را که در ضمیر ناخودآگاهشان دارند و احتمالا باعث ناراحتی‌ها، نگرانی‌ها، ترس‌ها و اضطراب آنان می‌شود، بیان کنند و با این روش بیرون بریزند. جزییات در نقاشی نشانه هوش است و کودکانی که جزییات را بهتر می‌کشند، معمولاً باهوش ترند.
در تحلیل نقاشی در روانشناسی کودک باید این نکته را در نظر داشت که می‌توان حالات روانی و احساسی کودک را از میان اجزای نقاشی استنباط کرد، اما این در شرایطی است که کودک، با آزادی و به دلخواه خود و نه به اصرار اطرافیان، دست به قلم ببرد، بدون آموزش نقاشی کند و بی حوصله یا عصبانی نباشد.

خانه

• در نقاشیهای کودکان خانه بیش از هرچیز دیگری کشیده می‌شود. در شروع کار معمولاً خانه به صورت یک مربع که بر بالای آن یک مثلث قرار دارد و سپس دیوارهای اطراف خانه کشیده می‌شود. ولی کم کم خانه‌هایی که کودکان ترسیم می‌کنند ممکن است دارای باغچه و گل و درهای بزرگ و پنجره و پرده‌های رنگین باشد. از نظر روانشناسی کودک چنین خانه‌ای، نماد یک زندگی سعادتمند است که کودک در آن احساس آرامش می‌کند. بر عکس اگر، خانه‌ای بدون در ورودی، با دیوارهایی بلند وبه گونه‌ای منزوی و دور افتاده ترسیم شود معنای متفاوتی پیدا می‌کند. کودکانی که والدین آن ها از هم جدا شده باشند معمولاً خانه هایی با دو در می‌کشند یا خانه‌ای با دو طبقه. همچنین کودکانی که در سنین پیش از دبستان خانه را بدون در ورودی نقاشی می‌کنند وابستگی شدیدی به مادرشان دارند اما این نقاشی پس از ورود به دبستان نشانه احساس تنهایی کودک است.

درخت

• در روانشناسی کودک از درخت به عنوان موضوعی جهت شناخت شخصیت کودک استفاده کرده‌اند. مثلاً بچه‌ها در سنین قبل از دبستان تنه درخت را بلند ترسیم می‌کنند، ولی بعد ازاین سن، بلند بودن تنه درخت اغلب نشانگر عقب افتادگی فکری و یا بیماری‌های عصبی و یا آرزوی بازگشت به دنیای کوچکی و قبل ازمدرسه است. برعکس اگر تنه درخت کوتاه کشیده شود، نشانگر جاه طلبی و بلند پرواز بودن کودک است.
• شکل منظم شاخه‌های درخت نشان می‌دهد که کودک بیشتر به نتیجه گیری‌های منطقی دست می‌زند و یا بالعکس شکل نامنظم و درهم شاخه‌ها بیانگر این است که با کودکی بلغمی مزاج و در خود فرورفته روبرو هستیم.
• درخت با تنه قوی و شاخه های پر و سرسبز، نشان دهنده جاری بودن احساس امنیت در زندگی کودک و داشتن عزت نفس است.

خورشید

• خورشید به علت نقش مهمی که بر عهده دارد و نیز تلالو آن، در نقاشی‌های بیشتر کودکان دیده می‌شود. از نظر روانشناسی کودک تصویر خورشید بیانگر امنیت، خوشحالی، گرما، قدرت و به نظر بعضی پژوهشگران نماد پدر مطلوب است. وقتی رابطه پدر و کودک خوب است خورشید به طور کامل و در حال درخشیدن نمایش داده می‌شود هنگامی که این ارتباط مطلوب نیست خورشید در پشت کوه ناپدید است ویا به صورت قوسی در افق دیده می‌شود و اگر کودک از پدرش هراس داشته باشد، خورشید به رنگ قرمز تند یا سیاه که مضطرب کننده است ترسیم می‌شود.
• با این وجود، این نحوه نمایش خورشید مانند سایر موضوع‌های نقاشی ممکن است به حال و حوصله لحظه‌ای کودک و نه به تفاهم و عدم تفاهم بین کودک و پدر بستگی داشته باشد؛ بنابراین قبل از هر قضاوت و تعبیری دراین مورد بهتر است چندین نقاشی یک کودک را مورد بررسی قرار داد تا معلوم شود آیا این پدیده مرتب تکرار می‌شود یا خیر.

اعضا خانواده

• روانشناسی کودک می‌گوید اگر کودک در نقاشی‌هایش آدم کوچکی را در گوشه برگه ترسیم کند به این معنی است که خود را کم ارزش و کم اهمیت ‌تر از دیگران می‌داند. اگر این شکل نقاشی کردن برای مدت طولانی ادامه یابد باید برای رفع مشکل به متخصص مراجعه کرد زیرا این کودک بیش از حد خجالتی است و برای داشتن ارتباط بهتر با اطرافیان به کمک نیاز دارد. همچنین کودکان خجالتی معمولاً در گوشه برگه نقاشی می‌کنند و تمام صفحه را پر نمی‌کنند.
• از نظر روانشناسی کودک اگر کودک تصویر خودش را در نقاشی های خانوادگی نکشد، این امر نشانه عدم احساس راحتی او در خانواده است.
• معمولاً در نقاشی‌هایی که کودک از اعضای خانواده‌اش می‌کشد یک نفر بزرگ تر از دیگران کشیده می‌شود و یا کودک او را پر رنگ‌تر از بقیه افراد رنگ آمیزی می‌کند. این فرد کسی است که کودک بیشترین احساسات خود را در کشیدن او بروز داده و گاهی نشانه این است که کودک او را بیش از دیگران دوست دارد و یا از او می هراسد. گاهی نبود یکی از اعضای خانواده در نقاشی کودک نشانه این واقعیت است که کودک نبود او را آرزو می‌کند البته این مسئله در صورتی قابل استناد است که کودک در نقاشی‌های پی در پی او را حذف کند. معمولاً خواهر یا برادر کوچک تری که با ورودش به خانواده حسادت کودک را برانگیخته است و موجب شده کودک تصور کند پدر و مادر دیگر او را مانند گذشته دوست ندارند در نقاشی‌های کودکان پیش از دبستان حذف می شود. گاهی نیز اگر از کودک بخواهید او را نیز نقاشی کند ابتدا او را می‌کشد و سپس به دلایل مختلف آن را پاک می‌کند.

رنگ ها و رابطه اشکال

• استفاده از رنگ‌های گرم و روشن در نقاشی، در روانشناسی کودک نشان دهنده روحیه شاد کودک است.
• بچه‌هایی که در زندگی با مشکلات بیشتری مواجه‌اند، مثل بچه های طلاق و سایر بچه‌هایی که به هر ترتیب در زندگی شان شوک بدی به آنها وارد شده، معمولاً در نقاشی‌هایشان بیشتر از ۳ رنگ استفاده نمی‌کنند و اغلب اوقات یکی از این ۳ رنگ نیز بنفش است که علاقه کودکان به این رنگ، گویای اضطراب آنهاست. در مقابل بچه‌هایی که آسودگی بیشتری دارند، معمولاً بیشتر از ۵ رنگ در نقاشی‌هایشان استفاده می‌کنند.
• کودکان هیجان‌پذیر معمولا از رنگ‌های ملایم، کمرنگ، سایه‌دار و گاهی نیز از خاکستری و سیاه که گرایش به افسردگی را مشخص می‌کند، استفاده می‌کنند.
• در نقاشی‌های کودکان پرخاشگر معمولا خطوط ترسیم شده زاویه‌دار، پررنگ و پر از تیزی است و جزییات صورت آدمک‌هایی که می‌کشند همه نشان‌دهنده خشم است (مانند چشم‌های گشاد). معمولا کودکان پرخاشگر از رنگ‌های زنده تند مانند قرمز همراه با رنگ سبز (نشانه خشم)‌ استفاده می‌کنند. همچنین این رنگ‌ها همراه با رنگ سیاه (نشانه احساس گنهکاری توام با میل به آزارگری)‌ در نقاشی این دسته از کودکان غلبه دارد.
• رنگ‌های نقاشی کودکان شاد، صریح، متنوع، زنده و شاد است. صورت آدمک‌ها با حالت زنده و متعادل است. نمادهای خوشبختی مانند خورشید و گل نیز اغلب در نقاشی این کودکان دیده می‌شود.
• در کودکان مضطرب ترسیم و نقاشی به کندی صورت می‌گیرد و گرایش به استفاده از مداد پاک‌کن زیاد است. خطوط یا بسیار کمرنگ یا بسیار پررنگ است و غالبا از سر گرفته می‌شود و اضطراب کودکان را نشان می‌دهد.
مهم‌ترین رکن در نقاشی کودک، خوشحالی است. از نظر روانشناسی کودک باید اجازه بدهیم بچه‌ها بدون محدودیت نقاشی بکشند و آموزش‌هایمان را به بعد از ۷ سالگی موکول کنیم. زیرا تا قبل از این سال، بازی و نقاشی آزاد به مراتب بهتر و مفیدتر از هر آموزشی است. اصلاً نیازی نیست بچه ها حتماً خوب نقاشی بکشند یا در آینده یک نقاش ماهر و حرفه ای بشوند زیرا از منظر روانشناسی کودک نقاشی برای کودکان صرفاً ابزاری است برای بالا بردن کیفیت رشد روحی، عاطفی و فکری. خط خطی‌های کودکتان را نیز تشویق کنید و انگیزه آنها را برای کشیدن نقاشی بالا ببرید چرا که موجب افزایش اعتماد به نفس و شکوفایی خلاقیت آنها می‌شود. از کودک بخواهید در مورد نقاشی‌هایش برایتان توضیح بدهد و مطمئن باشید با استفاده از این روش‌ها موجب ارتقای سلامت روان فرزندتان خواهید شد.