پاکسازی پوست

پاکسازی برای تأمین سلامتی

آلودگی های پوست که باید از روی آن پاک شود، از موارد زیر تشکیل شده اند:

• غار
• دوده موجود در هوا
• عرق
• مواد ناشی از تجزیه سموم
• باقیمانده مواد آرایشی که قبلا استفاده شده
• و مواد دیگر موجود در هوا که بر حسب موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی فرق می کند.

این مواد به لایه چربی نازک روی سطح پوست می چسبند. به دلیل این که آلودگی ها درون لایه چربی پوست قرار گرفته اند، شستن با آب به تنهایی برای تمیز کردن پوست کانی نیست. چربی آب را دفع می کند و به همین دلیل آب می تواند لایه چربی روی پوست را که حاوی ذرات آلودگی است، بردارد و تمیز کند. هر کسی که یک بار در زندگی سعی کرده باشد روغن را با آب از روی دستش تمیز کند، می داند که آب نمی تواند روغن یا چربی را پاک کند. واضح است که برای تمیز کردن مؤئر لایه چربی روی سطح پوست که حاوی آلودگی است، باید از صابون استفاده کرد.

عملکرد صابون

ماده فعال موجود در همایون نمک اسیدهای چرب مختلف است.

اسیدهای چرب رایج موجود در صابون عبارتند از:

اسید استئاریک، اسید پالمتیک، اسید اولئیک، اسید میر پسنیک و اسید اوریک

پایه صابون معمولی و کلاسیک» که صابون سخت با صابون دستشویی نامیده می شود، از نظر ساختمان شیمیایی شامل نمک های سدیم اسیدهای چرب است. این اسیدهای چرب از منابع حیوانی با گیاهی به دست می آیند. به دلیل ساختمان خاص مولکولی، اجزای صابون قطرات چربی حاوی آلودگی را می پوشانند و موجب شسته شدن این قطرات آلوده چربی از روی پوست می شوند. اجزایی از صابون که اجزای چربی را می پوشانند و موجب شسته شدن قطرات چربی آلوده می شوند، هیسل” نام دارند. مولکول های صابون به دلیل بار الکتریکی که دارند، آرایش خاصی به خود می گیرند و تشکیل میل می دهند، میسل های صابون قطرات چربی را احاطه می کنند و موجب پاک شدن آنها از روی پوست می شوند.

ضررهای صابون های معمولی

آب لوله کشی معمولی حاوی کلسیم و منیزیم است؛ به همین دلیل رفتی از صابون معمولی استفاده می کنیم، نمک های کلسیم و منیزیم اسیدهای چرب ساخته می شود. این ها نمکهای چسبنده ای هستند که به خوبی در آب حل نمی شوند بلکه روی پوست باقی می مانند و ممکن است موجب التهاب پوست شوند.

دلیل دیگری که صابون معمولی ممکن است ایجاد آزار پوستی بکند این است که pH بالایی دارد. pH صابون معمولی بین ۹ و ۱۰ است (و گاهی حتی بالاتر از ۱۰) که این پسیار بیشتر از pH پوست نرمال است که معمولا بین ۴ تا 5/6 است). در نتیجه، وقتی صابون معمولی در تماس با پوست قرار می گیرد، pH پوست را بالا می برد. البته، پوست سالم ساز و کارهایی برای تنظیم pH خود دارد و به همین دلیل کمی بعد از تماس با صابون معمولی سطح اسیدیته آن به سطح معمول برمی گردد. مطالعات مختلف نشان می دهد که pH پوست ۳۰ دقیقه تا دو ساعت بعد از استفاده از صابون معمولی به سطح طبیعی برمی گردد. با این حال، در بعضی افراد تغییر ناگهانی pH پوست – به خصوص افزایش ناگهانی آن به موجب آزار و تحریک شدید پوستی می شود، بنابراین، در صنایع بهداشتی و آرایشی تلاش بر این است که pH مواد پاک کننده را با pH پوستر تطبیق دهند.

اسیدیته پوست عامل محافظت در برابر عفونت

اسیدینه پوست ساز و کار حفاظتی طبیعی بدن در برابر عفونت های باکتریال و قارچی است pH طبیعی پوست مانند لباس محافظ اسدی عمل می کند.

مفهوم PH

pH یک مقدار عددی برای بیان میزان اسیدی بودن محلول است، امیدبته محلول با غلظت بردهای هیدروژن آن مشخص می شود. عدد pH محدوده ای از صفر تا ۱۴ دارد. عدد واقعی pH از محاسبه لگاریتمی غلظت یون های هیدروژن در محلول به دست می آید.

• یک اسید بسیار قوی مثل اسید هیدروکلریک غلظت بالایی از یون های هیدروژن دارد و pH آن نزدیک به صفر است.
• یک باز (قلیایی) بسیار قوی مثل هیدروکسید سدیم غلظت پایینی از یون های هیدروژن دارد و pH آن نزدیک به ۱۴ است؛
• pH آب خالص -که خننی است – 7 است؛
• pH خون ۴/7؛

صابون های صناعی (صابون های بدون صابون)

به دلیل ضررهای صابون های معمولی، نیاز به صابون های جدید به وجود آمدن در حدود سال ۱۹۴۰ شرکت های آرایشی شروع به تولید صابون های صناعی کردند که اکثرا از محصولات جانبی پالایش نفت خام ساخته می شوند.

سورفاکتانت ها یا مواد فعال بر سطحه ترکیبات محلول در آب هستند که جزء اصلی صابون ها و شامپوها را تشکیل می دهند. مواد فعال در سطح موجود در صابون های جدید دقیقا همان گونه عمل می کنند که برای صابون های معمولی گفته شد. یعنی به دلیل بار الکتریکی تشکیل میسل می دهند، قطعات کوچک روغن درون میل به دام می افتند و به این ترتيب قطعات روغنی و آلودگی های موجود در آن از روی پوست شته می شوند. تمام مواد پاک کننده دیگری که بر اساس مواد فعال بر سطح عمل می کنند با نام های صابون های مصنوعی، صابون های بدون صابونه غير صابونها و صابون های ممیامی شناخته می شوند و به شکل جامد یا مایع هستند.

سورفاکتانت ها

چهار گروه سورنا کتانت وجود دارد: آنیونی، کانبر ني، شير پوني و آمفوتری، حليبعث هر گروه را بار الکتریکی آن همان طور که در تصویر زیر می بینید مشخص می کند. هر گروه خوام شیمیایی متفاوتی دارد که در روش پاک کنندگی آن موثر است.

صابون های معمولی که در بالا مورد بحث قرار گرفتند، بر اساس ساختمان شیمیایی خود نمک اسیدهای چرب هستند و در گروه ورفا كنانتهای أنبونی قرار میگیرند.

تعریف وارد شوینده

بعضی از مردم هر نوع ماده تمیز کننده ای را تحت نام شوینده طبقه بندی می کنند. ولی معمولا منظور از واژه شوینده مینامی، «صابوك بدون صابونه است. معمولا تولید کنندگان رازه شوینده را در مورد پاک کننده های پوست به کار می برند و از وازن ماهرن بدون صابون با سورفاکتانت استفاده می کنند زیرا مردم عادی وارد شوینده را برای پاک کننده های فری مل مایع ظرفشویی به کار می برند، در واقع، تمام شوینده ها به همان طریقی که در بالا توضع داده شد، کار خود را انجام می دهند.

مزایای صابون های صناعی

صابون های صناعی معمولا نسبت به صابون های معمولی آزار پوستی کم تری ایجاد می کنند. در ضمن pH صابون های صناعی را می توان با اضافه کردن موادی مثل اسید لاکتیک با اسید سیتریک متناسب با pH پوست سالم تنظیم کرد.

مواد دیگر موجود در صابونها

همان طور که ذکر شد، ماده نیال موجود در تمام مواد پاک کننده و صابونها مواد فعال پر سطح هستند، به غیر از سورفاکتانت مواد دیگری نیز در صابون ها به کار می رود:

مرطوب کننده ها

مواد نگهدارندها

مواد رنگی

عطرها

مواد ضد باکتری

مواد تغییر دهند pH .

مواد دیگر.

مرطوب کننده ها

تمام صابونها لایه چربی سطح پوست را بر می دارند. ولی این فقط چربی حاوی آلودگی نیست که پاک می شود بلکه لایه چربی طبیعی پوست که برای حفاظت پوست اهمیت دارد نیز برداشته میشود. بدین ترتیب در اثر استفاده از صابون، با حذف لایه چربی طبیعی، پوست خشک می شود. از بین رفتن لایه محافظ پوست احتمال آزار و التهاب پوست را بالا می برد. به همین دلیل، صابون ها حاوی مواد مرطوب کننده مانند لانولین، گلیسرین و چربی های مختلف گیاهی هستند. این مواد لایه محافظی روی پوست باقی می گذارند تا اثر خشک کنندگی صابون را خنثی کند اما هم کارکرد خود مایون در برداشتن چربی) و هم آبکشی پومیت باعث می شود که مرطوب کننده های صابون نیز از روی پوست شسته شوند. بنابراین، بعد از استفاده از صابون مرطوب کننده زیادی روی پوست باقی نمی ماند و افرادی که تمایل به خشکی پوست داشته باشند باید از کرم ها با پمادهای مرطوب کننده استفاده کنند و به صابون های مرطوب کننده اکتفا نکنند.

صابون های مخصوص پوست چرب

این صابون ها حداقل مقدار مرطوب کننده را دارند. به علاوه، حاوی سورفاکتانت هایی هستند که تأثیر ویژه ای در از بین بردن لایه چربی پوست دارند. عموما استفاده از مرطوب کننده باید بر اساس نوع پوست صورت گیرد، افراد با پوست خشک باید از صابونهای حاوی مرطوب کننده استفاده کنند. از سوی دیگر، برای افراد با پوست چرب و کسانی که آکنه دارند لازم (و حتى عاقلانه نیست که از صابون حاوی مرطوب کننده استفاده کند.

صابون های شفاف

نوع دیگری از صابونهایی که حاوی مرطوب کننده هستند، معمولا غلظت بالاتری از گلیسرین یا قندهای مختلف را دارند. غلظت بالای گلیسرین باعث شفاف شدن صابون می شود، عده ای از متخصصان پوست عقیده دارند که گلیسرین آب پوست را جذب می کند در نتیجه در بعضی موارد باعث خشکی پوست می شود. به همین علت، بعضی از صابون های شفاف حاوی مرطوب کننده های اضائی هستند و بدین ترتیب صابونهای خاصی را می توان برای انواع مختلف پوست – خشک، چرب و معمولی – تولید کرد. در مجموعة صابونهای شفاف صابون های ملایم به حساب می آیند.

عطرها

همانند اکثر فرآورده های آرایشی دیگر، عطرهای گوناگونی به صابون ها اضافه می شود تا بوی مواد خام موجود در صابون را پنهان کند. گاهی این مواد ایجاد حساسیت می کنند.

مواد ضد باکتری

صابون های ضد باکتری معمولا حاوی تری گلوکاریان و تریکلوزان هستند. باقی ماندن این مواد روی پوست بعد از شستشو از رشد باکتری ها جلوگیری می کند. صابونهایی که حاوی مواد ضد باکتریال هستند، اکثرا برای جلوگیری از ایجاد بوی بد بدن به کار می روند. در ضمن، این صابون ها برای انواع مختلف عفونت های سطحی پوست (مانند فولیکولیت با عفونت فولیکول های مو یا آکنه) و بعد از تماس با آلودگی با احتمال بروز آن به کار می روند.

غدد آپوکرین و بوی بد بدن بوی بد بدن در اثر تخریب مواد ارگانیک موجود در ترشحات نوع خاصی از غدد عرق به نام غدد آپوکرین به وجود می آید. این غدد در زیر بغل و کشاله ران وجود دارند. باکتری ها این مواد را تجربه می کنند. به همین دلیل، استفاده از صابون های حاوی مواد ضد باکتری تا اندازه ای از ایجاد بوی بد بدن جلوگیری میکند. تأثبر صابون های ضد باکتری به تکرار استفاده در طول روز بنگی دارد. از آن جا که این غدد عرق روی صورت وجود ندارد و دلیل استفاده از این صابون ها نیز از بین بردن بوی بد بدن است، استفاده از آنها باید محدود به شستشوی بدن باشد. بوی نامطبوع بدن که ناشی از ترشحات غدد آپوکرین در زیر بغل و کشاله ران است، بعد از بلوغ جنسی ایجاد میشود. به همین دلیل، استفاده از این صابونها قبل از بلوغ جنسی ضرورتی ندارد.

صابونهای دیگری نیز وجود دارند که حاوی مواد ضد باکتری هستند؟

• بعضی از صابون ها حاوی بنزوئیل پراکسید هستند که در درمان آکنه استفاده می شود. به بخش بعدی این فصل که در مورد صابون های مورد استفاده در آکنه است رجوع کنید.
• صابون هایی که حاوی غلظت بالایی از اسید لاکتیک هستند، pH حدود 5/3 دارند. این صابونها تا حدی اثر ضد باکتری دارند .
• صابون های حاوی پریدون يد (یکی از ترکیبات بد) اثر ضد باکتری مشخصی دارد. باعث آزار و التهاب پوست می شود. به همین دلیل این صابون ها را فقط باید بعد از مشورت با پزشک مصرف کرد. در بعضی از موارد، متخصصان زنان و زایمان این نوع صابون را برای شستشوی واژینال توصیه می کنند.

موادی که pH پوست را تغییر می دهند

اکثرا از دستة اسيدها هستند، مثل اسید سیتریک و اسید لاکتیک. هدف از استفاده از این مواد، نزدیک کردن pH صابون به pH پوست سالم است یعنی بین ۲ تا 5/۶ انواع به خصوصی از صابون ها برای کاهش pH پوست ساخته شده است. زیرا به نظر می رسد کاهش pH پوست خود اثر ضد باکتریال دارد.

مواد دیگر بعضی از صابونها حاوی مواد دیگری هستند مثل ویتامین ها، فرآورده هاي طبي و مواد کمیاب طبیعی که معمولا از گیاهان و میوه ها به دست می آیند. در بیشتر موارد، این مراد هیچ ارزش طبی اثبات شده ای ندارند. صابونها برای مدت کوتاهی در تماس با پوست بائی می مانند و حتی اگر عملکرد این مواد واقع همانی باشد که ادعا می کنند، به سرعت از روی پوست شسته می شوند. تأثیر هر ماده افزودنی روی پوست باید در نظر گرفته شود. اگر ماده خاصی واقعا برای پوست مفید است، بهتر است آن را به شکل دیگری غیر از صابون (مثلا په شکل کرم، پماد، محلول و…) استفاده کرد. چون در صورت استفاده به شکل های مذکور، مواد مدت طولانی تری با پوست در تماس می مانند و ممکن است تاثیر بهتری روی پوست داشته باشند.

صابون های ملایم / هیپوآلرژنیک صابونهایی هستند که بعضی از مواد افزودنی مثل عطرها و مواد رنگی از آن برداشته شده است (البته ظاهرا درست تر این است که بگویم این مواد از ابتدا به این نوع صابونها اضافه نشده است). این ها موادی هستند که از لحاظ آماری احتمال بیشتری برای ایجاد التهاب پوستی و واکنش های آلرژیک دارند. ویژگی دیگر این صابونها این است که حاوی موادی از گروه بتالین هستند. بتائین ها سورفاکتانت های آمفوتریک ملایمی هستند که سوزش پوستی و چشمی کمتری به وجود می آورند. با این حال، حتی صابون های ملایم نیز ممکن است التهاب پوستی و واکنش های آلرژیک ایجاد کنند، اگر چه احتمال آن از نظر تئوریک کمتر از صابون های معمولی است. صابونهای هیپوآلرژنیک برای استفاده افرادی با پوست آسیب پذیر و کودکان طراحی شده است.

صابون های مورد استفاده در آکنه همان طور که قبلا ذکر شد، بعضی از صابونهایی که برای آکنه استفاده می شوند، حاوی مواد ضد باکتری مانند بنزوئیل پراکسید هستند، بنزوئیل پراکسید ماده ای اکیدکننده و قوی است که به فولیکول مو نفوذ و روی باکتری هایی عمل می کند که در ایجاد آکنه دخالت دارند صابون های دیگری که در آکنه استفاده می شوند عمدتا صابون های طراحی شده برای پوست های چرب هستند که خاصیت پاک کنندگی بسیار قوی دارند. کم کردن چربی پوست به درمان آکنه کمک می کند. باید توجه داشت بیشتر فرآورده هایی که امروزه در درمان آکنه به کار می روند، پوست را خشک می کنند و استفاده بیش از حد از صابون های خشک کننده پوست به همراه داروهای ضد آکنه که خود اثر خشک کننده روی پوست دارند، ممکن است موجب خشکی شدید پوست شود.

شستن صورت

• از صابون ملایم متناسب با نوع پوست استفاده کنید. برای پوست های خشک از صابون دارای مرطوب کننده استفاده کنید
• احتیاجی به ساییدن بیش از حد صورت هنگام شستشوی آن نیست.
• در زمان خشک کردن صورت از مالیدن شدید پوست خودداری کنید چون ممکن است موجب التهاب پوستی شود. پوست را با ضربه زدن آرام به صورت با حوله ای نرم خشک کنید.
• برای شستشو از آب ولرم – نه خیلی سرد و نه خیلی گرم – استفاده کنید.