برنامه غذایی کودکان

برنامه تغذیه برای کودکان

پزشک درباره برنامه تغذیه طفلتان با شما صحبت خواهد کرد و بسته باندازه نوزاد ، میزان گرسنگی وساعات بیداریش ، بهترین طریق را بشما توصیه خواهد کرد . آنچه که در ذیل ملاحظه خواهید کرد عبارت از یک بحث کلی است:

چه نظم و نرمشی در این برنامه ها لازمست

در طی نیمه اول قرن بیستم در امریکا ، برنامه تغذیه نوزادان تحت شرایط فوق العاده منظم وسختی انجام میشد: یک نوزاد ۳ کیلوئی میبایستی دقیقا سر ساعات ۹، ۱۰ صبح و ۲ ،۹، ۱۰ بعدازظهر و۲ بعد از نیمه شب تغذیه میشد، نه زودتر ونه دیرتر، بدون توجه باینکه نوزاد گرسنه هست یا خیر. در آن زمان اطباء علل سوء هاضمه واسهال اطفال راکه سالیانه هزاران نفر را مبتلا وتلف میکرد کاملا نمیدانستند و معتقد بودند که این عفونتها نه فقط ناشی از خود شیر است (سهل انگاری در شیرفروشیها ودر تهیه شیر در منزل وفقدان یخچال) بلکه بعلت عدم تناسب در اختلاط شیر و آب و عدم نظم در تغذیه می باشد. لذا در همه جا، دردهات، در مغازه های شیرفروشی شهر و در منازل سختگیری فوق العاده زیادی در این مورد توصیه وعمل میشد.

همچنین اطباء و پرستاران برای منظم بودن ساعات تغذیه سختگیری زیادی میکردند حتی از نظر روانی معتقد بودند که نامنفلم بودن برنامه تغذیه اطفال باعث لوس شدن و نترشدن آنها میشود لذا بمادران توصیه میشد که اصولا توجهی بطفل نداشته باشند مگر فقط در هنگام و در ساعات تغذیه حتی دامنه محدودیت و سختگیری بدانجا رسیده بود که مادران را از بوسیدن و نوازش کردن فرزندان خود نهی میکردند.

این نظم بسیار شدید و گذاشتن فواصل چهار ساعته بین دو وعده ، در بسیاری از نوزادان بخوبی مؤثر واقع میشد زیرا در هر حال انسان در هر سنی که باشد طبیعت معتادشونده ای دارد و اگر همیشه دقیتا سر ساعت معینی تغذیه شود بعد از مدتی عادت خواهد شد و غالبا در همان ساعت معین نیز ناگهان احساس گرسنگی خواهد کرد . لیکن این برنامه منظم در بعضی از نوزادان ، خصوصا در دو ماهه اول زندگی ، بعلل مختلف ذیل درست در نمی آید : نوزادانی که بعلت داشتن معده کوچک نمیتوانستند باندازه مدت چهار ساعت در معده خودشیر جای دهند یا نوزادانی که در وسط تغذیه بخواب میرفتند همچنین نوزادان بیترار وآنهائی که دل درد داشتند نمی توانستند از این برنامه پیروی نمایند.

این نوزادان بطرز رقت آوری برای مدت زیادی هرروز گریه میکردند ولی مادران واطباء آنها هرگز جرأت نداشتند برنامه تغذیه آنها را تغییر دهند و یا حتی آنها را بلند کرده بغل نمایند. بخوبی میتوانید تجسم کنید که چه ناراحتی فراوانی برای طفل وجود داشته است و چه مشکلات سخت تری برای مادر که میبایستی در کنار طفل بنشیند و گریه های ترحم انگیز ورقت آور نوزادش را بشنود ولی برای تسلی ، نوازش و تغذیه او اجازه کوچکترین اقدامی را نداشته باشد.

آیا میتوانید دریابید که چقدر در این زمانه خوشبختید که میتوانید حالت طبیعی و تغییر پذیری داشته باشید …؟

هنگامیکه پاستوریزاسیون شیر متداول شد و تهیه شیر در منزل تحت شرایط تمیزتر و غیرعفونی تری صورت گرفت ویخچال نیز بلوازم منزل اضافه گشت ، اسهال های شدید اطفال نیز تقریبا از بین رفت معذالک سالها طول کشید تا اطباء برنامه های تغییر پذیر را تجربه کردند و متوجه شدند که این تغییر پذیری و نرمش ، نه موجب اسهال وسوء هضم میشود و نه طفل را لوس و ننر می سازد.

این تجربه برای اولین مرتبه توسط دکتر پریستون مکلندن وخانم فرانسیس سمساریان که هم روانشناس و هم مادر بود) برروی نوزاد خانم سمساریان انجام گرفت. آنها میخواستند بفهمند اگر نوزاد با شیر مادر ، در هر موقع که بنظر میرسید تغذیه شود ، چه نوع برنامه ای برای تغذیه خود انتخاب خواهد کرد . این نوزاد در روزهای اول بندرت از خواب بیدار میشد ولی در نیمه دوم هفته اول ، درست در موقعیکه شیر در پستان مادر کاملا جریان یافت، در حدود روزی ۱ یا ۷ بار با فواصل نامنظم تغذیه میشد و در هفته دهم طفل برنامه غذایی خود را بفواصل تقریبا چهار ساعت برقرار کرد. این تجربه که شهرت جهانی پیدا کرد تغذیه (دلخواه» یا «خودخواستن نام گرفت و از آن زمان – سال ۱۹۶۲ – باین طرف یک آزادی و نرمش عمومی در تغذیه اطفال بوجود آمد که اثرات بسیار نیکو و پسندیده ای در اطفال و مادران داشته است.

سوء تفاهماتی راجع ببرنامه «دلخواه»

با همه اینها ، من تصور میکنم که در این مورد سوءتفاهمات چندی وجود دارد. بعضی از مادران جوان که بظاهر خیلی مترقی و متمدنند و سعی میکنند سختگیری های قدیم را بکلی کنار بگذارند ، میل دارند درست در جهت مخالف گذشته حرکت کنند و مثل اینست که این والدین بیک تجربه علمی اشتغال داشته یا برای پیروی از یک بی نظمی ارجحیتی قائلند و مثلا این مادران هیچوقت نوزاد خودرا برای تغذیه از خواب بیدار نمیکنند و فتطهنگامیکه خود بخود از خواب بیدار میشود، تغذیه اش مینمایند.

البته چنین روشی ممکن است برای بعضی از نوزادان مناسب باشد. یعنی : اگر نوزادان افرادی ملایم و آرام بوده دستگاه هاضمه قوی داشته باشند و اگر مادر از بهم خوردن برنامه های شخصی خویش ناراحت نشود و یا اگر مادر اهمیتی به بیدار شدن خوددر نیمه شب ندهد، پیروی از این روش اشکالی نخواهد داشت. لیکن درمورد نوزادان بیقرار و ناراحتی که دائما بیدار شده و گریه میکنند این روش پسندیده نیست زیرا تعداد دفعات تغذیه را خیلی زیاد خواهد کرد و نتیجتا از والدین بشدت صلب آسایش و استراحت خواهد شد و ممکن است طفل باین طرز تغذیه عادت کند حتی بعداز سال اول نیز شب از خواب بیدار شده تقاضای شیر نماید. لذا افراط بعضی مادران در برنامه دلخواه ممکن است سبب دلسردی و بدبینی بعضی دیگر نسبت باین برنامه بشود. مثلا در گفتگوهای زنانه یک مادر ممکن است با فخروافاده بگوید : «بچه من مطابق برنامه دلخواه تغذیه میشود ولی دیگری با تشدد جواب خواهد داد: «خیر، بچه من بان وضع نامنظم تغذیه نمیشود.» من تصور میکنم اگر پیروی از برنامه دلخواه بمنزله یک قانون آسمانی و یا تعصب سیاسی تلقی شود ، نکته اصلی و اساسی آن بکلی از بین رفته و فراموش شده است . زیرا منظور اصلی از هر برنامه تغذیه ای آنستکه اولا تغذیه طفل بر طبق اصول صحیحی انجام گیرد. ثانیا پرستاری و مراقبت طفل موجب خستگی شدید جسمی و روحی پدر و مادر نشود. بنابراین لازم است دفعات تغذیه، منطقی و معین بوده و حدود اوقات آن قابل پیش بینی باشد و در ضمن تغذیه شبانه طفل را بایستی هر چه زودتر حذف کرد، زیرا در غیر این صورت پدر و مادر فوق العاده فرسوده و خسته شده نمی توانند با مور دیگر تربیتی طفل برسند.

پس حالا که سختگیری ورعایت نظم بسیار دقیق در تغذیه اطفال لزومی ندارد، شما و نوزادتان آزادید هر نوع برنامه ای که خیال می کنید برای او ضرور است انتخاب کنید مشروط بر اینکه آنرا بتدریج طوری تغییر دهید که راحتی و آسایش خودتان تأمین شود. اگر مادری اصولا از انجام دادن هر کاری در سر ساعت معین بیزار است و علاقه دارد که نوزاد خودرا برای چندین ماه در ساعات نامنظم و نامرتبی تغذیه نماید، مسلما هیچگونه صدمه یا آزاری متوجه نوزاد نخواهد شد ولی اگر مادری است که اصولا خیلی منظم و مرتب است و علاوه بر تغذیه و پرستاری نوزاد ، مجبور است بکارهای دیگری هم برسد ، من برای این مادر نگرانم تا مبادا برایش این سوءتفاهم پیش آید که هرچه او تسلیم شده دقت بیشتری صرف نوزادنماید ، برای نوزاد بهتر است و یا باسلب آسایش خود بخواهد ثابت کند که چقدمادر فداکاری است. چنین سوءتفاهماتی ممکن است موجب اشکالات عدیده ای در آتیه بشود.

راهنمائی کلی برای تعیین برنامه

نکته اصلی آنست که اولا نوزاد نبایستی بعلت گرسنگی مدت زیادی گریه کند ، ثانیا برایش چندان مهم نیست که در فواصل ۳ ساعته برای شیر خوردن بیدارش کنند.

هر نوزادی عادت میکنند که بفواصل معینی احساس گرسنگی نماید و اگر مادر فقط کمی او راهدایت نماید. این عادت زودتر بوجود میاید. همچنین هرنوزادی بتدریج که بزرگتر شد، فواصل گرسنگی و تغذیه را زیادتر میکند . مثلا یک نوزاد ۵/۲ کیلویی نیازمند است هر سه ساعت یکبار تغذیه بشود در حالیکه نوزاد ۳ یا هر۳ کیلوئی در فواصل چهار ساعته راحت تر است بعلاوه بعد ازیک الى دوماه ، تغذیه بعد از نیمه شب را حذف خواهد کرد. در حدود بین چهار و هشت ماهگی اکثریت نوزادان فواصل پنج ساعته را ترجیح میدهند حتی بعضی از آنها تغذیه اول شب را نیز رها میسازند. در تمام این حالات (تمایل بطرف تغذیه منظم ودفعات کمتر) مادررلمهمی را بازی میکند. مثلا: اگر مادر چهار ساعت بعد از آخرین تغذیه، نوزاد راولو اینکه هنوز خواب است ، بیدار کند و تغذیه اش نماید ، او رابگرسنگی چهارساعته عادت خواهد داد اگر نوزاد یکی دو ساعت بعد از آخرین تغذیه ، از خواب بیدار شده و قدری گریه کند ولی مادر چند دقیقه صبر و حوصله داشته باشد ، نوزاد مجددا بخواب خواهد رفت . یا اگر دائما گریه نماید و مادر سعی کندبادادن یک بطری آب و بایک گولزنک او را تسکین دهد، به عادت دادن معده او برای فواصل بیشتری ، کمک کرده است . برعکس اگر نوزاد یک پادوساعت بعد از آخرین تغذیه بیدار شود و مختصری گریه کند و مادر هم او را بغل کرده فورا شیرش دهد، نوزاد بمقادیر کم و بفواصل کوتاهتر معتاد خواهد شد. طبیعی است هرنوزادی بسرعت معینی که خاص او است برنامه های منظم ومعین تغذیه معتاد خواهد شد . اکثریت نوزادانی که خوش خوراک هستند و تا اندازهای آرام بوده بمقدار کافی شیر از پستان یا بطری مینوشند ، خیلی بسهولت و در ظرف یک ماهه اول بعد از تولد، وعده ۲ بعدازنیمه شب خود را حذف میکنند، برعکس آن نوزادانی که در حال تغذیه ، خیلی بی حال و خمارند یا بسیار بیقرار بوده و در هنگام بیداری دائمه «نق» میزنند و یا اگر جریان شیر مادر بقدر کفایت نباشد ، خیلی دیرتر وعده ساعت دو بعد از نیمه شب رارها میسازند. در این مورد وظیفه مادر است که حتی الامکان بالطائف الحیل ولی با ملایمت بسیار سعی کند وعده های غذا رابفواصل چهار ساعته تردیک ساز دو طفل را بتغذیه منظم عادت دهد.

چند پیشنهاد برای ایجاد برنامه های منظم – یک نوزاد آرام که ۳ الی ۵ر۳ کیلو در هنگام تولد وزن دارد ، بایک معده کاملا پر بخوبی میتواند فواصل چهارساعته را از همان ابتدا تحمل نماید و تقریبا شش تا هفت وعده غذا در ۲۶ ساعت نیازمند است از این قرار:

۶، ۱۰ صبح و ۲، ۶، ۱۰ بعدازظهر و ۲ بعد از نیمه شب ، ولی اگر مادر حس میکند نوزادش زودتر از چهار ساعت گرسنه میشود بایستی اور ابهر حال تغذیه کند (یکساعت زودتر از معمول ، اگر نوزاد یک بطری کامل شیر مینوشد – دوساعت زودتر از معمول، اگر از شیر مادر تغذیه میکند و جریان شیر هنوز کاملا برقرار نشده است . اگر نوزاد چهار ساعت بعد از آخرین وعده غذا هنوز خواب است ، بهتر است بیدارش کنید ولی در هرحال بزور شیرش ندهید. زیرا نوزادی که چهار ساعت متوالی چیزی نخورده باشد، ظرف چند دقیقه بشدت گرسنه خواهدو خود بخود شیشه شیر را سر خواهد کشید.

ولی فرض کنید نوزاد یک ساعت زودتر از معمول بیدار شود، در این حالت نبایستی بمحض اینکه مختصری «تق» زد فورا او راشیر دهید زیرا خود نوزاد نیز از گرسنگی خویش اطمینان ندارد . ولی اگر در این حالت در حدود ۵ الی پانزده دققه باشدت گریه کند دلیل آنست که خیلی گرسنه است و بایستی او را تغذیه نمودودیگر صبر جایز نیست . اما تکلیف فاصله چهارساعته چه میشود و ممکن است ایندفعه یادفعات بعد بیشتر از چهار ساعت بخوابدو باین ترتیب تغذیه زودتر دفعه قبلش را تلافی کند و اگر در روز تلافی نکند شاید در شب جبران کند و بالاخره اگر دائما هرسه ساعت از خواب بیدار میشود وبشدت گریه میکند ممکن است مقدار شیراو کافی نیست تا چهار ساعت دوام بیاورد و خصوصا اگر از شیر مادر تغذیه می نماید و دو ساعت بعد از آخرین تغذیه بنظر گرسنه میرسد لازم است با و پستان بدهید (نوزاد هرچه بیشتر پستان بگیرد، جریان شیر در پستان مادر سریع تر و زیادتر خواهد شد و وقتیکه شیر مادر زیادتر شد معده او پرتر شده میتواند بعدها بیشتر دوام بیاورد ) . اگر نوزاد از بطری تغذیه مینماید و همیشه تا آخرین قطره شیر را مینوشد و بازهم زودتر از معمول از خواب بیدار میشود و بنظر گرسنه است ، مسلما مقدار شیر او کافی نیست و بایستی از طبیب دستور ازدیاد مقدار شیر را گرفت.

چه وقت بایستی طفل را زودتر از معمول تغذیه نمائید

من قبلا بحث کرده ام که اگر نوزادی براحتی فواصل چهار ساعته را تحمل کند و ۳ إلى هرم ساعت بعد از آخرین تغذیه بیدار شودو بنظر خیلی گرسنه برسد، تغذیه مجدد او اشکالی ندارد. ولی فرض کنید که نوزادی تمام شبها تمام محتوی بطریراخورده و خوابیده است و یک ساعت بعد از آن بیدار میشود، در این حالت احتمال گرسنگی او باین زودی خیلی ضعیف خواهد بود و احتمال زیادعلت بیدارشدنش سوءهاضمه و دل درد است . سعی کنید بوسیله ایجاد آروغ دراو یا بوسیله گولزنک ویامقداری آب، او را تسکین دهید و هرگز در تغذیه اش شتاب نکنید ، گو اینکه اگر هیچ چیز دیگری در تسلی دادن بار کار گر نشود بالاجبار بتغذیه او اقدام خواهید کرد. متوجه باشید دلیل اینکه نوزاد دست خود را میخورد یا بطریرا با اشتیاق میقا پد ، همیشه گرسنگی نیست و غالبا در مواردیکه بچه دچار دل درد میشود نیز دارای همان علائم است و بنظر میرسد خودنوزادان نیز نمی توانند درد گرسنگی را از درد دل تمیز بدهند (بشماره ۲۹۲ رجوع شود) . بنابراین نبایستی هر وقت بچه ای گریه کرد او را تغذیه نمود خصوصا اگر این گریه ، نسبت بوعده غذا ، بی وقت باشد لذا در این موارد بایستی تمام دلایل دیگر را نیز در نظر گرفت و بهتر است با طبیب خود مشورت نمائید.

سایر اوقات مناسب برای برنامه چهار ساعته

ممکن است ساعاتی غیر از ۱۔ ۱۰۔ ۲۔ ۱۰۱ و ۲ را انتخاب کرد ؟ البته می شود، مشروط بر اینکه نوزاد باینکار مایل باشد . معمول ترین تغییر از این قرار است ۷، ۱۱ صبح و۳، ۷ و ۱۱ بعد از ظهر ( با ساعت ۳ بعد از نیمه شب یا بدون آن) . ولی اشکال کار در اینست که اغلب نوزادان بین ساعت ۵ و۶ صبح از خواب بیدار میشوند و میل دارند در آزموقع تغذیه شوند ( بدون اینکه بآخرین وعده غذای شب قبل توجه کنند ، ولی بعضی از نوزادانی که برنامه ۱۰-۱-۱۰۲ دارند می توانند تا ساعت هفت صبح هم صبر کنند. هم صبر کنند.

برنامه سه ساعته

اگر نوزاد شما بقدر کافی شیر میخورد و معذالک بطور مرتب هرسه ساعت یکبار در روز بیدار می شود، پیروی از برنامه سدساعته فعلا برای او اشکالی ندارد. غالبا بچه هائی که کمتر از ۳ کیلو وزن دارند طرفدار این برنامه هستند ولی این البته یک قاعده مطلق نیست (بعضی از نوزادان در ۲ کیلوئی میتوانند برنامه چهار ساعته را تحمل نمایند. در حالی که بعضی از ور۳ کیلوئیها در چند هفته اول چنان طاقتی را ندارند . بعضی از این نوزادان که از برنامه سه ساعته در روز پیروی می کنند می توانند در شب برنامه چهار ساعته را تحمل نمایند مشروط بر اینکه وزن آنها از ۲٫۲۵۰ کیلو کمتر نباشد . مثلا ساعات ۶، ۱۲، ۹ صبح و ۹، ۳ ، ۱۰ بعد از ظهر و ۲ بعد از نیمه شب.

تغذیه در ساعت دو بعد از نیمه شب

سهل ترین قاعده برای تغذیه ۲ بعد از نیمه شب آنست که نوزاد را از خواب بیدار نکنید بلکه بگذارید او شما را از خواب بیدار کند ، زیرا نوزادی که هنوز باین وعده غذا احتیاج دارد ، بطور شگفت انگیزی در حدود ساعت دو بعد از نیمه شب بیدار می شود . ولی بتدریج بیدار شدنش بتأخیر میافتد تا اینکه در حدود سن ۲ تا ۶ هفتگی ، بین ساعت ۳ تا هر بعد از نیمه شب بیدار می شود و بایستی در این ساعت او را تغذیه نمائید و آن را بحساب دو بعد از نیمه شب بگذارید . طفل احتمالا بین ساعت ۹ و ۷ صبح مجددا گرسنه شده بیدار می شود . بتدریج بیدار شدن نوزاد در شب بتأخیر میافتد و مثلا در ساعت } الى در صبح بیدار میشود که البته در این موقع باو شیر داده میشود ولی بایستی آنرا بحساب وعده ۹ صبح بگذارید باین امید که تا ساعت ده صبح ، دیگر چیزی نخواهد خورد. هنگامیکه نوزادی در صدد حذف وعده دو بعد از نیمه شب است ، معمولا اینکار را خیلی سریع و در ظرف چند شب به ترتیبی که شرح داده شد انجام میدهد ، در این حال بایستی مقدار کلی شیر شبانه روزش را بجای شش به پنج قسمت نمائید..

حذف تغذیه دو بعد از نیمه شب

اگر نوزادی یک ماهه شده است و چهار کیلو وزن دارد و هنوز دو بعد از نیمه شب برای تغذیه از خواب بیدار میشود .. لازمست والدین برای حذف کردن آن از برنامه تغذیه ، دخالت نمایند . مثلا بمحض اینکه از خواب بیدار شد تغذیه اش ننمائید بلکه بگذارید در حدود ۱۰ تا سی دقیقه نق بزند و گریه کند زیرا شاید مجددا خود بخود بخواب رود . اگر بخواب نرفت ، سعی کنید با دادن مقداری آب گرم اورا تسکین دهید . اگر بهر حال بعد از نیم ساعت بازهم آرام نشد ، بناچار تغذیه اش خواهید کرد ولی یک الی دو هفته دیگر مجددا سعی کنید بترتیب فوق این وعده شیر دادن را حذف نمائید . از نقطه نظر غذائی ، نوزادی که چهار کیلو وزن دارد و در روز بقدر کفایت شیر مینوشد ، احتاجی بتغذیه در شب ندارد.

تغذیه ساعت که بعد از ظهر با تغذیه اول شب را احتمالا میتوانید برای راحتی خود تغییر دهید : بسیاری از نوزادان بعد از چند هفته ، مایلند تا ساعت یازده الی دوازده شب برای این وعده صبر کنند. اگر میخواهید خودتان زود بخوابید ، خوبست نوزاد را در ساعت ده یا کمی زودتر بیدار کرده تغذیه اش نمائید و اگر دیر میخوابید ، وقت آن بسته بمیل شما است . اگر نوزاد هنوز در ساعت دو بعد از نیمه شب برای شیر خوردن بیدار میشود ، نگذارید وعده ساعت ۱۰ بعد از ظهر بتاخیر افتد ولی اگر نوزاد برای حذف وعده دو بعد از نیمه شب کاملا آماده است تعویق وعده ساعت ده بعد از ظهر جایز است . زیرا خواب شب شما را مختل نخواهد کرد.

اگر نوزاد وعده ساعت دو بعد از نیمه شب را مدتی است حذف کرده و اوقات تغذیه اش در روز کاملا نامنظم است ، بهتر است اگر مایل باشید او را در حدود ساعت ده الى یازده از خواب بیدار کرده تغذیه نمائید زیرا بدین ترتیب اولا برنامه تغذیه روزانه سرموعد تمام میشود ثانیه مانع گرسنگی و بیداری نوزاد بین ساعت ۱۲ بعد از ظهر و چهار صبح می کرد ثالثا باحتمال زیاد برنامه روز بعد ، از ساعت ۵ یا شش صبح شروع خواهد شد.