رشد ناهماهنگ کودک و تغذیه مناسب

قد کودک در جریان ماه اول زندگی اش، تقریبا ۲۵ سانتیمتر و وزن بدنش سه برابر می شود؛ این در کوردی است که فقط همین سال اول زندگی بدست می آید و هر چند که در طول تمام مدت قبل از دبستان به رشد خود ادامه میدهد ولی در طول پنج سال قدش فقط ۴۰ سانتیمتر و وزنش در حدود ۱۰ کیلوگرم افزایش می یابد. یک سالی بعد، رشد سالانه اش حول محور ۸ سانتیمتر افزایش قد و یک کیلو و ۷۰۰ گرم افزایش وزن دور میزند: یعنی آهنگ رشد رو بکندی میگذارد. این کندی بارز و چشمگیر مبین تقلیل اشتهای کودک قبل از دبستان میباشد؛ کودک ۸ ماهه ای که همه غذا ها میخورد، جلوی چشم آدم قد می کشد و رشد میکند…، کودک دو سال و نیمه ای که سرشار از تمایلات مختلف میباشد خیلی کم رشد میکند.

از طرف دیگر، افزایش رشد غیر منتظره و غیر قابل پیش بینی مبین بعضی نوسانات اشتهای کودک در این سنین خردسالی میباشد. قد ، کودک ناگهان افزایش می یابد، سپس متوقف می شود؛ وزنش زیاد می شود، بعد مجددا متوقف می شود. این تغییرات ناگهانی و متناوب با افزایش موقتی اشتها همراه میباشند؛ در فاصله دو تغییر، اشتهای کودک کم می شود، ولی جای نگرانی نمی باشد.

با وجود تغییرات رشد و اشتها، ارگانیسم کودک خردسال دارای مقتضیات خاص و نیازهای غذائی مخصوص میباشد. تشکیل عضلات، استخوانها و خون مستلزم مصرف کافی غذاهای سرشار از پروتئین، کلسیم، فسفر، ویتامین D و آهن میباشد؛ مقاومت در برابر بیماریها و عملکرد صحیح ارگانیسم معمولا مستلزم تغذیه کامل با مواد سرشار از ویتامین B ، A و C می باشد.

تغذیه متنوع یکی از کلیدهای سلامتی بشمار میرود.

انتخاب غذا در سنین مختلف

کودک، در سن قبل از دبستان، بتدریج با غذاهای متنوع انس می۔ گیرد، و کشفیات غذائی وی روز بروز کمتر می شود. برنامه غذایی کودک در این سن و سال از غذاهای پایه ترکیب می یابد، که با توجه به ظرفیت آنها، به اشکال مختلف عرضه می شوند.

تغییر برنامه غذائی بموازات رشد کودک از لحاظ فیزیولوژی و جسمانی صورت می گیرد.

در ادامه انتخاب غذاهای متناسب با سنین مختلف توصیه میشود که مقدار مصرفی هر یک از غذاها را نشان می دهد.

از ۹ تا ۱۸ ماهگی

شیر و فرآورده های شیری:

شیر خالص – تا ۱۲ ماهگی و بعد از آن – در صورت تمایل – شیر ۲٪ چرب که در لیوان کوچک خورده می شود؛

ماست ساده با ماست میوه، بعنوان دسر؛

پنیر کهنه یا پنیر تازه، همراه بعضی غذاها؛

مقدار مجاز روزانه: ۶۲۵ گرم شیر (۲ فنجان).

(می توان بجای ۱۲۵ گرم شیر، از ۱۲۵ گرم ماست یا ۲۲ گرم پنیر تازه استفاده کرد).

میوه و صیفی جات:

بصورت پخته، که با چنگال له شده باشد، باستثنای موز رسیده که می توان آنرا بصورت خام خورد؛

بعد از ۱۲ ماهگی، هلو و خربزه را می توان بصورت خام به کودک داد؛

آب میوه، در حدود تا فنجان در روز؛

از دادن میوه های حبه ای، مانند توت فرنگی، تمشک، انگور در فرنگی، و انگور قرمز و سیاه خودداری کنید.

مقدار مجاز روزانه : دو پرس میوه و صیفی جات.

گوشت، مرغ و ماهی:

بصورت لقمه های کوچک که جویدنش آسان باشد؛

گوشت چرخ کرده، ماهی سرخ کرده، بدون استخوان، نسان گوشت (که گوشت را بصورت قطعات نان درست می کنند). مقدار مجاز روزانه: در حدود ۴۵ گرم.

تخم مرغ کامل:

بعد از ۱۰-۱۲ ماهگی، کودک می تواند هرهفته تقریبا چهار عدد تخم مرغ کامل، بصورت نیم پز، نیمرو و مخلوط بخورد.

غلات:

در صورت امکان از غلات مخصوص کودکان استفاده کنید و در طول هفته نسبت به تغییر آن اقدام کنید؛

گاهگاهی، و بطور موقت، بلغور پاجوانه گندم، بصورت ولرم – به کودک بدهید.

مقدار مجاز روزانه: ۲ قاشق سوپ خوری.

نان گندم سبوس نگرفته: روزانه در حدود یک برش

غذاهای جویدنی: نان برشته، سیب قاچ شده بدون پوست، بیسکو مخصوص صبحانه.

خوراکی هایی که باید در این سن و سال از دادن آنها به کود خودداری کرد:

شاه بلوط، گردو، سیب زمینی سرخ کرده (چیپس) زیر اممکن ام اس زیبا است سبب خفگی کودک شود؛ دسرهای سرشار از مواد غذائی و شیرینی و شکلات، زیرا ممکن است اشتهای کودک را «کور» کند و دندانهایش را فاسد کند.

۵/۱ تا ۲ سالگی

شیر و فرآورده های شیری:

شیر را می توان در لیوان یا مخلوط با دسر از نوع پودینگ، یا بصورت ماست، پنیر تازه یا کهنه همراه با میوه خورد؛

شیر خالص، ۲% چرب یا بدون چربی، به نسبت احتیاج کودک با توصیه های پزشک.

مقدار مجاز: روزانه ۶۲۵ گرم ( ۲ فنجان) با معادل آن از فرآورده های شیری.

میوه و صیفی جات:

به صورت پخته و خیلی ریز خرد شده و با متنوع ترین رنگها به شرح زیر عرضه شود…

شنبه: هویج و بروکلی؛

یکشنبه: گل کلم و گوجه فرنگی خام؛

دوشنبه: کدو حلوائی و مارچوبه؛

سه شنبه : کدو مسمائی و لوبیاسبز و غیره؛

بعضی صیفی جات ممکن است دندانهای کودک رابه فعالیت بیندازند از قبیل: هویج، گل کلم و غیره؛

میوه دسر ایده آلی محسوب می شود و آبمیوه عصرانه داده می شود.

مقدار مجاز: روزانه دو پرس میوه و صیفی جات.

گوشت، مرغ و ماهی:

ماهی با مرغ بصورت لقمه های کوچک، جگر بصورت قطعات باریک، گوشت بصورت کباب و لقمه های کوچک.

مقدار مجاز: روزانه ۴۵ تا ۶۰ گرم.

تخم مرغ کامل:

بصورت نیم پز، نیمرو، توأم با شیر یا پخته.

مقدار مجاز: هر هفته در حدود ۴ عدد.

غلات

خشک یا پخته، توأم با شیر

مقدار مجاز: روزانه ۱۲۵ گرم. (نیم فنجان)

نان گندم سبوس نگرفته: روزانه یک یا دو برش.

غذاهای ممنوع :

سرخ کردنی ها، شیرینی جات، شکلات و بیسکویت در تغذیه کودک در این سن و سال زائد و بیفایده می باشند.

هرگز نباید قهوه، چای، نوشابه گازدار به کودک داد.

از دادن غذاهائی که جو بدن آنها مشکل است، از قبیل شاه بلوط، گردو ، سیب زمینی سرخ کرده (چیپس)، خودداری کنید.

۲ تا ۵ سالگی

در این سن و سال اساس تغذیه همان است که بودا کودک تمام غذاها را می خورد. شیر را در انواع سس باد سر بگنجانید؛ ماست و پنیر ، کلسیم مورد نیاز برای تشکیل استخوانها ودندانهایش را تأمین میکنند ادب اور صیفی جات و میوه را بطور کامل بصورت پخته یا خام – به کودک بدهید؛ بتدریج که سن کودک بالا می رود مقادیر غذائی اش کم کم افزایش می یابد.

بجای اینکه گوشت را چرخ کنید به قطعات کوچک ببرید و بصورت کباب به کودک بدهید.

آبنبات، شیرینی، شکلات نباید جزئی از تغذیه کودک را تشکیل دهند؛ این خوراکی ها که سرشار از کالری تلقی می شوند اشتهای کودک را ارضاء میکنند بدون آنکه از لحاظ غذائی ارزشی داشته باشند و همچنین مانع از آن می شوند که کودک از غذاهای متنوع و متعادل برخوردار شود.

غذاهای ممنوع:

از سرخ کردنی ها و غذاهائی که جویسدن آنها مشکل است، از قبیل شاه بلوط، گردو ، سیب زمینی سرخ کرده (چیپس)، دوری کنید.

در حدود پنج سالگی

کودک مخصوصا غذاهای قابلمه ای با سس دار را دوست ندارد، ضمن اینکه از غذاهای خوشش می آید که بر پایه شیر، صیفی جات و میوہ جات، گوشت و غلات تهیه می شود و بصورت ساده و نه مخلوط و بدون سس و چیزهای اضافی، به او داده می شود… کودک در این سن و سال سبزیجات خام را به سبزیجات پخته ترجیح می دهد: با اینحال دایره انتخاب برای او خیلی وسیع میباشد: برش فلفل سبز، گوجه فرنگی قاچ شده، سالاد کلم وسیب، سالاد هویج و کشمش، وغیره. کودک در پنج سالگی تحت تأثیر محیط و اطرافیان خود، و تحت تأثیر عادات غذائی دوستانش قرار می گیرد.

حجم مقادیر غذائی

چه مقدار گوشت باید به کودک ۲ ساله داد؟ یک پرس میوه برای کودک سه ساله چه معنی و مفهومی دارد؟

اگر بخواهیم نیازها و اشتهای کودک را در نظر بگیریم و رعایت کنیم داشتن ایده مخصوص درباره مقدار غذائی که باید به کودک داده شود از اهمیت فراوانی برخوردار می باشد. برای این منظور تقسیم مقدار یک پرس غذای فرد بزرگسال بدو قسمت کافی نیست؟

یک کودک سالم مقدار غذای متناسب با خودش را می داند؛ با این حال، این امر ایجاب می کند که جز غذاهای سالمی که جزئی از برنامه غذائی بایه کودک بشمار میروند چیزی به او داده نشود. کودک در برابر شیرینی و شکلات ممکن است کنترل اشتهای خود را بسادگی از دست بدهد و به پرخوری پناه ببرد و وقتی از خواب خرگوشی پرخوری بیدار شود که کار از کار گذشته است و از شکم درد می نالد؟

طرز تهیه و ارائه غذاها

بمنظور برانگیختن اشتهای کودک باید غذاهای «جالب» وغذاهائی که دستکاری آنها برای کودک آسان است به او داده شود. همچنین آگاهی از روش آماده کردن غذاهای مورد پسند»ی که تمام ارزش غذائی، رنگ، طعم وتر کیب ویژه خود را حفظ کنند از اهمیت خاصی برخوردار میباشد؛ سبزی پلاسیده و رنگ پریده، گوشت خشکیده وچروک خورده در بشقاب کودک دست نخورده باقی میماند در حالیکه سبزی تازه و خوش رنگ، و گوشت ترد و آبدار خیلی زودوبا حرص و ولع خورده می شود؟

گوشت، مرغ و ماهی

کودک این نوع غذاهای «ترد و آبدار» را که جویدن و دستکاری کردنش آسان است دوست دارد.

قسمتهای نرم گوشتی که آرام آرام و با حرارت کم پخته شده است ترد» باقی میماند؛ قسمتهائی که سفت تراند باید با مقداری آب، مدت زیادی و با حرارت کم پخته شود تا به حالت مورد نظر برسد. در تمام مواقع، حرارت کم و پخت و پز آرام تمام طعم تردی گوشت را حفظ می کند.

جگری که آرام آرام و با حرارت کم پخته شود ترکیب و ظاهر خوبی دارد؛ جگر مرغ مخصوصا خیلی ترد باقی می ماند و طعم لذیذ آن مورد توجه کودک قرار می گیرد و کودک از طعم آن خوشش می آید.

گوشت و مرغ و ماهی که بصورت قطعات و لقمه های کوچک آغشته بازرده تخم مرغ پخته و سرخ شده باشد یا نان گوشتی که آبدارتر از حد معمولی باشد برای کودکان خردسال خیلی مطبوع و لذتبخش می باشند. مرغی که آرام آرام سرخ شده باشد یا گذاشته باشند در آب آرام آرام بجوشد نیز غذائی نرم و آبدار می شود که جویدنش هم آسان است بشرطی که به قطعات و لقمه های کوچکی بریده شده باشد (متوجه استخوانهای ریز باشید).

در مورد انواع ماهی ها، پخت و پز آرام آنها در آتش ملایم . ترکیب ترد آنها را حفظ می کند؛ برای این منظور از فیله ماهی استفاده کنید با استخوانهای آنرا بدقت جدا کنید.

در تمام موارد، گوشت و ماهی بدون چربی، تازه بایخ زده انتخاب کنید و آنرا بصورت قطعات کو چک بالقمه های کوچک، باتوجه به وضعیت کودک آماده کنید. روزانه یک پرس گوشت و ماهی نیازهای کودکی را که در سن قبل از رفتن به دبستان است تأمین و بر آورده میکند.

سبزیجات

سبزیجات رنگ و ویتامین خود را به خوراک پس میدهند و پخت و پز مخصوص آن این ویژگی را می تواند حفظ کند.

هرگز سبزیجات را قبل از پختن در آب قرار ندهید.

سبزیجات را در مقدار کمی آب جوش و نمک بپزید و مراقب پختن آن باشید؛ منتظر نباشید که رنگ سبزیجات تغییر کند و سبزی خیلی نرم شود؛ بعد از اینکه سبزی پخت آنرا خرد کنید یا اینکه اه کنید و بلافاصله روی میز غذا بیاورید. پخت و پز سبزیجات با «خودپز» با بخار آب هم ارزش غذایی آنها را حفظ میکند بشرطی که بیش از وقت لازم برای پختن هریک از آنها روی آتش نباشد.

آب سبزیجات پخته را بمنظور غنی کردن سوپ و سس نگهدارید ودور نریزید.

آش سبزی خوبی که با مخلوط کن درست شده باشد مقداری آب سبزی برای کودک تأمین می کند.

وقتی کودک قادر باشد چیزی بجودمی تواندیک سری سبزیجات خام، از قبیل هویج، فلفل سبز، گل کلم، بروکلی (جوانه کلم) شلغم، کرفس، برگ کاهو و کلم را با لذت تمام مزمزه کند. دو پرس کو چک از سبزیجات احتیاجات روزانه کودک قبل از سن دبستان را بر آورده و تأمین میکند.

میوه جات

کودک طعم میوه ها را دوست دارد و ابتدا آنها را بصورت خام و سپس بصورت پخته، بر حسب امکانات خود می خورد. سیب را باید مخصوصا تاسن ۳-۴ سالگی کودک پوست کند تا از موجبات خفه شدن کودک جلوگیری کرد.

کمپوت میودهای پخته، سیب و گلابی، گلابی وهلو، آلو و سیب، و کمپوت سیب با استقبال شدید کودک روبرو می شود. به راه میوه را بدون شکر به کودک بدهید تا طعم واقعی آنرا بچشد؟ در جریان دو سال اول زندگی کودک، از دادن میوه هائی که دارای حبه های ریز و کوچک میباشند، از قبیل توت فرنگی، تمشک، انگور فرنگی و انگور دانه دار خودداری کنید.

میوه های خشک شده (آلو، خرما، انجیر، انگور، زردآلو) را می توان موقعی که کودک می تواند خوب بجود (بعد از دو سالگی) بصورت قطعات کوچک، به کودک داد. بعد از خوردن این میوه ها متوجه مسواک کردن دندانهای کودک باشید زیرا این میوه ها به دندان می چسبند.

کودک باید هر روزیک میوه سرشار از ویتامین Cبخورد. پرتقال و دارابی با آب تازه یا یخ زده آنها بعنوان بهترین منبع این ویتامین تلقی می شوند. آب سیب ویتامین دار با آب گوجه فرنگی هم سرشار از ویتامین C میباشند. بجای این میوه ها از نوشابه های پرتقالی استفاده نکنید؛ بدون شک، این نوع نوشابه ها ممکن است سرشار از ویتامین C باشند، ولی حاوی سایر کیفیات غذائی « آب میوه» نمی باشند.

تخم مرغ

تخم مرغ کامل، در پایان سال اول تولد کودک (۱۰ یا ۱۲ ماهگی) به برنامه غذائی او اضافه می شود که براحتی مورد قبول و پذیرش کودک قرار می گیرد.

تخم مرغ نیم پز، که همراه غذای دیگر و کمی نان به کودک داده می شود بیش از همه دل انگیز و اشتها آور میباشد. همچنین می توان تخممرغ را بصورت نیمرو، همراه با پنیر تازه به کودک داد.

کودکی که کمی بزرگتر باشد (۳ تا ۶ ساله) دوست دارد تخم مرغ آب پز را هم زیر دندانهای خودش مزمزه کند. اگر تخم مرغ را با کمی شیر یا کرم کارامل مخلوط کنیم امکان تأمین مقدار زیادی پروتئین مورد نیاز کودک را در سن قبل از دبستان فراهم می کند. هر کودکی می تواند هر هفته ۴ عدد تخم مرغ بخورد.

نان و غلات

این دسته از غذاها، پروتئین، ویتامین B، آهن و کالری مورد نیاز کودک راب قیمت ارزانی تأمین می کنند و جزئی از تغذیه متعادل راتشکیل می دهند.

کودک خردسال (۳ تا ۱۲ ماهه) طعم غلات پخته را دوست دارد؛ بعدها غلات پخته از قبیل بلفور وجوانه گندم را – که بصورت «ولرمه به او داده می شود . همزمزه می کند و بالاخره غلات خشک را در حدود دوسالگی می خورد.

تبلیغاتی که درباره غلات خشک، شیرین، رنگی با سرخ شده صورت می گیرداغلب انتخاب این غذا را با اشکال مواجه می کند. خلاصه در امریکا ۸۸% مادران اجازه میدهند که کودکشان غلات مورد نظر خود راخودش انتخاب کند…، این عمل از جمله کارهائی است که ممکن است به تغذیه درست کودکان آسیب بزند. در این مورد باید غلات کامل را، که دارای تمام خواص غذائی خود میباشند، انتخاب کرد.

بعضی انواع غلات درسته، مانند:

– جو پوست کنده.

– گندم خرد شده یا بلغور.

غلات پخته مانند:

– بلغور.

– مغز گندم.

– برنج

– گندم سیاه.

– ارزن.

غلات خشک وبرشته شده:

– بیسکویت بزرگی

– بیسکویت کوچک

– غلات توأم با شیر و شکر

مقدار ۶۰ گرم غلات پخته با ۱۲۵ گرم غلات خشک و برشته با نیم برش نان گندم برابر می باشند.

یک کودک «گنجشگک روزی» باغلات پخته خیلی سریعتر تغذیه می شود.

غلات راهمیشه همراه با شیر به کودک بدهید تا از حداکثر ارزش غذائی آن برخوردار شوید. می توان بجای اینکه غلات با آب پخته شود کمی شیر به آن اضافه کرد، یا با اضافه کردن شیر خشک قبل از پخت غلات، ارزش غذایی آنرا بالا برد.

در غلات را «بطور طبیعی» مخلوط با میوه های خشک (انگوریا آلو ) یا میوه های تازه (موز یا میوه های ریز) شیرین می کنند. در هر حال یا باید اصلا” شکر به غلات اضافه نکرد یا اینکه خیلی کم از آن استفاده نمود.

ماکارونی و غذاهای مشابه آن از این دسته بشمار میروند که کمتر از غلات با نان عناصر غذائی تأمین می کنند. ولی اگر با پنیر ، شیر ، تخممرغ، گوشت یا سبزیجات و صیفی جات مخلوط شوند در تغییر غذا و تأمین انرژی مؤثر خواهند بود.

شیر و فرآورده های شیری

این دسته از غذاها آخرین غذاهای فهرست مورد نظر است ولی اهمیت آنها کمتر از غذاهای دیگر نمیباشد! شیر و فرآورده های آن در رشد کودک نقش اول را ایفاء می کنند. خیلی نادرند غذاهائی که به اندازه شیر و فرآورده های آن از خواص غذائی مشابه برخوردار باشند.

گودک بعد از ۶ ماهگی، می تواند از شیر «خالص» گاو استفاده و تغذیه کند. شیر بدون چربی، بعلت غلظت شدید مواد پروتئینی و کمبود کالری، تا قبل از ۱۲ یا ۱۸ ماهگی مجاز نیست و توصیه نمی شود کودک، از یک سالگی تا ۶ سالگی، باید روزانه معادل ۲ فنجان شیر بخورد؛ اگر کودک شیر را بصورت مایع نمیخورد باید بمقدار کافی آب با آب میو وبخورد تا تشنگی خود را فرو نشاند؛ در باره نوشابه های گازدار با نوشابه های شیرین و با طعم میوه مساله ای قابل طرح وجود ندارد.

کودک شیر را با حرارت معادل حرارت اطاق دوست دارد؛ این امر نشان میدهد که باید شیر امدتی قبل از خوردن از یخچال بیرون آورد.

در حدود شش ماهگی، کودک می تواند شیر را در لیوان با فنجان «گوشه دار » بخورد و همین امر انتقال از مرحله «پستانک» به مرحله «لیوان» را تسهیل می کند.

در حدود ۱۸ ماهگی، کودک براحتی از فنجان و لیوان شیر میخورد؛ بمنظور جلوگیری از هر نوع خطر و آسیبی لیوان شیر را باید در پایان غذا به کودک داد.

در حدود ۲ سالگی، کودک می تواند به تنهائی با لیوان شیر بخورد؛ برای کودک در دست گرفتن لیوان کوچک و کوتاه راحت تر از لیوان بزرگ و بلند میباشد؛ نباید فراموش کرد که پر کردن لیوان تا ابد هایش لزومی ندارد.

در حدود ۳ سالگی کودک قادر است شیر خود را با کمک ظرف کوچکی در لیوان بریزد و همین امر سبب خوشحالی او می شود و می تواند به کودک کمک کند تا شیر بیشتری بخورد.

در این سن و سال، استفاده از «نی» در خوردن شیر و مایعات دیگر ممکن است، گاهگاهی معجزه کند…

بمنظور افزایش ارزش غذایی تغذیه کودک در سن قبل از رفتن به دبستان، توصیه شده است که شیر در سوپ، دسر و غیره گنجانده شود. فرآورده های دیگر شیر، از قبیل پنیر تازه، ماست، بستنی، ممکن است بجای شیر مورد استفاده قرار گیرند.

۱۸۰ گرم شیر (معادل یک پرس غذای کودک در سن قبل از رفتن به دبستان) با ۳۰ گرم پنیر تازه، ۱۸۰ گرم ماست، ۱۸۰ گرم بستنی برابر است.

نباید کودک را، به بهانه اینکه شیر دوست ندارد با بستنی تغذیه کرد؛ زیرا بستنی بیش از شیر حاوی کالری است و ممکن است سبب چاقی بیهوده کودک در سن قبل از رفتن به دبستان شود؛ بهتر است که از بستی بعنوان غذای جانشین، «در موقع خاص» استفاده کرد.

شیر مخلوط با کاکائو یا شکلات جانشین مناسب شیر معمولی نمی باشد؛ زیرا مقدار زیادی کالری وقند تأمین می کند و عادت ناپسندی