با آکنه بیشتر آشنا شوید

بیماری اکنه در دوران ما تقریبا همه را در درجات مختلف مبتلا ساخته است. افراد بسیاری (خصوصا نوجوانان) یک روز صبح پس از بیداری آثار ناخوشایند لکه های اکنه را بر صورت خود می بینند. (چه کسی از میان ما این صحنه را ندیده است؟)

مسلما این حالت مثل بیماری سل خطرناک نیست، ولی اختلالاتی که در زیبایی شخص به وجود می آورد، ممکن است سبب پیدایش ناراحتیهای روانی شود، خصوصا در نوجوانان که حتی نکات جزئی نیز آنان را آزار می دهد. اکنه ناراحتی ای است که نشاندهنده یک من شکننده و در جوانهای پانزده ساله است. در واقع، برخی از انواع این ناراحتی خوش خیم بر اثر گسترش آثار ناخوشایندی که از خود برجا می گذارد، شخص را دچار اندوه ساخته و او را به نومیدی سوق می دهد.

بدین ترتیب، بعضی از صورتها دچار نازیبائیهایی می شود که پیشگیری از آنها با کمک یک درمان مناسب ساده است.

از سوی دیگر، اکنه (شاید به خاطر اینکه این ناراحتی با علائمی که در اولین نگاه قابل رؤیت است، ظهور می کند) در ایجاد احساس گناه در ضمیر ناخود آگاه شخص که به شکل بسیار ساده ای با اختلالات روابط جنسی و بلوغ در ارتباط است، نقش دارد.

از نظر علمی، عناصری که باعث ایجاد این ناراحتی می شود، امروزه کاملا شناخته شده و تمام منطقهای کور که دلایل آن را در زمرة اختلالات پنهانی جنسی مطرح می کردند، دور ریخته شده است.

در واقع، اکنه می تواند در تمام سنین در یک شخص بالغ ایجاد شود، اما برخی از مراحل زندگی، بدن را به نحو خاصی برای ظهور آن مساعد می سازد. اما چرا؟ من سعی کرده ام این مساله را از ابتدای آسیبی که ایجاد می شود و مربوط به فولیکول مو و غده چربی آن در برخی مناطق پوستی (خصوصا كمر، صورت و سینه) است، تشریح کنم.

این مجموعه، دارای فعالیتی است که تحت تأثیر هورمونهای مختلف بدن خصوصا هورمونهای دستگاه تناسلی قرار دارد. مثل سایر غدد، اینها نیز دارای خاصیت ترشح ماده خاصی هستند که پوست را چرب نگاه می دارد و سبوم نامیده میشود. در حالت اکنه، تولید سبوم بیش از حد بوده و دفع آن با اشکال انجام می گیرد. به همین دلیل، دو نوع پدیده تظاهر می کند.

۱) چرب و لزج شدن پوست آکنه ای

۲) مملو شدن غدد از چربی که همین امر باعث ایجاد تورم نیز می شود.

این همان جوش صورت است که معمولا مشاهده می کنیم.

گاهی اوقات، سبوم بدون تورم سفت شده و به صورت جانبی از مادة رنگی پوست که رنگ آن مایل به سیاه است انباشته می شود و به همین دلیل، نقاط و لکه های سیاهی را در سطح پوست ایجاد می کند. این ماده رنگی، همان ملانین است که در هنگام تابش آفتاب به حرکت در آمده و باعث برنزه شدن شخص برای حفاظت طبیعی در برابر آفتاب می گردد.

درمان اکنه

برای معالجه موضعی اکنه، باید از موادی استفاده کرد که دارای خاصیت تمیز کردن منافذ پوستی می باشد.

خاک رس تصفیه شده که به صورت موضعی بکار می رود و دفع فضولات غدد چربی را تسهیل می کند. استفاده از آن بسیار ساده است. خاک رس را با آب گرم مخلوط می کنند، به صورتی که حالت خمیری به خود بگیرد. سپس این خمیر را روی منطقه تحت درمان قرار می دهند.

در اوایل، مقدار مصرف آن سه بار در روز (صبح، ظهر و شب) است اما هنگامیکه پوست حالت بهتری پیدا کرده و از ناراحتیهای آن کاسته شد (جوش ها از بین رفت)، می توان مقدار مصرف آن را به یک بار در روز کاهش داد.

از میان گیاهانی که دارای تأثیر مشابه خاک رس است، می توان از این مواد نام برد.

– انبه هندی که آبسه های بزرگ را محدود ساخته و از ایجاد آثار ناخوشایند جوشها توسط تأثیر یک آنزیم جلوگیری میکند. متأسفانه، چون درخت مورد نظر در مناطق گرمسیری میروید، تهیه میوه آن تا حدودی مشکل است.

– آناناس که همان تأثیر را دارد ولی امتیاز آن قابل دسترسی بودن آن می باشد،

یکی از ترکیباتی که تأثیر خوبی براكنه های عمیق (که به سمت ایجاد کیست متحول می شود) دارد، به این شکل تهیه می شود. یک آناناس رسیده در اندازه متوسط تهیه کرده و پوست بکنید. سپس آن را به قطعات گرد بریده و در مخلوط کن بریزید. به این ترتیب، مخلوط غلیظی بدست می آید که باید برابر با وزن آن الكل ميوه تجارتی و لیتر روغن آفتابگردان به آن بیفزایید. ماده بدست آمده را روزی یک بار به مدت نیم ساعت روی پوست صورت قرار دهید و سپس صورت خود را با آب سرد بشوئید.

– وولنرر را که مانند خاک رس، نقاط سیاه و کومدو را رفع می کند. طریقه مصرف آن دم کرده برگها و گلهای آن است.

– همیشه بهار که ماده فعال موجود در گل آن، تولید سبوم را محدود ساخته، تورم را کاهش میدهد و به سرعت جوشها را بهبود می بخشد.

– بنفشه سه رنگ: گیاه کوچکی است که دم کرده آن را به صورت موضعی سه بار در روز مصرف می کنند.

اهمیت عوامل هورمونی

ترشح چربی پوست، اساسا وابسته به تأثیر این هورمونها است: آندروژن در مردان و استروژن و پروژسترون در زنان.

الف) در مردان

تولید اکنه در مردان، مربوط به افزایش بیش از حد هورمون آندروژن مثل دوران بلوغ) می باشد. بنابراین، منطقی است که برای درمان از گیاهانی که دارای تاثیر ضد آندروژن هستند استفاده شود. البته این گیاهان باید برای فعال سازی مصرف شود نه به شکل موضعی، در این گروه، به عنوان مثال می توان از گیاه پنج انگشت نام برد. این گیاه علاوه بر تأثیر ضد آندروژن، آرام بخش و تنظیم کننده تحریکات دستگاه تناسلی نیز می باشد.

– گرمیل ضد هیپوفیزر بوده و دارای خاصیت موزون سازی چرخه های عادت ماهانه در زنان است.

ب) در زنان مردان

فعالیت دستگاه تناسلی در زنان پیچیده تر است. این فعالیت شکل چرخه ای داشته و در طول زندگی زنان متغیر می شود. ترشحات هورمونی که از دوران بلوغ در زنان آغاز می شود شکل دو قطبی دارد و به عبارت دیگر، شامل استروژن و پروژسترون است که از جسم زرد تخمدان ترشح شده و بر حسب ریتمهای مختلف چرخه عادت ماهانه آزاد می شود.

علاوه بر آن، زنان دارای دو بحران هورمونی هستند که مردان به آن دچار نمی شوند. بروز یکی از این بحرانها احتمالی است اما دیگری به صورت غیر قابل اجتناب و در زمان یائسگی ظهور خواهد کرد.

خانمهایی که دچار اکنه هستند، غالبا مبتلا به ناراحتی های فیزیولوژیکی و ترشح بیش از حد آندروژن نیز می باشند زیرا زنان نیز در حالت عادی مقدار بسیار کمی هورمون مردانه ترشح میکنند).

این پدیده ها، بهبود ناگهانی اکنه را پس از باردار شدن با مصرف قرصهای ضد بارداری که مقدار هورمونهای در حال جریان را کاهش می دهد توجیه می کند.

متقاب، اکنه های شدید را غالبا در هنگام بلوغ، یائسگی با برخی از چرخه های عادت ماهانه (همیشه برای هر بیمار همین حالت وجود دارد) مشاهده می کنیم که در آنها بالاخره تولید هورمونها کاهش یافته با آن را نرم و متحرک می سازد.

عناصر گیاهی وجود دارد که دارای واکنشهای هورمونهای زنانه است و بدون آنکه عوارض جانبی هورمونهای شیمیایی را داشته باشد، امکان تنظیم این اختلالات را به وجود می آورد. غیر از گیاه گرمیل که آن را قبلا نام بردم، می توان موارد زیر را نیز مطرح کرد:

سیمیسیفوگا راسموزا که در آمریکای شمالی می روید و به خاطر خواص استروژنیک آن مصرف می شود. این گیاه همچنین دارای تأثیر آرام بخش نیز می باشد و معمولا در معالجه همهمه گوش بکار می رود.

برای این کار، خصوصا نور یا شربتی را که محتوی عصاره رزوم آن است تجویز می کنند. .

– رازک به خاطر خواص آرام بخش و استروژنیک خود در زنانی که در مرحله پیش یائسگی قرار دارند نتایج خوبی داشته است. این تاثیر جالب در برگ گیاه رازک وجود دارد که آن را به صورت دم کرده با پودر خیلی نرم بکار می برند.

گیاه پای شیر که برگ آن دارای تاثیر پروژسترونی غالب بوده و می توان آن را به صورت دم کرده و در طول دومین بخش از دوره عادت ماهانه مصرف کرد.

– مریم گلی دارای تاثیر شبه استروژن و ضد تعرق می باشد و ترشح بیش از حد غدد چربی را محدود می کند. این گیاه را معمولا هم به شکل موضعی و هم کلی در زنان بکار می برند اما مصرف آن در مردان تنها به صورت موضعی است.

اگر گیاه به شکل تازه قابل تهیه باشد، می توان نقاط آسیب دیده را با برگهایی که به تازگی چیده شده مالش داد.

اکنه و عفونت

الف) میکروبها

با مشاهده یک جوش آکنه ای به وسیله چشم غیر مسلح، می توان آن را با یک دمل کوچک مقایسه کرد. این جوش، متورم، قرمز و محتوی عفونت سفید بوده و تمام خصوصیات یک کانون عفونی را دارا می باشد.

با نمونه برداری قطعه ای از این جوشها، حضور میکروبهای متعدد در آن قابل تشخیص است. تعدادی از این موجودات از نوع باکتریها بوده و برخی دیگر از قارچهای میکروسکوپی است. ولی صرف مشاهده این موجودات میکروسکوپی، اجبار به این معنا نیست که آنها مسوول این تورم باشند.

در واقع، بایستی این موجودات را از یکدیگر به این شکل متمایز ساخت که گروهی بیماریزا بوده و گاهی اوقات مسئولیت بیماریهای خطرناکی را بر عهده دارند. (باسیل کخ در مورد سل، مننژوکوک در رابطه با مننژیت مغزی – نخاعی و غیره) و گروهی دیگر می توانند بدون آنکه اشکالات خطرناکی را ایجاد کنند در بدن حضور داشته باشند و سرانجام، حتی گروهی از آنها می توانند دارای نقش مفیدی باشند. مثلا باکتریهای رودهای به هضم غذا کمک کرده و برخی از ویتامینهای ضروری را می سازند. به این موجودات، «ساپروفينها، با موجودات مناسب گفئه میشود.

در سطح آسیبهای پوستی، مقدار زیادی از میکروبهای مناسب وجود دارد که آنها را روی پوستهای سالم نیز می توان یافت (این مورد درباره استافیلوکوک سفید مطرح است و همچنین یک میکروب خاص بیماریزا که با بررسیهای جدید، نوع آن ناهوازی اعلام شده و در عمق جوش فعالیت می کند. این مسئله از یک سو چندان موفق نبودن عفونت زدایی سطحی با مواد رایج مثل الكل ۹۰ درجه و از سوی دیگر بهبودی را که غالبا در هنگام مصرف برخی از آنتی بیوتیکها ایجاد می شود توجيه می کند.

بنابراین، بایستی در این مورد نوعی روش معالجة ضد عفونت عمقی بکار برده شود. ولی چگونه؟

ب) درمان به وسيله اسانس

برخی از گیاهان دارای خاصیت ضد باکتری کاملا مشخصی است که دلیل آن وجود مقدار زیاد روغنهای فرار (که آنها را توسط تقطير جدا می کنند) می باشد.

تعیین تاثیر اسانسها توسط آزمایش خاصی به نام آروماتوگرام انجام می گیرد. این آزمایش شامل کشت میکروب مورد مطالعه روی صفحات مخصوص و سپس کاربرد ورقه های کاغذی آغشته به اسانسهای روغنی مختلف روی آنها می باشد. تأثیر مثبت این کار به وسیله تخریب باکتری به شکل یک دایره آشکار می شود که قطر آن دور صفه را احاطه می کند و هر اندازه اسانس فعالتر باشد، این قطر بزرگتر خواهد بود. در رابطه با مسئله اکنه، کشت میکروب مورد نظر به دلیل ناهوازی بودن آن، در محلی بدون هوا انجام می شود.

بدین ترتیب، از میان فعالترین اسانسها در ارتباط با مورد خاص اکنه، می توان از پونه کوهی، سیترونل، دارچین، مرزنجوش وحشی، نعنا و زوفا نام برد که آنها را می توان به صورت خالص به مقدار یک تا دو قطره روی یک حبه قند در دو یا سه وعده در روز و یا به صورت رقیق شده در ترکیبات دیگر مصرف کرد. اما چون این اسانسها به صورت خالص بخوبی از نظر گوارشی تحمل نمی شود. تجربه نشان داده که مورد دوم از ارجحیت برخوردار است.

اسانس به خاطر ساختار شیمیایی خود، بخوبی از طریق پوست نفوذ کرده و می تواند در مصارف موضعی به شکل رقیق شده در یک محلول چرب یا الکلی به کار گرفته شود.

در اینجا باید تذکر خاصی در مورد اسانس مریم گلی داده شود که سمی بوده و مصرف آن تنها به صورت موضعی امکان پذیر است. این اسانس در عین حال که ضد باکتری می باشد، دارای بخش مهمی از خواص هورمونی خود گیاه است که قبلا آن را مطرح کردم.

در برخی دیگر از گیاهان، عناصری غیر از اسانس روغنی آنها نیز وجود دارد که دارای خاصیت آنتی بیوتیکی است. به عنوان مثال: گیاه بابا آدم:

– که برگها و ریشه تازه آن به صورت موضعی روی محل آسیب دیده بکار می رود –

و تتور با پودر خشک آن با سوسپانسیون گیاه کامل تازه نیز مورد مصرف قرار می گیرد.

د. تدابیر بهداشتی و غذایی

در وهله اول، باید بدانید که علل خارجی نیز در ایجاد آکنه مؤثر است.

تعداد زیاد داروهایی که این نوع جوشها را درمان می کند، فهرست قابل ملاحظه ای را تشکیل داده است. اما در عین حال، حتی در ردیف تولیدات دارویی با مواد غیر شیمیایی نیز برخی از مواد (ترکیبات محتوی نمکهای ید با پروم) می تواند باعث ایجاد این مشکل شود.

همچنین برای جلوگیری از وخامت آکنه، باید از مصرف جلبکها که دارای مقدار زیادی بد هستند، (عليرغم خواص آنتی بیوتیکی برخی از آنها) خودداری کرد.

برخی از مشاغل، جوشهایی ایجاد می کند که به آکنه شباهت دارد. این مشکل در میان کسانی که دائما در تماس با مواد چرب معدنی هستند (مکانيکها، آتش نشانها و …) بیشتر مشاهده می شود.

رژیم غذایی، نباید بیش از حد یکنواخت باشد و در عین حال، باید از مصرف زیاد چربیها که باعث تولید سبوم می شود خودداری کرد. ضمنا مقدار موادی نظیر گوشیهای کنسرو شده، مواد لبنی که بیش از ۴۰ درصد چربی دارند، سسها و مسلما شیرینیها باید در رژیم غذایی کاهش داده شود.

محرکهای عصبی (چای، قهوه و …) و موادی که حساسیتهای گوارشی ایجاد می کند (خردل، فلفل و سایر ادویه های تند) نیز نباید به مقدار زیاد مصرف شود.

در مصرف سبزیهای سبز و میوه ها به مقدار مناسب، (خصوصا آنهایی که دارای ویتامین A طبیعی هستند نباید تردید کرد. به عنوان مثال، می توان مواد ذیل را توصیه کرد:

– گوجه فرنگی خام، هویج خام یا آب هویج. البته آب هویج به خاطر کمتر بودن مقدار سلولز آن، از جذب بهتری برخوردار است.

– میوه تازه مورد با آب میوه و با مربای آن .

برای کمک به فعالیتهای کبدی:

– آرتیشو که ترشح صفرا را افزایش میدهد.

– خبر آور (به صورت سالاد) که انقباض عروق را آسان می سازد.

مراقبتهای روزانه از پوست

شستشوی دستها خصوصا در نوجوانان باید زیاد انجام شود زیرا آنها با خاراندن دائم جوشها، باعث ایجاد عفونتهای موضعی جدیدی می شوند.

یکی از سوالهایی که همیشه در این مورد مطرح می شود، این است که از چه صابونی باید استفاده کرد؟ البته توصیه یک نوع صابون خاص کار مشکلی است، زیرا هر مورد بیماری شکل خاص خود را دارد، اما غالبا پس از یک دوره جستجو و آزمایش، شخص می تواند صابونی را که برای او بهتر است پیدا کند.

و با این وجود، استفاده از صابونهای خیلی تند و قوی توصیه نمی شود، زیرا اگرچه گاهی اوقات این صابونها دارای خاصیت ضد عفونی کنندگی نیز می باشد، ولی به دلیل اثر خورندگی، باعث شاخی شدن بیش از حد یا کیستی شدن این آسیبها می شود که به این ترتیب، حالت مزمن ایجاد شده و آثار ناخوشایندی بر جا می گذارد.

متقابلا، مصرف صابونهای بیش از حد چرب نیز این آسیبها را گسترده ساخته و تکثیر سلولی را تشدید می کند.

مراقبت از موها

شستشوی موی سر (بطور متوسط ۳ بار در هفته) همراه با پیشانی و سایر مناطق سر نظیر بناگوش، گردن و غیره مفید است.

بهتر است از شامپویی با کیفیت خوب و ملایم که برای شامپو زدنهای متعدد ساخته شده یا از شامپوی کودک (حتی اگر موی سر چرب است) استفاده شود. در این مورد نیز، پس از چند بار آزمایش می توان شامپوی مناسب را یافت.

و بالاخره، در رابطه با وسایل آرایش مو برای خانمها، گاهی اوقات باید این کار را در صورتیکه اکنه های شدید وجود دارد متوقف ساخت رنگ کردن، فر با صاف کردن، بیرنگ کردن با استفاده از عطرها باید گاهی محدود با احتمالا قطع شود)

در انتظار نتایج درمان، استفاده از کرم پودرهای دارای کیفیت مناسب را برای پنهان کردن آثار اکنه می توان به خانمها توصیه کرد.