فرآوری محصولات دارویی و آرایشی

این بخش مروری است بر اصول فرآوری محصولات آرایشی، این اصول در ساخت ترکیبات دارویی پوست نیز به کار می رود با این تفاوت که ترکیبات دارویی حاوی یک یا چند ماده دارویی برای درمان بیماری های پوستی هستند. مواد دارویی و آرایشی مخصوص پوست «فرآورده های با استعمال خارجی» نامیده می شوند. فراورده دارویی با آرایشی مخصوص استعمال خارجی از سه جزء تشکیل شده است:

• ماده فعال،
• ماده پایه (یا حامل)،
• مواد افزودنی و کمکی.

نه در موارد آرایشی و نه در مصارف دارویی، ماده فعال شیمیایی به طور خالص روی پوست قرار نمی گیرد. بلکه در هر دو مورد ماده فعال با ماده پایه و مواد دیگر مخلوط می شود تا فراورده مؤثری برای پوست ایجاد کند. این مخلوط نفوذ مادة فعال را به درون پوست تضمین می کند.

مادة فعال

ماده فعال ممکن است مثلا:

• داروی آنتی بیوتیکی باشد که برای درمان آکنه یا عفونت های باکتریال پوست به کار می رود.
• ماده ضد قارچی باشد که برای درمان عفونت های قارچی پوست به کار می رود.
• ماده ای باشد که برای جلوگیری از پیری پوست به کار می رود (مثل رتینوئیک اسید یا آلفا هیدروکسی اسید).
• ماده ای باشد که ضایعات تیره پوست را روشن می کند (مانند هیدروکینون).

از نظر تأثیرگذاری، ماده فعال بخش اصلی محصولات مخصوص استفاده خارجی است. البته همان طور که اشاره شد، مادة فعال به تنهایی به کار نمی رود بلکه باید با ماده پایه (حامل) مخلوط شود.

ماده پایه (حامل)

ماده پایه ماده فعال را به داخل پوست حمله می کند؛ به همین علت، آن را ماده پایه یا حامل می خوانند. ماده پایه باید طوری انتخاب شود که ترکیب اصلی ماده فعال را تغییر ندهد، مادة فعال را به خوبی در پوست نفوذ دهد و آن را به طرز مؤثری داخل پوست آزاد کند.

سه نوع اصلی ماده پایه عبارتند از:

• مواد پایه چربی دار،
• محلول های آبی،
• پودرها.

با استفاده از یکی از این مواد یا ترکیبی از آنها می توان انواع مختلفی از مواد پایه مورد استفاده در درماتولوژی و صنایع آرایشی را تولید کرد: پمادها، کرم ها، امولوسیونهای پودرها، سوسپانسیون ها و لوسیونها.

توجه داشته باشید که نقش ماده پایه فقط آن نیست که ماده فعال را در خود جای دهد یا آن را به داخل پوست حمل کند. در بیشتر موارد، خود ماده پایه تأثیرات خاصی روی پوست دارد؛ از قبیل: خاصیت افزایش رطوبت پوست، التیام بخشی یا خنک کنندگی. بخش قابل توجهی از صنعت آرایشی مختص همین ترکیبات پایه بدون مواد فعال است.

مواد افزودنی و اضافی فرآورده های دارویی با آرایشی معمولا حاوی مواد دیگری نیز هستند که این مواد اضافی عبارتند از:

• عطرها،
• رنگ ها،
• مواد نگهدارنده

مواد پایه در محصولات آرایشی و دارویی – پایه های چربی

موارد اصلی کاربرد پایه های چربی در درماتولوژی و زیبایی به شرح زیر است:

• پایه های چربی باعث می شود که داروهای موجود در آنها بهتر در پوست نفوذ کنند.
• پایه های چربی با ایجاد لایه چربی روی سطح پوست و جلوگیری از تبخیر آب آن میزان رطوبت پوست را بالا می برند.

پایه های چربی از منابع حیوانی، گیاهی یا معدنی به دست می آیند (مهم ترین ماده معدنی در این رابطه، نفت خام است که از پالایش آن روغن های مختلفی به دست می آید). پایه های چربی از هر منبعی که به دست آمده باشند، معمولا می توانند به شکل مایع، نیمه جامد یا جامد باشند. واژه های مورد استفاده در این مورد به شرح زیر است:

• پایه چربی که در درجه حرارت اتاق مایع باشد، روغن نام می گیرد.
• پایه چربی که به شکل نیمه جامد باشد، چربی نام دارد.
• پایه چربی که به فرم جامد باشد، موم خوانده می شود.

واژه شناسی مصطلح در مورد پایه های چربی و تعریف شیمیایی آنها

تعریف فوق فقط در استفاده های روزمره به کار میرود و از نظر شیمیایی تعریف دقیقی برای روغن ها، چربی ها و موم ها نیست. در ضمن، باید به خاطر داشت که در صنایع آرایشی خصوصیات فیزیکی مواد چرب را تغییر می دهند و آنها را با مواد دیگری مخلوط میکنند. بدین ترتیب، مثلا ماده ای که در اصل حالت مایع (روغن) دارد ممکن است در یک ترکیب به شکل نیمه جامد (چربی) ظاهر شود.

پایه های چربی با منشأ حیوانی

لانولین

این ماده ترکیب پیچیده ای است که از پشم گوسفند به دست می آید. لانولین از مواد روغنی تشکیل شده است که از غدد سباسه گوسفند ترشح می شود و ماده پایه بسیاری از ترکیبات  مرطوب کننده است. لانولین در شکل اصلی و خالص خود ماده ای چسبنده به رنگ زرد متمایل به خاکستری با بوی مشخص است. با روش های فیزیکی و شیمیایی خاص مواد دیگری با ویژگی های دیگر از لانولین به دست می آید: موادی که کمتر چسبنده باشند، بو نداشته باشند، رنگ های دیگری داشته باشند و غیره.

از آن جا که لانولین از نظر ترکیب بسیار شبیه سبومی است که از غدد سباسه انسان ترشح می شود، معمولا استفاده از آن التهاب و ناراحتی ایجاد نمی کند ولی گهگاه حساسیت به الانولین یا فرآورده های با پایه لانولین دیده می شود.

الكل های پشم

این مواد نیز از پشم گوسفند به دست می آیند. الكل های پشم از نظر شیمیایی حاوی چربی های الکلی بیشتری نسبت به لانولین هستند، به همین علت قابلیت بیشتری برای نگهداری آب در ساختمان خود دارند.

اسپرمایستی ها

ماده چربی است که نهنگ ها تولید می کنند و مصرف آن در آمریکا ممنوع است. با توجه به منشأ این ماده عموما مصرف کنندگانی که نسبت به کشتار نهنگ ها حساسیت دارند، ترجیح می دهند از مرطوب کننده هایی که حاوی اسپرماستی هستند، استفاده نکنند. این افراد باید بسته بندی مرطوب کننده ها را بررسی کنند تا حاوی اسپرماستی نباشد. از سوی دیگر، اسپرماستی مصنوعی تولید شده که نوعی موم مصنوعی است و جایگزین نوع طبیعی می شود.

توجه: مکانیسم عمل تمام روغن های حیوانی روی پوست یکسان است و اختلاف مهمی از نظر ارزش پزشکی با آرایشی بین آنها وجود ندارد. هیچ یک از این روغن ها تأثیری در جلوگیری از پیری پوست ندارند، استفاده از روغن های به دست آمده از جانوران کمیاب هیچ برتری خاصی بر حیوانات دیگر ندارد و تبلیغی که روی روغن های حاصل از حیوانات کمیاب می شود، صرفأ تجاری است و هیچ بار علمی خاصی ندارد؛ برای مثال، روغن به دست آمده از پوست سگ آبی یا چربی نهنگ از نظر آرایشی و طبی هیچ برتری بر لانولین ندارد.

پایه های چربی با منشا گیاهی – روغن های گیاهی

انواع مختلفی از روغن های با منشا گیاهی وجود دارد؛ مثل: روغن زیتون، روغن کنجد، روغن بادام زمینی، روغن ذرت، روغن آفتابگردان، روغن سویا و کره کاکائو. تفاوت بین ترکیب شیمیایی روغن های گیاهی و روغن های حیوانی و وجود اسیدهای چرب اشباع شده یا غیر اشباع در آنها از نظر تغذیه و رژیم غذایی مهم است ولی از نظر استفاده خارجی و کاربرد بهداشتی و آرایشی تأثیر همه این روغن ها (چه حیوانی چه گیاهی) یکسان است، یعنی نسبت اسیدهای چرب اشباع شده به غیر اشباع، اهمیتی در کاربرد آرایشی آنها ندارد.

پایه های چربی با منشأ معدنی

این گروه شامل روغن های پارافین می شود که حاصل از پالایش نفت خام است. مواد حاصل از پارافین به صورت مایع، نیمه جامد و جامد وجود دارند:

• پارافین مایع (پترولیوم مایع)،
• پارافین نیمه جامد، پارافین نرم سفید (ژل پترولیوم، پترولاتوم نیمه جامد)،
• موم که پارافین جامد است.

رنگ طبیعی پارافین زرد است ولی معمولا تحت پروسه های بی رنگ کننده قرار میگیرد. پارافین ها مواد مسدودکننده مؤثری هستند و به همین دلیل از تبخیر آب پوست جلوگیری می کنند. از نظر شیمیایی خنثی هستند و به همین دلیل بسیار به ندرت ایجاد التهاب و حساسیت پوستی می کنند. با این حال، برای استفاده روزمره خیلی مناسب نیستند زیرا وجود آنها روی پوست موجب احساس ناخوشایند چرب بودن پوست می شود.

توجه

• برای توضیح بیشتر در مورد محصولات آرایشی که حاوی انواع روغن ها با منشأ حیوانی، گیاهی یا معدنی هستند
• عموما پایه های چربی با منشأ مختلف را می توان با هم مخلوط کرد تا به خصوصیات مطلوب دست یافت.

پماد چیست؟

پماد نام پذیرفته شده برای محصولات آرایشی یا طبی است که برای استفاده خارجی روی پوست به کار می روند و پایه چربی دارند. پایه های چربی موجود در پماد به آن حالتی نیمه جامد می دهند.

پایه چربی امکان نفوذ بیشتر ماده فعال موجود در پماد را در پوست فراهم می کند. بدین ترتیب، مواد دارویی مختلفی در تولید پماد به کار می رود، مثل پماد آنتی بیوتیک و پماد کورتیکواستروئید.

پماد «کلاسیک»، مثل ژل پترولیوم (وازلین)، با پایه چربی معدنی ساخته شده است. ژل پترولیوم ماده ای است خنثی و غیر آبدوست که روی پوست لایه ای مسدود کننده تشکیل می دهد، فرآورده های چرب با منشأ معدنی، در مقایسه با انواع دیگر فرآورده های پوستی، خاصیت مسدودکنندگی بیشتری دارند، به همین دلیل محافظت مؤثرتری از پوست می کنند و به آسانی از روی پوست شسته نمی شوند.

محصولاتی که پایه چربی دارند، مانند اوسرین و لانولین، ممکن است در خود آب داشته باشند. اضافه کردن آب به روغن محصول تولید شده را از نظر زیبایی برای مصرف کننده خوشایندتر می کند. ماده حاصله چسبندگی کمتری دارد و استفاده از آن آسان تر است.

با اضافه کردن مقدار کمی آب به پایه چربی نیمه جامد ماده حاصله هنوز حالت پماد دارد ولی اگر مقدار آب اضافه شده از حد مشخصی بالاتر رود، ماده حاصله کرم نام میگیرد.

مواد پایه در محصولات زیبایی و طبی – آب و محلول های آبی

رایج ترین مایع مورد استفاده در محصولات زیبایی آب است. در درماتولوژی معمولا آب به تنهایی به کار نمی رود بلکه دارو یا ماده فعال در آب حل و محلول تشکیل می شود (همان طور که نمک یا شکر را می توان در آب حل کرد). در محلول، مولکول های ماده حل شده به گونه ای یکنواخت در آب توزیع شده اند و به همین علت محلول ظاهری شفاف و یکنواخت دارد.

آب با اشکال مختلف مواد آرایشی مخلوط می شود. علاوه بر آن، آب تأثیرات دیگری نیز در خنک کردن و خشک کردن پوست دارد. با تبخیر آب از روی پوست تأثیر خنک کننده ایجاد می شود؛ در ضمن هنگام بخار شدن، آب موجود در لایه خارجی پوست را نیز با خود میکشد. به همین علت، خیس کردن مکرر پوست با آب در واقع موجب خشک شدن پوست می شود. در نتیجه، در درماتولوژی هرگاه بخواهیم ناحیه ملتهب و مترشحی از پوست را خشک کنیم، این کار را با خیس کردن مکرر آن ناحیه انجام می دهیم.

تنتور، محلولی با پایة الكل

الکل نیز در محصولات آرایشی کاربرد دارد. از آنجا که الكل سریع تر از آب تبخیر میشود، تأثیر خنک کنندگی قوی تری نسبت به آب دارد. همچنین، الکل تا حدی در از بین بردن باکتری ها مؤثر است. با این حال، هر چه الكل غلیظ تر باشد اثر ملتهب کنندگی بیشتری بر پوست دارد. محلولی که پایه آن الکل باشد، تنتور نام دارد.

مواد پایه در محصولات زیبایی طبی – پودرها

هم در صنعت زیبایی و هم در درماتولوژی از پودرهای نرمی استفاده می شود که اجزای سفت و بزرگ نداشته باشند. پودرها از یک یا چند بخش جامد تشکیل و برای استفاده روی پوست سالم در نظر گرفته شده اند. کاربرد اصلی پودرها عبارت است از:

• جلوگیری از اصطکاک،
• جذب رطوبت اضافی

پودرها معمولا در چین های پوستی (مانند کشاله ران) به کار می روند، چون رطوبت در این مناطق جمع می شود و اصطکاک نیز در این بخش ها (به علت کشیده شدن دو لایه پوست روی هم بیشتر است. به علاوه، پودرها در بسیاری از محصولات آرایشی جهت پوشاندن و پنهان کردن بخش های خاصی از پوست به کار می روند.

مواد مورد استفاده معمول در پودرها

اکسید دوزنک که اثر پوشاننده و حفاظتی دارد.

دی اکسید تیتانیوم که خاصیت محافظت در مقابل اشعه ماوراء بنفش دارد. این ماده بخش مهمی از محصولات ضد آفتاب را تشکیل می دهد.

تالک که نام تجاری پلی سیلیکات منیزیم است. تالک تجاری حاوی درصد کمی از مواد دیگر (مثل اکسید دوزنک و سیلیکات آلومینیوم) نیز هست. تالک ماده ای خنثی است که برای جلوگیری از اصطکاک مؤثر است.

کالامین: مخلوطی از اکسید دوزنک با مقدار کمی اکسید آهن است و تأثير التیام بخشی روی پوست دارد و خارش موضعی را کم می کند.

نشاسته: مایعات را به طرزی مؤثر جذب می کند و به همین دلیل در درمان رطوبت اضافی پوست کاربرد دارد.

توجه: عموما استفاده از پودرها به صورت خالص در کودکان جایز نیست، زیرا پودر مورد استفاده در هوا پخش می شود و ممکن است کودک آن را تنفس کند.

ترکیب کردن پایه ها

تا این جا هر یک از سه نوع ماده پایه اصلی را که شامل پایه های چربی، آب و محلول های آبی و پودرها می شود به تنهایی بررسی کردیم، ترکیب این مواد پایه گستره وسیعی از مواد آرایشی و طبی را تشکیل می دهد. برای فهم بهتر موضوع معمولا از شکل مثلثی استفاده میکنیم که نشان می دهد چگونه ترکیبات مختلف از پایه های مختلف طيف وسيع محصولات مختلف را می سازد:

• ترکیب پایه چربی با آب تشکیل امولسیون مایع یا گرم می دهد.
• ترکیب پودر با آب سوسپانسیون می سازد.
• از ترکیب پایه چربی و پودر خمیر به دست می آید.

ترکیب پایه چربی با آب

مخلوط آب با روغن

اگر آب و روغن را در یک ظرف بریزیم، چه اتفاقی می افتد؟

پاسخ ساده است؛ از آنجا که روغن در آب حل نمی شود، روغن روی سطح آب معلق می ماند زیرا وزن مخصوص آن از آب کمتر است.

وقتی آب و روغن با یکدیگر مخلوط می شوند، برای مدتی کوتاه مخلوطی یکنواخت از آب و روغن داریم که در آن قطرات روغن به طور یکدست در آب توزیع شده اند. توجه داشته باشید که این جا از حل شدن روغن در آب و ایجاد محلول سخن نمی گوییم، چنین چیزی هرگز اتفاق نمی افتد زیرا روغن در آب قابل حل نیست بلکه سخن از پراکنده شدن قطرات کوچک روغن در آب است (تصویر ۱۲ ب رنگی)، مخلوط روغن و آب امولسیون نام دارد. وقتی عمل مخلوط کردن متوقف شد، روغن بار دیگر بر سطح آب شناور می شود.

برای ایجاد حالتی که در آن آب و روغن به طرزی یکنواخت مخلوط باشند، از ماده ای به نام مخلوط کننده استفاده می شود. ماده مخلوط کننده امولسیون را در وضعیت ثابتی نگه می دارد (مخلوط یکنواخت ثابت روغن در آب یا آب در روغن) به شکلی که آب و روغن برای مدتی طولانی مخلوط باقی بمانند. دو نوع امولسیون وجود دارد:

• وقتی مقدار آب بیشتر از روغن باشد، روغن در آب حل می شود.
• وقتی مقدار روغن بیشتر از آب باشد، آب در روغن حل می شود.

وقتی که مقدار آب در امولسیون نسبتا زیاد باشد، محصول نهایی حالت مایع دارد و امولسیون مایع نام دارد. اگر محصول نهایی حالت نیمه جامد داشته باشد، نام آن کرم است. کرم ها، امولسیونهایی هستند که حالت نیمه جامد دارند و گرانروی آنها متفاوت است. امولسیون های مایع و کرم ها هر دو بر اساس مخلوط آب با پایه چربی ساخته می شوند. محتوای چربی این فرآورده ها در پوست رطوبت ایجاد میکند.

بیشتر با فرآورده هایی مثل امولسیون های مایع، کرم ها و پمادها سر و کار داریم. امولسیونهای مایع، کرم ها و پمادها در فرآورده های درماتولوژی پایه (حامل) محسوب می شوند.

انواع کرمها

در علم آرایش و زیبایی کرم های مختلفی وجود دارد که هر یک برای منظور خاصی استفاده می شود و با نام های مختلف روی آنها تبلیغ می شود. در این جا گروه های اصلی کرم را مرور می کنیم:

• کرم های محو شونده،
• کرم های شب،
• کرم های پاک کننده،
• کرم های مرطوب کننده
• کرم هایی برای زیرساخت آرایشی،
• کلد کرم ها،
• کرم های چشم.

کرم های محو شونده

این دسته کرم ها از نظر محتوای آب غنی هستند و به دلیل آبدار بودن به راحتی شسته می شوند. آب موجود در کرم خاصیت خنک کنندگی دارد. از آن جا که این کرم ها در هر حال حاوی مقداری چربی نیز هستند، تا حدودی خاصیت مرطوب کنندگی نیز دارند. اگر چه خاصیت مسدودکنندگی آنها (مثلا در مقایسه با پمادها که محتوای روغنی بسیار بیشتری دارند) زیاد نیست، چون استفاده از این نوع کرم ها آسان است و به سادگی نیز شسته می شوند، معمولا کرم روز در نظر گرفته می شوند.

معمولا مواد دیگری همچون مواد ضد آفتاب، داروهای مختلف (مثل آنتی بیوتیک ها) یا مواد فعال دیگری مثل رتینوئیک اسید به این کرم ها اضافه می شود.

مزیت این نوع کرم ها این است که بعد از استفاده تقریبا شفاف هستند و لایه نازک کرم بر سطح پوست به سختی دیده می شود. مواد مختلفی کرم محو شونده معرفی می شوند تا بر شفاف و نامرئی بودن آنها بعد از استفاده تأكید شود.

کرمهای شب

کرم های شب به علت محتوای روغنی بالاتر حالت چرب تر و خاصیت مسدودکنندگی بیشتری دارند (البته از این جهت از پمادها ضعیف ترند). به همین جهت برای مرطوب کردن استفاده می شوند و برای پوست های خشک مناسب ترند. این نوع کرم ها خاصیت خنک کنندگی ندارند.

کرم های شب کرم های مغذی شناخته می شوند زیرا فرض بر این است که این کرم ها حاوی موادی هستند که در پوست نفوذ می کنند. برای این که نفوذ این مواد در پوست بهتر انجام شود، باید کرم چند ساعتی روی پوست باقی بماند؛ به همین علت، کرم های مغذی شبها قبل از خواب استفاده می شوند. این کرم ها به دلیل چربی زیادشان به راحتی پاک نمی شوند و مدت زیادی روی پوست باقی می مانند. بخش مغذی این کرم ها شامل مواد مختلفی است که به نظر می رسد بعد از نفوذ به لایه های عمیق تر پوست برای آن مفیدند. مبحث تغذیه پوست و تأثیر مواد مختلف آرایشی روی پوست در بخش ۱۵ بررسی

می شود.

کرم های مرطوب کننده

این کرم ها برای افزایش رطوبت پوست طراحی شده و بر پایه مواد مسدود کننده (که سدی نفوذناپذیر روی سطح پوست ایجاد میکنند) و هومکتانها (که آب را جذب میکنند) ساخته می شوند.

کرم های زیرسازی برای آرایش (کرم پودرها) | کرم پودرها در اصل کرم های مرطوب کننده هستند و معمولا مواد رنگی نیز دارند. بسیاری از آنها ضد آفتاب هم دارند. کرم پودرها در کنار خاصیت مرطوب کنندگی و حفاظت در برابر آفتاب، لایه رنگی نرم و یکنواختی روی پوست ایجاد می کنند و برای پنهان کردن نقایص پوست به کار می روند. این کرم ها در رنگ های مختلف در دسترس هستند تا هرکس بتواند رنگ مناسب خود را پیدا کند.

کلد کرمها؟

این کرم ها تأثير خنک کننده دارند. این تأثیر به این دلیل است که این کرم ها بیشتر امولسیون کاذب هستند تا امولسیون واقعی. کلد کرم مخلوط ساده ای از آب و روغن است و مخلوط کننده ندارد، به همین دلیل فرآوردهای با وضعیت متعادل و ثابت نیست. بنابراین، بعد از استفاده روی پوست آب از روغن جدا و به سرعت تبخیر می شود و به این ترتیب تأثير خنک کنندگی کرم ایجاد می شود. به همین دلیل به این کرم ها نام «کرم خنک» داده شده است.

شکل اصلی کلد کرم ۲۰۰۰ سال پیش ساخته شده بود و حاوی روغن زیتون، آب، موم زنبور عسل و گلبرگ های گل سرخ بود که بوی خاص آن را ایجاد می کرد.

قسمت روغنی این کرم هنگام پاک شدن خاصیت پاک کنندگی دارد زیرا چربی موجود در

کرم لایه چربی طبیعی پوست را که دوده و عوامل كثيف کننده را نگه می دارد، همراه خود پاک می کند. در ضمن، کلد کرم با وجود بخش روغنی اش خاصیت مرطوب کنندگی نیز دارد. طی سال ها، انواع مختلفی از کلد کرم ها تولید شده ولی ترکیب اصلی آن یعنی آب، روغن و موم هنوز حفظ شده است. شرکت های آرایشی و بهداشتی هنوز کلد کرم می سازند، بعضی از کلد کرم ها مرطوب کننده و بعضی پاک کننده معرفی می شوند (چون همان طور که ذکر شد، کلد کرم ها هر دو این خواص را دارند).

کرم های چشم فرآورده هایی که برای استفاده روی پوست ظریف چشم طراحی شده اند، بیشتر فرآورده های کم حساسیت زا هستند، بدان معنی که این فرآورده ها حاوی اجزایی چون بعضی عطرها یا مواد نگهدارنده نیستند که بر اساس تجربیات گذشته، خطر حساسیت زایی زیادی دارند. البته شکی نیست که حتی کرم های چشم نیز ممکن است در بعضی افراد حساسیت ایجاد کنند.

مخلوط پودر و آب یا سوسپانسیون

همان طور که می دانید، نمک و شکر در آب حل می شوند. مولکول های نمک یا شکر به صورتی یکنواخت در آب پخش می شوند و محصول نهایی یک محلول است که ظاهری شفاف و یکنواخت دارد.

ماده ای که ماده جامد در آن حل می شود (حلال) ممکن است آب باشد ولی مواد دیگری نیز برای این کار استفاده می شود مثل الكل (همان طور که قبلا گفته شد، به محلول حاصل تنتور گفته می شود. به هر حال همه مواد در آب حل نمی شوند. اگر ماده ای نامحلول در آب – مانند تالک – را با آب مخلوط کنیم، چون ذرات تالک بزرگند در آب حل نمی شوند. در این حالت مایع حاصل شفاف و یکنواخت نخواهد بود.

با مخلوط کردن یک پودر نامحلول و آب سوسپانسیون حاصل می شود. سوسپانسیون به علت تبخیر آب روی پوست خاصیت خنک کنندگی دارد. بعد از تبخیر آب لایه ای از پودر روی پوست باقی می ماند. قبل از استفاده از سوسپانسیون، باید آن را به خوبی تکان داد تا ذرات پودر به طور یکنواخت در مایع پخش شوند.

مخلوط پودر با یک پایه چربی: خمیر

خمیر نتیجه مخلوط کردن یک پودر با پایه چربی است. پایه چربی معمولا پترولاتوم (ژل پترولیوم) است و پودر معمولا ۲۰ تا ۵۰ درصد از فرآورده را تشکیل می دهد. خمیر کمتر از پماد معمولی چرب است ولی به دلیل همین مقدار چربی هم خاصیت مسدودکنندگی و محافظت از پوست دارد.

چون خمیر حاوی پودر است، تا حدی خاصیت جذب آب دارد؛ خصوصیتی که پماد از آن بی بهره است. در بعضی شرایط، این خاصیت موجب برتری خمیر نسبت به پماد می شود. کاربرد اصلی خمیر حفاظت از پوست کودکان خردسال در مناطقی از بدن است که در معرض ادرار و مدفوع است. تماس بین این مواد با پوست کودک باعث التهاب می شود که به آن قرمزی پوشک (سوختگی پوشک) می گویند.

خمیر ممکن است زبر یا نرم باشد، هر چه خمیر نرم تر باشد محتوای چربی آن بیشتر و پودر آن کمتر است و خاصیت محافظت از پوست آن نیز بیشتر است. برعکس، هر چه خمیر زبرتر باشد پودر آن بیشتر و چربی آن کمتر است و خاصیت جذب کنندگی آن بیشتر است. خمیرها عموما کاربرد آرایشی و زیبایی ندارند بلکه بیشتر در درماتولوژی استفاده می شوند. ترکیب خاصیت حفاظتی پوست و خاصیت جذب کنندگی خمیرها، این فرآورده ها را برای درمان سوختگی پوشک در کودکان مناسب می سازد. فرآورده هایی نیز وجود دارند که برای درمان سوختگی پوشک مناسبند ولی خمیر نیستند، بعضی از آنها فرآورده های چربی هستند که موادی همچون الانتوئین یا بلسان پرویی دارند که گفته می شود خاصیت التیام بخش برای پوست دارند.

توجه: فرآورده هایی که برای درمان سوختگی پوشک به کار می روند، فقط برای التهاب های ساده و خفیف طراحی شده اند. اگر التهاب شدید باشد یا در مدت زمان قابل قبولی بهبود نیابد، ممکن است با عفونت قارچی یا باکتریال همراه شده باشد. در این صورت پزشک باید کودک را معاینه کند.

ترکیبات دیگر

لوسیون ها

معنی کلمه لوسیون تمام فرآورده های مایع از قبیل محلولها، سوسپانسیون ها و امولسیونها را در بر می گیرد. در درماتولوژی عنوان لوسیون گاهی برای ترکیب منحصر به فردی از پودر و یک محلول، به همراه گلیسرین برای ایجاد قوام و حالت مطلوب، به کار می رود ایک مثال معروف و شناخته شده لوسیون کالامین است که به طور رایج برای درمان خارش به کار می رود. این ترکیب از کالامین (اکسید دوزنک با مقدار کمی اکسید آهن به همراه مقدار کمی گلیسرین تشکیل شده است. همان طور که قبلا ذکر شده گلیسرین قوام و حالت مطلوب را به فرآورده می دهد و تا حدی نیز خاصیت مرطوب کنندگی دارد.

ترکیب پودر، آب و روغن

بعضی از فرآورده های مایع ممکن است حاوی هر سه این اجزا باشند. در چنین موردی، اضافه کردن روغن به فرآورده از خشکی پوست پیشگیری می کند. به همین ترتیب، خمیرهای آبکی هم وجود دارند که از اضافه کردن آب به پودر و چربی (خمیر) به دست می آیند.

توجه: این تعاریف از نظر علمی و پزشکی پذیرفتنی هستند ولی بعضی از فرآورده های آرایشی به طور دقیق از این تعاریف پیروی نمی کنند، مثلا بعضی از محصولات ممکن است به نام امولسیون یا امولسیونهای پاک کننده صورت فروخته شوند در حالی که از نظر ترکیب در واقع لوسیون یا سوسپانسیون هستند.

مواد نگهدارنده

فرآورده آرایشی یا طبی ممکن است حاوی میکروارگانیسم هایی مانند باکتری ها با قارچها) باشد که منشأ آنها از مواد خام استفاده شده در تولید فرآورده، ماشین آلات مورد استفاده بسته بندی یا تماس کارگران در کارخانه است. اگر تعداد میکروارگانیسم ها تا حد استاندارد باشد (این حد را افراد صلاحیت دار تعیین می کنند) قاعدتا نباید عوارضی ایجاد شود. ولی این میکروارگانیسم ها طی زمان به تکثیر ادامه می دهند تا حدی که ممکن است خصوصیات فرآورده را تغییر دهند و تأثیرات نامطلوبی روی پوست بگذارند.

استفاده از نگهدارنده ها امری نامطلوب ولی ضروری است. بهتر است از نگهدارنده ها | (در حد استاندارد) استفاده کنیم تا فراورده خراب با کپک زده ای مصرف کنیم که ممکن است باکتری یا قارچ داشته باشد. باکتری ها بیشتر در قسمت آبدار فرآورده تکثیر می شوند، به همین علت فرآورده هایی که آب زیادی دارند، از نظر آلودگی به باکتری ها و قارچ ها در معرض خطر بیشتری قرار دارند.

چگونه محصولات آلوده را شناسایی کنیم؟

ماده ای که باکتری ها فاسدش کرده باشند بوی نامطبوعی دارد، معمولا قوام یکدست خود را از دست میدهد و دو فاز اصلی آبی – روغنی آن از هم جدا می شود. مناطقی از سطح فرآورده ممکن است بی رنگ یا بد رنگ شده باشد که این مناطق بد رنگ در واقع کلنی های باکتری یا کپک هستند.

برای جلوگیری از این پدیده، تولیدکنندگان محصولات بهداشتی و آرایشی به فراورده خود مواد نگهدارنده اضافه می کنند تا از رشد باکتری ها و قارچ ها در آن جلوگیری کنند.

جزئیات بیشتری در مورد مواد نگهدارنده

طول عمر فراورده بهداشتی، بستگی به شرایط نگهداری و انبار سازی آن دارد. هر چه شرایط انبار سازی بهتر باشد، فرآورده عمر طولانی تری دارد. بعد از خروج از کارخانه، فرآورده نباید در معرض آفتاب یا حرارت بالا قرار گیرد. بیشتر این فرآورده ها باید در محلی خنک و تاریک نگهداری شوند و فقط محصولاتی باید مصرف شوند که تاریخ مصرف بر آنها حک شده باشد.

بسیار مهم است که قطعات کاغذ یا پنبه بعد از مصرف در ظرف فرآورده باقی نماند زیرا این ها منابع اصلی عفونت هستند.

فرآورده های بهداشتی و طبی را نباید به ظروف خالی منتقل کرد. در ضمن، باقیمانده فراورده قدیمی نباید با فراورده جدید از همان نوع مخلوط شود زیرا این کار ممکن است باعث آلودگی محصول جدید شود. فرآورده ای که بو، ظاهر، رنگ یا قوام آن تغییر کرده باشد، نباید استفاده شود.

مواد نگهدارنده مورد استفاده در مواد آرایشی

مواد نگهدارنده ای که ممکن است روی بسته بندی فرآورده فهرست شوند، شامل موارد زیر است:

• اسید بنزوئیک
• ایمیدازولیدینیل اوره
• بنزیل الکل
• پارابنها
• فرمالدئید
• کواترنیوم ۱۵

خلاصه

• پایه تمام محصولات بهداشتی و طبی که برای پوست استفاده می شود، چربی، آب با پودر یا ترکیبات مختلف از آنهاست.
• با استفاده از این پایه ها با ترکیباتی از آن ها انواع مختلفی از فرآورده های بهداشتی و طب تولید می شود؛ پودرها، محلول های آبی، پمادها، کرم ها، امولسيونها، سوسپانسیونها، خمیرها و لوسیونها.
• ماده فعال و مواد تکمیلی دیگر (در صورت نیاز به پایه اضافه می شوند تا محصول نهایی را ایجاد کنند.

پیوست ژل ها

همانند مواد دیگری که پایه شناخته شدند، ژل ها نیز برای بعضی از فرآورده های بهداشتی پایه قرار می گیرند. ژل ماده ای نیمه جامد، غیرچرب، بی رنگ و شفاف است. ژل ها بعد از استفاده و مالیدن روی پوست یا در تماس با حرارت پوست بخار می شوند.

ترکیب ژل

در شکل اصلی، ژل یک محلول است و حلال آن می تواند آب، استون، الكل یا پروپیلن گلیکول باشد. نوع دیگر ژل شکلی است که حالت اصلی آن امولسیون مایع است یعنی مخلوط آب و روغن. در هر حال، چه منظور از ژل نوع محلول آن باشد و چه نوع امولسيون مایع، تغییر دیگری نیز در آن صورت می گیرد؛ در ژل فراورده اصلی وارد پروسه تغليظ می شود که در آن مواد مختلف به فرآورده اضافه می شوند تا فرآوردهای غلیظ تر و کم آب تر داشته باشیم. غلیظ تر بودن محصول باعث می شود که ژل بهتر به پوست بچسبد و مدت بیشتری روی آن بماند.

چه موقع ژل بر کرم ترجیح دارد؟

از آن جا که کرم ها مواد تغلیظ کننده ندارند، باید مقدار بیشتری پایه چربی داشته باشند تا از نظر غلظت و چسبندگی به ژلها برسند. بدین ترتیب، اگر بخواهیم که فرآورده تا حد ممکن چرب نباشد ولی در عین حال قوام و سفتی داشته باشد، ژل بر کرم ترجیح دارد؛ به همین علت، ژل ها برای استفاده روی پوست چرب طراحی می شوند چون در این مورد نمی خواهیم از ماده چرب استفاده کنیم و فراورده آبدار ترجیح دارد.