معرفی برخی از برترین فیلم های سینمایی ایرانی بعد از انقلاب

با تعدادی از برترین فیلم های سینمایی ایرانی بعد از انقلاب آشنا شوید

سینما نسبت به سایر صنعت‌ های غربی خیلی زود به ایران وارد شد. ایرانی ‌ها خیلی سریع یاد گرفتند که به چه صورت از صنعت سینما استفاده کنند. نخستین فیلم پخشخ شده ایرانی یعنی «دختر لر» سال۱۳۱۲ شمسی یعنی۱۹۳۳ میلادی ساخته شد.

نخستین فیلم به تصویر کشیده دنیا تنها۳۳ سال زودتر از آن در پاریس به نمایش در آمده بود. در طی این سال‌ ها سینمای ایران همواره یکی از بهترین پایه های فرهنگ و هنر کشورمان بوده است. انتخاب برترین فیلم ‌های سینمای ایران حتی در چهل سال گذشته هم کار خیلی دشواری است. بر همین اساس نمی ‌توان لیست برترین فیلم ‌های ایرانی بعد از انقلاب را به ده یا بیست فیلم محدود کرد.

با بررسی برترین فیلم ‌های ایرانی چهل سال گذشته چند نکته را متوجه می شویم: اول این که با توجه به تمام غر زدن ‌های در مورد سینمای گلخانه ‌ای دهه شصت در همان چند سالی که سینمای ایران شروع به رشد کرده است فیلم ‌هایی ساخته شده که حتی فکر ساخته شدن فیلم هایی مشابه آن ها در حال حاضر کار دشواری است. قسمتی از آن به اقتصاد بر می ‌گردد و بخشی هم به خلاقیت هنری و بلند پروازی و آرمان گرایی تولید کنندگان.

دوم این که به احتمال زیاد دهه۸۰ ضعیف ترین و بدترین دوره برای سینمای ایران بوده است. تنها اصغر فرهادی است که در دهه هشتاد به عنوان فیلم ‌ساز ظاهر می‌ شود. در این هفت سالی که از دهه۹۰ می گذررد هم شرایط زیاد خوب به نظر نمی رسد. تنها سال خوبی که در این دهه داشتیم سال۹۴ بوده است که سینمای ایران با فیلم ‌هایی از سبک های مختلف برای سلیقه های گوناگون تکان خورد.

در نتیجه این که شاید بهتر بود از هر کدام از کارگردانان یک فیلم انتخاب می ‌شد ولی واقعیت این می باشد که حاتمی، مهرجویی، کیمیایی و بیضایی را با کارنامه‌ های درخشان‌ آن ها یا اصغر فرهادی را با دو اسکاری که برای سینمای ایران به دست آورده نمی ‌شد به یک فیلم محدود کرد. در نتیجه مشخص است که تا حدودی سلیقه شخصی هم در هر انتخابی وجود دارد که نمی توان از آن عبور کرد. مخخصوصاً زمانی که فقط یک منتقد به عنوان انتخاب‌ کننده باشد. با توجه به این سعی کردم سلیقه شخصی‌ ام درصدی از انتخاب‌ ها را در بر بگیرد و قسمت بزرگتر آن برآیند عقایدی باشد که در طول تاریخ سینمای ایران در مورد این فیلم‌ ها اعلام شده ‌اند.

۱- مرگ یزدگرد

کارگردان: بهرام بیضایی

بازیگران: مهدی هاشمی، سوسن تسلیمی، امین تارخ

سال ساخت:‌۱۳۶۰

فیلم «مرگ یزدگرد» در واقع اثری از یک نمایشنامه ‌ای می باشد که بهرام بیضایی سال۱۳۵۸ یک برنامه از آن را روی صحنه تئاتر اجرا کرده است. این چهار شخصیت در این نمایش حضور داشت: آسیابان، زن آسیابان، موبد و سردار. فیلم با هزینه شبکه یک صدا و سیما تولید شد. سوسن تسلیمی، مهدی هاشمی و علیرضا خمسه بازی‌ های ماندگاری در فیلم دارند. این فیلم ماجرای مرگ یزگرد سوم است که پس از فرار و رها نمودن تاج و تخت به یک آسیاب پناه می برد. داستان وی را از چند کاراکتر مختلف می‌ شنویم. دیالوگ‌ های مطنطن بیضایی، میزانسن ‌های پیچیده فیلم و شخصیت‌ پردازی و نمایشنامه فوق العاده آن را تبدیل به فیلمی خاطره انگیز کرده است.

۲- دونده

کارگردان: امیر نادری

بازیگران: مجید نیرومند

سال ساخت:‌۱۳۶۳

امیر نادری قبل از این که کار کارگردانی را شروع نماید به عنوان عکاس مشغول به کار بوده است و ممکن است قدرت بصری «دونده» هم از همین جا به وجود آمده باشد. اول این که تصاویر معمولا بدون حشو و زوائد می باشند. نادری قصد ندارد با رنگ‌ ها یا چیزهای دیگر احساسات مخاطبان خود را نشانه بگیرد. «دونده» از لحاظ بصری خیلی خوب و جاندار است و قرار نیست یک فیلم رئال چیزی بیشتر از این‌ موارد داشته باشد. پشت سر امیرو، شخصیت اول فیلم تا اندازه زیادی خلوت است تا توجه بیننده معطوف به قهرمان داستان باشد.

تنها کافی است یک مرتبه دیگر دویدن ‌های امیرو را کنار ساحل مشاهده کنید تا متوجه شوید کارگردان و فیلم بردار با کمک هم چه سکانس هایی را به وجود آوردند. هیچ ماجرایی هم که در کار نباشد، باز هم تصویر دویدن آن پسر سیاه پوست در شرایطی که پس زمینه دریای سفید روشن است، لذت نگاه کردن را تامین می ‌کند. فیلمی در مورد کودکی که قصد دارد بازنده نباشد.

امیرو تا حدی بلند پرواز است که با بهترین ها مسابقه دهد و بر آن ها پیروز شود. در سکانسی هست که امیرو و بچه ها با هم پشت سر یک قطار در حال دویدن هستند، امیرو نفر دوم است اما همین طور به دویدن ادامه می ‌دهد تا به قطار برسد و هنگامی که رسید لبخندی از سر رضایت بر لبانش می نشیند. زمانی که با اعتراض دوستان خود رو به رو می شود که مسابقه به پایان رسیده پاسخ می ‌دهد: «می ‌خواستم ببینم خودم تا چه اندازه می ‌توانم به دویدن ادامه دهم.» تمام هدف فیلم نادری همین است. امیرو قوانین خودش را دارد.

قرار نیست به مردم شهر یا دوستانش یا به بیننده فیلم چیزی را اثبات کند. قرار است تنها خودش از خودش راضی باشد که حتماً هست. پیش از شروع مسابقه پایانی یک دیالوگ ماندگار دارد که چکیده فیلم «دونده» است: «هر چی مسابقه باشه هستم و هر موقع باشه میام.»

۳- کمال‌ الملک

کارگردان: علی حاتمی

بازیگران: عزت‌الله انتظامی، محمدعلی کشاورز، جمشید مشایخی، پرویز پورحسینی

سال ساخت:‌ ۱۳۶۳

«در بین هنرمندان هم یکی می ‌شود ستاره ماندگار. بقیه هم سوسو می ‌زنند.» این دیالوگ ماندگار ناصرالدین ‌شاه در فیلم «کمال‌ الملک» در مورد کارگردانش هم واقعیت دارد. علی حاتمی که قبل از انقلاب با موزیکال ‌هایی نظیر«حسن کچل» فرهنگ فولکلور را زنده نگه داشته باشد پس از انقلاب هم فیلم ‌هایی پیرامون ایران قدیم زمان قاجار تولید کرد. «کمال ‌الملک» داستان زندگی نقاش به نام ایرانی در درباره چندین شاه قاجار و روزهای اولیه حکومت رضاخان است.

با قالب فوق العاده ای و دیالوگ ‌هایی که به سنت حاتمی مانند شعر هستند. گویی کاراکترها با یکدیگر مشاعره می‌ کنند. فیلم پوچی دربارهای قاجار را به تصویر کشیده است در کنار این که حاتمی به ظرافت‌ ها و زیبایی ‌های آن دوره علاقه زیادی دارد. یکی از مهم ترین ایفای نقش جمشید مشایخی در کاراکتر نقاش ‌باشی. تحلیلی از فکر ایرانی که برخی مواقع ردپای آن را در دوره معاصر هم می توان یافت.

۴- اجاره نشین ‌ها

کارگردان: داریوش مهرجویی

بازیگران: حمیده خیرآبادی، عزت‌ الله انتظامی، اکبر عبدی، رضا رویگری، حسین سرشار و ایرج راد

سال تولید:‌۱۳۶۵

تقریباً سی و اندی سال قبل داریوش مهرجویی یک فیلم کمدی فوق العاده ای ساخته که سینمای ایران اگر خواسته باشد هم اکنون چیزی مشابه آن را بسازد نخواهد توانست. با جلوه ‌های ویژه منحصر به فرد داستان یک خانه قدیمی که چند مستأجر همه جوره در آن زندگی می کنند و رابطه آن ها با عباس آقا سوپر گوشت صاحب خانه که حاضر نیست این خانه خراب را تعمیر نماید. بهترین ایفای نقش در کارنامه آقای بازیگر، عزت‌ الله انتظامی در این فیلم مهرجویی رقم خورد.

ارتباط میان بازیگرها گرم و دوست‌ داشتنی از کار در آمده. از جمله در منزل خود عباس آقا، ارتباط وی با مادرش و برادرش با او نمونه ‌ای از برخورد اعضای خانواده اصیل ایرانی است. «اجاره ‌نشین ‌ها» نگاهی طنزآمیز به اقشار متوسط ایرانی دارد. قشری که هم ظالم است و هم مظلوم و خودش با اشتباهاتی که دارد سقف خانه ‌اش را خراب می‌ کند. بر همین اساس به شیوه مهرجویی شوخ و شنگی از تلخی ماجرا کم می کند و پایان داستان هم خیلی خوب بسته می ‌شود. این فیلم یکی از بهترین کارگردانی ‌های داریوش مهرجویی است.

۵- باشو، غریبه کوچک

کارگردان: بهرام بیضایی

بازیگران: پرویز پورحسینی، سوسن تسلیمی، عدنان عفراویان

سال تولید:‌ ۱۳۶۵

در بین فیلم ‌های ضد جنگ که آن دوره به نام فیلم جنگی تولید می ‌شدند «باشو، غریبه کوچک» بهرام بیضایی خاص ترین و یکی از بهترین های آن ها است. در دوره جنگ پسر بچه ‌ای تنها از جنوب کشور فرار می کند تا سر از شمال کشور در می آورد. پسرک تنها بلد است عربی حرف بزند و زن شمالی که وی را پیدا می‌ کند احساسات مادری‌ اش بروز می کند و می ‌خواهد از این پسر بچه در برابر هجوم زمانه و هر چند زبان نیش‌ دار همسایه ‌ها دفاع کند.

تا مدت ها سوسن تسلیمی این فیلم در ذهن ها ماند و به عنوان مادرانه سینمای ایران محسوب می شد که در ذهن ‌مان داشتیم. و هر چند علاوه بر خاک ایران برای همه (چیزی مشابه همان آغوش مادرانه سوسن تسلیمی) موضوع مهم دیگر بیضایی در این فیلم، صحبت کردن است. زن و بچه ‌ای که حرف های هم را متوجه نمی شوند و به خاطر انسانیت و مهر هم صحبت می ‌شوند.

۶- خانه دوست کجاست؟

کارگردان: عباس کیارستمی

بازیگران: بابک احمدپور، احمد احمدپور

سال تولید:‌ ۱۳۶۵

یکی از بهترین نتیجه های به دست آمده از همکاری عباس کیارستمی با کانون پرورش فکری کودکان که مسیر عباس کیارستمی را به طرف جشنواره ‌های مهم باز کرد. فیلم را با توجه به مضمون و تهیه ‌کننده ‌آن در گروه فیلم‌ های کودک و نوجوان قرار می ‌دهند.

روایت جالب بچه ای که دفتر مشق دوستش پیش‌ او جا مانده و تمام روز را دنبال منزل این همکلاسی می ‌گردد. محیط شمال کشور، فضا پردازی به شدت مینی‌ مال، استفاده از افرادی که بازیگر نیستند و افراد محلی و روایت بشر ‌دوستانه فیلم کیارستمی در واقع بینندگان را تحت‌ تاثیر قرار داد. آن مسیر بالای تپه که در بالای آن یک درخت وجود دارد تبدیل به تصویری از سینمای عباس کیارستمی شد.

۷- شبح کژدم

کارگردان: کیانوش عیاری

بازیگران: جهانگیر الماسی

سال تولید:‌۱۳۶۵

«شبح کژدم» فیلمی در مورد دیوانگی و علاقه زیاد به سینما است. هر چند می ‌توان این علاقه و دیوانگی را فقط به سینما محدود نکرد. کژدم در یک سکانس از فیلم به سینمایی قدیمی قدم می گذارد که «گنج ‌های سیرامادره» (جان هیوستن، ۱۹۴۸) با ایفای نقش همفری بوگارت به تصویر کشیده می ‌شود. کاراکترهای این فیلم که در جست‌ و جوی طلا می باشند بعد از مدتی به دلیل حرص و طمع با یکدیگر درگیر می ‌شوند و همه طلاهای شان بر باد می‌ رود.

محمود کژدم که در زندگی شخصی‌ خود موفق نبوده است و نتوانسته نمایشنامه مورد علاقه‌ خود را کارگردانی نماید، در ابتدا گمان می ‌کند که خیلی راحت می ‌تواند ماجرای  فیلمش را اجرا کند. ولی هر چه جلوتر می ‌رود کلیه اصول و اخلاق را زیر پا می ‌گذارد. وی نامزدش را نردبانی برای رسیدن به نقشه‌ خود می ‌کند بهترین دوست خود را سرکار می ‌گذارد.

تنها کسی که قادر است محمود را از این ماجرا و خیال ‌بافی بیرون بیاورد، مجید برادر بزرگ تر محمود با بازی ناصر آقایی است. وی تنها شخصیت سربه زیر و منطقی فیلم می باشد که با شرایط خود کنار آمده است. در واقع این فیلم نگاه طعنه ‌آمیز و انتقادی به مناسبات فیلم ‌های فارسی پیش از انقلاب دارد.

۸- طلسم

کارگردان: داریوش فرهنگ

بازیگران: سوسن تسلیمی، جمشید مشایخی، پرویز پورحسینی

سال تولید:‌۱۳۶۵

جزو اندک فیلم ‌های واقعا ترسناک سینمای ایران که هر چند بیشتر در سبک دلهره ‌آور قرار دارد. داریوش فرهنگ فیلم را با برداشت از «قلعه کولاک» بیضایی ساخت. سوسن تسلیمی که در آن دوره به عنوان همسر داریوش فرهنگ و بازیگر مورد علاقه بهرام بیضایی محسوب می شد در فیلم نقش اول را در کنار جمشید مشایخی و مقابل پرویز حسینی بازی می ‌کرد. بعد از مراسم عروسی، عروس و داماد همراه بستگان داماد راهی آبادی محل سکونت خود می ‌شوند.

طوفان شدیدی سر راه ‌شان قرار می گیرد و عروس و داماد مسیر را گم می ‌کنند و سرانجام به یک قصر پناه می‌ برند. شازده و نوکرانش، اجازه می ‌دهند که آن دو شب را در قصر بمانند. همسر شازده، پنج سال قبل، در شب عروسی هنگامی که وارد تالار آیینه شده بود، ناپدید می ‌شود.

در یک زیر زمین متروکه عروس با همسر شازده مواجه می ‌شود، که به عروس می گوید از شب عروسی با نیرنگ مباشر در سیاه چال زندانی شده‌ است. تسلیمی با یک گریم سفید و لباس شب عروسی ‌اش مانند خانم هاویشام درست شده. موسیقی بابک بیات، اجراهای عالی و کارگردانی داریوش فرهنگ همگی دست به دست هم داده ‌اند تا بیننده یکی از اندک فیلم ‌های دلهره ‌آور سینمای ایران باشیم.

۹- شیر سنگی

کارگردان: مسعود جعفری جوزانی

بازیگران: علی نصیریان، عزت ‌الله انتظامی، حمید جبلی

سال تولید:‌۱۳۶۵

تولید یک فیلم همانند این فیلم در حال حاضر در سینمای ایران کاملا ناممکن است، زیرا گذشته تاریخی لازم را دارد. از آن نمایش نامه هایی است که لباس در آن خیلی اهمیت دارد و طراح لباس و طراح دکور در این فیلم وجود دارد. بدون همراهی تلویزیون یا دولت ممکن نیست که سینمای ما هم اکنون قادر باشد چنین فیلمی تولید کند. فیلم در خصوص رقابت بین دو قبیله بزرگ است که در زمان نفوذ انگلیسی‌ ها به جنوب ایران با هم وارد جنگ می‌ شوند.

بزرگ یک قبیله عزت‌ الله انتظامی می باشد و قبیله دیگر هم علی نصیریان. حمید جبلی نقش پسر علی نصیریان را ایفا می ‌کند و آتیلا پسیانی هم در این فیلم حضور دارد که به دستور پدران ‌شان وارد جنگ می ‎شوند. تورج زاهدی یک آواز خیلی زیبا را در آخر این فیلم خوانده است. یک فیلم تاریخی جنگجویانه شبیه به فیلم های وسترن از «شیر سنگی» درآمد که واقعا ارزش دیدن را دارد و یکی از برترین نمایشنامه های تاریخ سینمای ایران را دارد.

۱۰- ناخدا خورشید

کارگردان: ناصر تقوایی

بازیگران: داریوش ارجمند، سعید پورصمیمی، علی نصیریان

سال تولید:‌۱۳۶۵

ناصر تقوایی همان کاری را با ماجرای «داشتن و نداشتن» همینگوی کرده است که سال ‌ها قبل تر هاوارد هاکس در سینمای هالیوود با همفری بوگارت و لورن باکال انجام داده بود. ولی کار دشوارتری را بر عهده دارد زیرا باید داستان همینگوی را بومی‌ سازی کند و به حدی عالی این کار را انجام می ‌دهد که یک اثر هنری جدید را خلق می ‌کند. خواجه ماجد، ناخدا خورشید را لو می ‌دهد که باعث می شود بار قاچاق لنج ناخدا به آتش کشیده ‌شود. دلالی به نام فرحان که قصد دارد چند متواری سیاسی را از مرز آبی بگذراند وارد بندر می ‌شود. وی با ناخدا خورشید تماس می‌ گیرد.

ناخدا که این احتمال را می ‌دهد ممکن است با انجام این کار لنجش را مصادره کنند با فرحان همکاری می‌ کند و چند مرد را که ظاهرا در ترور حسنعلی منصور دست داشته ‌اند به آن طرف آب ها می ‌رساند. بعد از آن چند تبعیدی هم از فرحان تقاضا می کنند که کمک شان کند تا آن ها هم فرار کنند.

فیلم نامه «ناخدا خورشید» را می ‌شود در کلاس‌ های نمایش نامه ‌نویسی تدریس کرد. بهترین ایفای نقش کارنامه کاری داریوش ارجمند همین فیلم است و سعید پورصمیمی و پروانه معصومی هم نقش‌ آفرینی ‌های منحصر به فردی را در این فیلم داشتند.