لیبوزومها چیست؟ و کاربرد آن در مواد آرایشی؟

واژه لیپوزوم روز به روز در صنایع آرایشی مشهورتر می شود. در بسیاری از موارد حتی یک فروشنده معمولی به خریدار توصیه می کند که فلان فراورده آرایشی را خریداری کند و ادعا می کند این فرآورده حاوی لیپوزوم است. برای درک لیپوزوم ها باید توضیح دهیم که مواد چگونه در پوست نفوذ می کند. مهم ترین سد در برابر عبور مواد از خارج به درون پوست، لایه کراتینی (شاخی پوست است. سلول های جدار خارجی در لایه های به هم فشرده چیده شده اند و حاوی مقادیر بالایی از ماده کراتیتی (شاخی) هستند. لیپوزوم ها راه حل جدیدی برای انتقال مواد فعال به داخل اپیدرم و درم محسوب می شوند.

نفوذ مواد در پوست

عامل مهمی که قابلیت نفوذ مواد را در پوست تعیین می کند، اندازه مولکولی است. از اندازه معینی به بعد مولکولها نمی توانند به داخل پوست نفوذ کند و فقط مولکول های نسبتا کوچک میتوانند به داخل پوست انتقال یابند. مثلا کلاژن که در بسیاری از فرآورده های آرایشی موجود است، مولکول های بزرگی دارد که نمی توانند به داخل پوست نفوذ کنند. به علاوه، مواد روغنی راحت تر در پوست نفوذ می کنند تا مواد آبی. موادی که بهتر در روغن حل می شوند، بهتر در پوست نفوذ می کنند.

ساختمان غشاء سلول: فسفولیپیدها

غشاء بیرونی سلولها و از جمله سلولهای پوستی از فسفولیپیدها، پلی ساکاریدها و پروتئین های مختلف تشکیل شده است. فسفولیپیدها ترکیبات چربی حاوی فسفر هستند و غشاء سلولی را به صورت ساختاری دولایه تشکیل می دهند. این نظم ساختاری از عبور غشاء سلول از دو لایه فسفولیپید تشکیل شده است.

مواد ناخواسته به داخل یا خارج از سلول جلوگیری میکند و اجازه می دهد که سلول ورود و خروج مواد مختلف را تنظیم کند.

لیپوزوم چیست؟

لیپوزوم ها مولکول هایی به شکل کیسه کروی هستند که با آب پر شده اند. قطر آنها براساس میکرومتر(میکرون یعنی یک چند هزارم میلی لیتر) اندازه گیری می شود. غشایی که این ساختمان کروی را تشکیل می دهد، از یک یا چند لایه تشکیل شده است.

مبنای استفاده از لیپوزوم

ایده اصلی این است که غشاء همه سلولهای بدن (از جمله پوست) از فسفولیپیدها تشکیل شده است. به همین دلیل، لیپوزوم کروی که خود از فسفولیپید تشکیل شده، می تواند به عنوان محامل مواد فعال عمل کند. موادی مثل داروها در لیپوزوم ها قرار می گیرند. مادة فعال در داخل ساختمان لیپوزوم یا در غشاء آن قرار می گیرد. در عمل، هنوز معلوم نیست این انتقال چگونه صورت می گیرد. ساز و کار احتمالی اتصال غشاء لیپوزوم به غشاء سلول است که بدین ترتیب لیپوزوم به داخل سلول نفوذ می کند ولی هنوز معلوم نیست که این نظریه درست باشد، بیشتر مطالعات نشان میدهد که لیپوزوم ها در سطح پوست با در لایه شاخی خارجی تخریب می شوند و از این جا مواد به عمق بیشتری نفوذ می کنند. میزان نفوذ هر ماده به خصوصیات خود ماده بستگی دارد. مطالعات دیگر این احتمال را مطرح می کنند که با توجه به مشکل بودن نفوذ از لایه شاخی، بیشتر لیپوزوم ها از منافذ پوستی وارد پوست می شوند.

لیپوزوم ها چه موادی حمل می کنند؟

در درماتولوژی داروهای ضد قارچ مهم ترین مورد استفاده لیپوزوم ها هستند. لیپوزوم ها با توجه به کاربردشان در همراهی با آنتی بیوتیک ها، کورتیکواستروئیدها و رتینوئیدها نیز بررسی شده اند. در حال حاضر، تمرکز اصلی در صنایع آرایشی روی لیپوزوم هاست و این به دلیل جاذبه ای است که لیپوزوم ها در بازار آرایشی دارند. این که این جذابیت موجه است یا خیر هنوز مشخص نیست. با توجه به مطالعات انجام شده روی لیپوزوم ها و گزارشات مثبت از نقش آنها، به نظر می رسد که مسائل مطرح شده در استفاده از لیپوزوم ها به زودی حل می شود. به راحتی می توان فهمید که کلاژن و الاستین به دلیل داشتن مولکول های بزرگ، حتی با استفاده از لیپوزوم نیز، نمی توانند در پوست نفوذ کنند و موادی با مولکول های کوچک تر نفوذ بهتری در پوست دارند.

در صنایع آرایشی، لیپوزوم ها بیشتر در مرطوب کننده ها به کار می روند. به علاوه، فرآورده هایی حاوی ویتامین های مختلف ساخته شده است. با این حال، ارزش این فرآورده ها و اینکه آیا این مواد فعال به خوبی در لیپوزوم قرار گرفته اند یا خیر، هنوز معلوم نیست.

سیستم های جدید نیوزوم ها

نیوزوم ها برای افزایش قابلیت نفوذ در پوست ساخته شده اند. نام علمی کامل آنها «وزیکولهای سورفاکتانت غیربونی» است. از نظر ساختمان مشابه لیپوزوم ها هستند و همان شکل کروی را نیز دارند، غشاء وزیکول های نیوزوم از ترکیبات روغنی آتر با الكل ساخته شده است

آیا لیپوزومها واقعا مؤثرند؟

مطالعات زیادی روی مؤثر بودن لیپوزوم ها انجام شده است؛ ماده مؤثر موجود در لیپوزوم با همان ماده فعال در پایه روغنی معمولی مقایسه شده است. بعضی از مطالعات افزایش تأثیر ماده مؤثر را در همراهی با لیپوزوم ها نشان داده اند، به خصوص در مورد داروهای خوراکی أما با توجه به استفاده موضعی داروها (یعنی داروهایی که باید روی پوست مالیده شوند) تأثیر لیپوزوم ها مشخص نیست.

بعضی از دانشمندان کل مسئله را استراتژی تبلیغاتی صنایع آرایشی قلمداد می کنند و بعضی آن را نقطه عطفی در صنایع آرایشی می دانند، با توجه به اینکه مسئله تحت بررسی است، تأثیر لیپوزوم ها به طور کامل قابل بحث نیست. توجه داشته باشید که عملکرد اصلی لیپوزوم ها فقط حمل مواد فعال به داخل پوست است؛ بنابراین، تأثیر فرآورده در اصل باید بر مبنای ماده فعال سنجیده شود و نه لیپوزوم که فقط عمل حمل را انجام می دهد.

فواید احتمالی دیگر لیپوزومها

لیپوزوم ها از ماده روغنی ساخته شده اند و لایه نازکی روی پوست تشکیل می دهند. این لایه به طور ضعیف خاصیت مسدود کنندگی و تا حدودی رطوبت پوست را افزایش می دهد ولی در مقایسه با مرطوب کننده های دیگر هیچ نفع خاصی ندارد. در ضمن، تماس مستقیم مواد فعال موجود در لیپوزوم و سطح پوست کم می شود، به همین دلیل احتمال واکنش آلرژیک نسبت به ماده فعال کم تر می شود.

نتیجه

لیپوزوم ها مواد فعال نیستند بلکه حامل ماده فعال محسوب می شوند و تأثیر آنها هنوز تحت بررسی است.